از تولید صادرات محور تا مقابله با اقتصاد زیرزمینی

چندی پیش مسعود نیلی، مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور تأکید کرد که اگر لازم باشد باید خطوط قرمزی را برای اقتصاد ایران در دوران پساتحریم تعیین کرد. به گفته وی، طی سال‌های اخیر و در دوره تحریم، اقتصاد زیرزمینی در ایران به‌شدت رشد کرده و از همین رو باید پس از لغو تحریم‌ها مقابله با اقتصاد زیرزمینی به شکل جدی مورد توجه قرار گیرد. این در حالی است که به اعتقاد فعالان اقتصادی و کارشناسان، حمایت واقعی از بخش تولید، تولید صادرات محور، پیشگیری از واردات بی‌رویه و قاچاق گسترده، جلوگیری از تضعیف بخش‌خصوصی و مقابله با اقتصاد زیرزمینی از جمله خطوط قرمز اقتصادی در دوران پساتحریم باشد.

همچنین فعالان اقتصادی معتقدند باید پس از لغو تحریم‌ها بخش صنعت تقویت شود و کمک‌های فنی و مالی به‌صورت توامان در اختیار این بخش قرار گیرد. تلقی فعالان بخش‌خصوصی این است که برای مقابله با اقتصاد زیرزمینی هم باید زیرساخت‌های لازم مهیا و قوانین موجود به شکل صحیحی اجرایی شود و در مجموع یک عزم جدی برای مقابله با این پدیده به وجود آید. «فرصت امروز» در این گزارش خطوط قرمز اقتصادی در دوران پساتحریم و چگونگی مقابله با پدیده‌هایی مانند اقتصاد زیرزمینی را مورد بررسی قرار داده است.

***

جلیل افشارنژاد:
تولید داخلی نیازمند حمایت واقعی است

جلیل افشارنژاد، عضو هیات‌مدیره انجمن مدیران صنایع ایران معتقد است که حمایت از تولید و صنعت داخلی، جلوگیری یا محدودیت واردات بی‌رویه، افزایش تعرفه واردات کالاهای مصرفی، اعتماد‌سازی میان دولت و بخش‌خصوصی و جلوگیری از تضعیف بخش‌خصوصی باید از جمله خطوط قرمز در دوران پساتحریم باشد.

اخیراً مسئولان اقتصادی کشور از ضرورت ترسیم خطوط قرمز اقتصادی برای دوران پساتحریم صحبت می‌کنند. به نظر شما این خطوط قرمز اقتصادی باید شامل چه مواردی شود؟

حمایت از تولید و صنعت داخلی، جلوگیری یا محدودیت واردات بی‌رویه، افزایش تعرفه واردات کالاهای مصرفی، اعتماد‌سازی میان دولت و بخش‌خصوصی و جلوگیری از تضعیف بخش‌خصوصی باید از جمله خطوط قرمز در دوران پساتحریم باشد. آنچه مسلم است در دوران پساتحریم باید بخش صنعت کشور تقویت شود و کمک‌های فنی و مالی به‌صورت توامان در اختیار بخش صنعت قرار بگیرد. در حال حاضر برخی از صنعتگران با وجود تمام مشکلات و تنگناها همچنان با علاقه به کار خود ادامه می‌دهند و نباید پس از لغو تحریم‌ها به‌گونه‌ای عمل شود که این تعداد از فعالان اقتصادی دلسرد شوند. در عین حال باید در دوران پساتحریم مشکلات و چالش‌های پیش‌روی تولیدکنندگان و صنعتگران مرتفع شود و حمایت‌های دولت فقط به کمک‌های مالی منتهی نشود، بلکه دانش فنی روز دنیا نیز در اختیار فعالان اقتصادی قرار بگیرد.

همان‌طور که می‌دانید در زمان اعمال تحریم‌ها اقتصاد زیرزمینی در ایران به‌شدت رشد کرد و مسئولان معتقدند که در شرایط پساتحریم باید با اقتصاد زیرزمینی مقابله شود. جلوگیری از گسترش اقتصاد زیرزمینی باید به چه شکل باشد؟

باید توجه داشته باشیم که برخی از عوامل موجب شکل‌گیری اقتصاد زیرزمینی در کشور شده است و باید این عوامل را شناسایی کرد. در شرایطی که مالیات بالا و همچنین ارزش بر افزوده سنگینی از تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی دریافت می‌شود، باید انتظار داشت که اقتصاد زیرزمینی نیز رشد کند. در واقع برای مقابله با اقتصاد زیرزمینی به وضع قوانین جدید نیاز نداریم، اما اگر قوانین مالیاتی کشور مطابق با قوانین بین‌المللی دنیا مورد اصلاح و بازنگری قرار بگیرد و فرار مالیاتی به حداقل کاهش بیابد، می‌تواند در جلوگیری از گسترش اقتصاد زیرزمینی بسیار مؤثر باشد. در واقع غلط بودن سیستم مالیاتی در کشور ما یکی از دلایل شکل‌گیری و گسترش اقتصاد زیرزمینی است.

گفته می‌شود در کشورمان برای مقابله با اقتصاد زیرزمینی زیرساخت‌های لازم وجود ندارد. برای جلوگیری از گسترش اقتصاد زیرزمینی، در شرایط پساتحریم باید چه زیرساخت‌هایی فراهم شود؟

پس از لغو تحریم‌ها حدود دو سال طول می‌کشد تا اقتصاد کشور در مسیر درستی قرار بگیرد. البته باید زیرساخت‌ها و امکانات لازم برای این موضوع فراهم شود اما این در حالی است که دولت بودجه لازم را برای ایجاد و توسعه زیرساخت‌ها در اختیار ندارد و باید به‌گونه‌ای عمل شود که بخشی از دارایی‌های آزاد شده ایران برای این منظور مورد استفاده قرار بگیرد و به این شکل تغییراتی در زیرساخت‌های لازم برای مقابله با اقتصاد زیرزمینی حاصل شود. اگر در دوران پساتحریم سرمایه‌داران ایرانی هم فرصت سرمایه‌گذاری و فعالیت اقتصادی داشته باشند، زمینه لازم برای مقابله با اقتصاد مقاومتی به وجود می‌آید.

***

محمدحسین سلیمی:
عزم جدی برای مقابله با اقتصاد زیرزمینی وجود ندارد

محمدحسین سلیمی، عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران معتقد است که اقتصاد زیرزمینی از خطوط قرمز اقتصادی در پساتحریم است اما در عمل اقدامی برای توقف این روند انجام نمی‌شود.

به نظر شما برای دوران پساتحریم باید چه خطوط قرمزی برای اقتصاد کشور ترسیم شود تا ثمرات مثبتی را به دنبال داشته باشد؟

در شرایط پساتحریم نباید مسائلی رخ بدهد که در نهایت موجب به‌هم‌ریختگی وضعیت بخش خصوصی شود. در ضمن نباید اجازه داده شود که سرمایه‌گذاران خارجی به سمت اقتصاد کشور هجوم بیاورند زیرا این موضوع موجب رکود بخش خصوصی می‌شود و رقابت ناسالمی را به وجود می‌آورد. از آنجا که طی سال‌های اخیر اقتصاد کشورمان تحت تاثیر تحریم‌ها بوده است، ضعیف شده و قاعدتا نیاز به حمایت و توجه جدی دارد. زیرا در غیر‌این صورت آن دسته از واحدهای تولیدی که در عرصه فعالیت باقی مانده‌اند نیز دچار مشکل خواهند شد و این‌گونه نباشد که فقط از واحدهای تولیدی دولتی حمایت شود.

قاعدتا حمایت از بخش تولید نمی‌تواند همیشگی باشد. فکر می‌کنید حمایت دولت از بخش تولید باید تا چه زمانی تداوم داشته باشد؟

البته باید در یک برنامه درازمدت و پس از گذشت مدتی که می‌تواند تا پایان سال 95 باشد، این حمایت‌ها به‌تدریج برداشته شود و فضای رقابتی در بخش تولید و صنعت به وجود بیاید. رقابت در این جهت که کالاها و محصولات مناسبی از نظر قیمت و کیفیت در داخل کشور تولید شود و امکان صادرات نیز مهیا شود. این موضوع نیز از آن جهت مهم است که واحدهای تولیدی تا قبل از اعمال تحریم‌ها با 60 تا 100 درصد ظرفیت فعالیت می‌کردند اما پس از تشدید تحریم‌ها واحدهای تولیدی در رکود فرورفتند.

حرف مسئولان این است که باید در دوران پساتحریم از گسترش اقتصاد زیرزمینی جلوگیری شود. آیا قوانین موجود برای مقابله با اقتصاد زیرزمینی کافی است یا باید قوانین جدیدی در رابطه با این موضوع وضع شود؟

قوانین موجود می‌تواند اقتصاد زیرزمینی را متوقف کند اما باید جراحی اصولی انجام شود. یکی از این جراحی‌ها باید در مورد مبارزه جدی با قاچاق باشد، زیرا در حال حاضر بخش قابل توجهی از مرزها در اختیار قاچاقچیان است و میلیاردها دلار کالای قاچاق وارد کشور می‌شود. علت این موضوع آن است که قوانین به‌درستی اجرا نمی‌شود یا عوامل دخیل در قاچاق قوی‌تر از قانون هستند و بعضا قوانین را دور می‌زنند. البته قاعدتا دولت و قوه‌قضاییه می‌توانند متخلفان را شناسایی و اقدامات لازم را برای مقابله با متخلفان انجام دهند. در کشور ما رویه این‌گونه شده که مقام‌های دولتی از اقتصاد زیرزمینی انتقاد می‌کنند اما در عمل اقدامی برای توقف این روند انجام نمی‌شود.

بنابراین شما معتقدید که تاکنون عزم جدی برای مقابله با اقتصاد زیرزمینی وجود نداشته است؟

می‌توان گفت که هم دولت‌ها نخواسته‌اند و هم شاید به‌نوعی قدرت لازم را برای این کار نداشتند. البته اگر این موضوع به‌درستی بررسی شود که چگونه برخی افراد مجوزهایی را برای انجام اقداماتی بر ضد تولید دریافت می‌کنند، می‌تواند اقدام خوبی برای جلوگیری از گسترش اقتصاد زیرزمینی باشد. درواقع باید پیش از هر موضوعی در مورد تخلفات بزرگی که در حوزه اقتصادی انجام می‌شود، اقدامات لازم انجام شود.

***

محمد علی دیده روشن:
بخش خصوصی به معنای واقعی وارد گود شود

محمد علی دیده روشن، نایب رئیس اتاق بازرگانی شیراز معتقد است تاکنون حرف دولت این بوده که از بخش خصوصی حمایت کند اما در عمل اتفاق خاصی رخ نداده است. در شرایط پساتحریم باید بخش خصوصی به معنای واقعی وارد گود شود.

آیا نیاز است که برای دوران پساتحریم خطوط قرمز اقتصادی ترسیم شود و اگر لازم است این خطوط قرمز باید چه مواردی باشد؟

بله، نیاز است. تاکنون حرف دولت این بوده که از بخش خصوصی حمایت کند اما در عمل اتفاق خاصی رخ نداده است. در شرایط پساتحریم باید بخش خصوصی به معنای واقعی وارد گود شود. حتی برای اینکه بخش خصوصی بتواند وارد عرصه فعالیت شود، باید جذب سرمایه‌گذاران خارجی نیز به‌گونه‌ای باشد که این افراد سرمایه‌گذاری‌های مشترک را با سرمایه‌گذاران داخلی انجام دهند و نباید به‌گونه‌ای باشد که سرمایه‌گذاران خارجی به کشور ما به دید یک بازار مصرف نگاه کنند. یک بازار 400 میلیونی در اطراف کشورمان وجود دارد و اگر سرمایه‌گذاری‌های مشترک انجام شود، تاثیر بسیار خوبی در اقتصاد ایران خواهد داشت. همچنین نباید سرمایه‌گذاران خارجی با دولت و به‌ویژه خصولتی‌ها وارد شراکت شوند. به‌ویژه خصولتی‌ها که آفت بخش‌خصوصی هستند و اگر به این شکل از سوی دولت مورد حمایت قرار بگیرند، بخش‌خصوصی بیش از پیش تضعیف خواهد شد و اشتغالی که بخش‌خصوصی می‌تواند ایجاد کند، امکان‌پذیر نخواهد شد.

گفته می‌شود که در کشورمان برای مقابله با اقتصاد زیرزمینی قوانین لازم وجود ندارد. با این نظریه موافق هستید یا تصور می‌کنید که قوانین لازم وجود دارد اما مشکلات دیگری بر سر راه این موضوع وجود دارد؟

در این رابطه قوانین مازاد هم داریم، اما قوانین زمانی جواب می‌دهد که مسائل اقتصادی روان باشد و بخش خصوصی به شکل واقعی وارد گود شود و در چنین شرایطی اقتصاد زیرزمینی نیز شکل نخواهد گرفت. در واقع اگر دولت بتواند مشکلات موجود را رفع و کارهای اقتصادی را شفاف کند، اقتصاد زیرزمینی فرصت ایجاد و گسترش پیدا نمی‌کند. مصداق بارز این موضوع میزان قاچاق کالاها به کشور است که در حال حاضر 45‌درصد کالاهای وارداتی از طریق قاچاق به کشور راه پیدا می‌کند.

به نظر شما زیرساخت‌های لازم برای مقابله با اقتصاد زیرزمینی کافی است یا خیر؟

یکی از مسائل مهم برای اقتصاد کشورمان تولیدات صادرات محور است که چنین صادراتی به زیرساخت نیاز دارد. روان‌سازی مسائل گمرکی، حمل‌و‌نقل و ارائه تسهیلات بانکی از جمله زیرساخت‌هایی است که باید مورد توجه قرار گیرد. همچنین در مدت اخیر میزان تورم کاهش یافته اما رکود شدیدی بر اقتصاد حاکم شده است و باید هر چه سریع‌تر حرکتی در اقتصاد ایجاد شود و مسئله رکود با حمایت از بخش‌خصوصی و صادرات حل شود. این در حالی است که تاکنون سیاست‌های حمایتی صادراتی به معنای واقعی نداشته‌ایم.