ارتقای فرهنگ پرداخت مالیات

مسئله تامین بخش بیشتری از منابع مالی دولت از مالیات که امسال بر آن تاکید شده است، مختص سال 94 نیست و هرساله دولت‌های مختلف برای تامین منابع مالی خود بر بحث مالیات تاکید داشته‌اند. این تاکید به معنای افزایش مالیات اصناف مختلف نیست. این افزایش مالیات بر ارزش افزوده همچنین برای تعداد بیشتری واحد تولیدی اعمال می‌شود و طی برنامه پنجم توسعه، در هر سال باید به این مالیات افزوده شود‌ که یک درصد از این مالیات، مالیات سلامت محسوب می‌شود. 

زمانی که دولت منابع مالیاتی را محاسبه می‌کند بر دو مالیات مستقیم و غیرمستقیم اشاره دارد و این دو بحث را از هم جدا نمی‌داند. بنابراین وقتی بحث افزایش مالیات به میان می‌آید بحث این نیست که مالیات 100 تومانی به 200 تومان افزایش پیدا کند. در اصل دولت به دنبال آن است که منابع جدیدی به روند اخذ مالیات بیفزاید. بخشی از این منابع، به افزایش واحد‌های تولیدی اختصاص پیدا می‌کند، بخشی به مالیات شرکت‌های دولتی که تاکنون مالیاتی پرداخت نمی‌کرده‌اند بازمی‌گردد و حتی بحث بر سر این است که برخی نهاد‌ها نیز ملزم به پرداخت مالیات شوند. 

اما اینکه بخواهیم ظرفیت‌سنجی کنیم و ببینیم اصناف ما ظرفیت پرداخت مالیات را در حجم بالاتری دارند، باید بگویم که این ظرفیت وجود دارد. متاسفانه در ایران به دلیل نبود فرهنگ پرداخت مالیات، روند اخذ مالیات بسیار پایین‌تر از مقداری است که اصناف باید بپردازند. به‌عنوان مثال صنفی که یک میلیون تومان مالیات باید پرداخت کند، اگر مقدار واقعی مالیاتی آن محاسبه شود، این نرخ مالیاتی به شش میلیون تومان می‌رسد، اما اصناف ما در تلاش هستند که همان مالیات یک میلیونی را نیز هنگام پرداخت به 200 هزار تومان کاهش دهند. البته در طرح جامع‌ مالیاتی که به تازگی تدوین شده، دولت در تلاش است تا نرخ پرداخت مالیات اصناف را واقعی کند. متاسفانه برای اجرایی شدن این طرح، راه درازی در پیش است، به دلیل آنکه در کشور ما فرهنگ پرداخت مالیات و لزوم آن جانیفتاده است. 

روند پرداخت مالیات برای تامین منابع دولت که هزینه آن صرف رفاه اجتماعی می‌شود، در دیگر کشور‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. در اغلب کشورها اصناف نه تنها از پرداخت مالیات شانه خالی نمی‌کنند، بلکه آن را جزو وظایف و مسئولیت‌های اجتماعی خود قلمداد می‌کنند. مثلا در انگلیس صاحبان مشاغل یک شعار دارند با این مضمون که «ما کار می‌کنیم تا مالیات بپردازیم.» این شعار به فرهنگ پرداخت مالیات بازمی‌گردد و این مقوله مطرح است که پرداخت مالیات من در جامعه نمود پیدا می‌کند و سبب افزایش رفاه اجتماعی می‌شود. اما در ایران این فرهنگ متفاوت است، اگر شرکتی موظف باشد یک میلیون مالیات پرداخت کند، اگر از طریقی هنگام پرداخت این مبلغ را به 200 هزار تومان کاهش دهد، صاحبان دیگر مشاغل هم او را تحسین می‌کنند و در تلاشند تا راه او را برای کاهش مبلغ مالیات خود در پیش گیرند، مقوله‌ای که در کشورهای پیشرفته ضد‌ارزش قلمداد می‌شود.

در این زمینه دو بحث مطرح است، بخشی به نبود آگاهی نسبت به اهمیت پرداخت مالیات و بخشی هم به حجم بالای پرونده‌های مالیاتی بازمی‌گردد. کارمندان ممیزی اخذ مالیات با حجم بالایی از پرونده‌ها رو‌به‌رو هستند و اگر بخواهند برای گرفتن مالیات واقعی وقت بگذارند، زمان کافی برای تکمیل همه پرونده‌ها ندارند و بنابراین مجبورند به شواهد ارائه شده اعتماد کنند. در فرهنگ مالیاتی ایران بحث مرغ و تخم‌مرغ مطرح است؛ یعنی اینکه دولت خدمات لازم را به اصناف نداده تا آنها به پرداخت مالیات تشویق شوند یا اینکه عدم پرداخت مالیات سبب شده تا دولت منابع کافی برای ارائه خدمات لازم را در اختیار داشته باشد. این یک سیکل باطل است که همیشه مورد سوال بوده و باید در جایی به آن پاسخ داده شود تا یک اعتماد دوسویه میان دولت و اصناف شکل بگیرد و پرداخت مالیات مانند یک فرهنگ مناسب جابیفتد. 

در سال 66-65 قانونی تصویب شد که صاحبان مشاغل می‌توانستند تعیین کنند که مالیات‌شان در کدام بخش مصرف شود تا این مالیات به پروژه مشخصی که در آن استان یا شهر در حال انجام بود اختصاص یابد و نتیجه آن بود که فردی که مالیات می‌پرداخت، ثمره پرداخت آن را در پروژه‌ای مانند بیمارستان یا مدرسه می‌دید و همین امر او را به پرداخت مالیات تشویق می‌کرد. اگر دوباره چنین شرایطی فراهم شود شاید از این طریق بتوان فرهنگ پرداخت مالیات را ارتقا داد. فکر می‌کنم بخش عمده فرار مالیاتی به این دلیل است که صاحبان مشاغل ثمره پرداخت مالیات خود را در جامعه نمی‌بینند و خدمات ناشی از پرداخت مالیات، در جامعه ملموس نیست. این مقوله که هر ساله به مالیات بر ارزش افزوده یک‌درصد اضافه شود یک پروسه سالانه نامحدود نیست. این افزایش یک‌درصدی مالیات به برنامه پنجم توسعه بازمی‌گردد که در این پنج سال هر‌سال یک‌درصد به آن اضافه شود تا در آخرین سال این افزایش مالیاتی به هشت درصد مدنظر به علاوه یک درصد هزینه سلامت که روی هم 9درصد می‌شود برسد.

بنابراین بی‌شک در سال آینده این مالیات بر ارزش افزوده به هشت به‌علاوه یک درصد افزایش پیدا خواهد کرد. اینکه آیا این روند در سال‌های آینده ادامه پیدا کند، بستگی به برنامه ششم توسعه دارد. ممکن است این روند ادامه یابد و ممکن است ناگهان این مالیات بر ارزش افزوده به دو درصد کاهش پیدا کند. بنابراین اینکه بگوییم تا کجا قرار است این یک درصد اضافه شود حرف مناسبی نیست. 

در اصل افزایش مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر مصرف است. به این معنا که من مصرف‌کننده که هر سال دکوراسیون خانه‌ام را عوض می‌کنم برای این تغییر هشت‌درصد هزینه بیشتری نسبت به کسی که این تغییرات را ندارد باید پرداخت کنم. قانون مالیات بر ارزش افزوده یک قانون شفاف است و تنها مشکلی که در این قانون وجود دارد، اجرای آن است. در‌حال‌حاضر پیش‌نویس لایحه دائمی مالیات بر ارزش افزوده، روی سایت مجلس موجود است و صاحبان مشاغل می‌توانند پیشنهادات و نقد‌های خود را نسبت به آن اعلام کنند. 

* کارشناس مالیاتی و عضو اتاق بازرگانی اتاق زنجان