اختیار معامله چیست؟

فعالان بازار سرمایه و سرمایه‌گذاران همواره در معرض ریسک‌های متعددی هستند. شرایط عدم اطمینان بر بازار سایه افکنده و سرمایه‌گذاران به دنبال حداقل کردن ریسک‌ها و کاهش عدم اطمینان هستند. پژوهشگران و محققان بازار به‌دنبال ابزاری هستند که بتوانند به سرمایه‌گذاران در این زمینه کمک کنند. در همین راستا اوراق مشتقه طراحی شده‌اند. اوراق مشتقه به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

قرارداد آتی – قرارداد سلف- قرارداد سوآپ یا معاوضه و قرارداد اختیار معامله. هدف از طراحی این اوراق کاهش ریسک، مدیریت بهتر سرمایه، ایجاد درآمد و سود‌سازی از طریق نوسان قیمت و متنوع‌سازی پرتفوی است.

قرارداد اختیار معامله چیست؟

همان‌طور که از نام آن مشخص است این نوع قرارداد به فرد دارنده یک حق و اختیار (نه اجبار) می‌دهد. یعنی فرد در زمان قرارداد اختیار دارد معامله را انجام دهد یا از آن سرباز زند. در واقع طی این قرارداد یک طرف حق (اختیار) خرید یا فروش کالایی را از طرف دیگر خریداری می‌کند. برگه‌های اختیار خریدوفروش به دوشکل اروپایی و آمریکایی است. تفاوت این دو شکل در تاریخ اعمال است. اوراق اختیار معامله آمریکایی تا تاریخ تعیین شده هر زمان قابل اعمال است اما اوراق اختیار اروپایی تنها در آن تاریخ معلوم قابل اعمال بوده و محدودتر است.

دونوع اختیار وجود دارد. اختیار خرید و اختیارفروش.

اختیار خرید:

خریدار اختیار خرید در واقع این حق و اختیار را دارد که در تاریخ معینی مقدار معینی کالا را با قیمت مشخص از فروشنده حق اختیار بخرد. چند نکته در این تعریف حائز اهمیت است. در این معامله تاریخ و مهلت قرارداد، نوع، مقدار و قیمت کالا باید مشخص باشد. همچنین خریدار اختیار آن را دارد که معامله را انجام دهد یا خیر. اما فروشنده حق اختیار در صورت اعمال حق توسط خریدارموظف به انجام آن است.

در ادامه مثالی فرضی می‌آوریم:

شخصی اختیار خرید سهم شرکت ملی مس را با قیمت توافقی 500 تومان می‌خرد. بهای برگه اختیارخرید 20 تومان و تاریخ اعمال آن 30/01/95 است. در تاریخ مذکور قیمت بازار سهم 600 تومان است. طبیعتا این شخص از حق اختیار خود استفاده و آن را اعمال می‌کند.

میزان سود این فرد: 80=20-500-600
قیمت بازار سهم – قیمت توافقی – بهای برگه اختیار = سود و زیان خریدار اختیار خرید
حال فرض کنید در 30/01/95 قیمت بازار سهم 400 تومان باشد:

چون قیمت بازار سهم از قیمت توافقی کمتر است، پس این شخص از حق خود استفاده نمی‌کند و تنها 20 تومان ضرر می‌کند. در اختیار خرید سهم، حداکثر زیان فرد خریدار برابر با بهای برگه اختیار خرید است اما سود او با توجه به قیمت بازار در تاریخ اعمال متفاوت است.
نقطه سر به سر (جایی که سود و زیان صفر است) برای این فرد برابر با قیمت توافقی به اضافه بهای برگه اختیار خرید است.

نمودار(1) معاملات فرد به شکل ذیل است:

نکته قابل توجه در مثال و توضیحات بالا آن است که ما اختیار خرید را از محضر خریدار این اوراق بررسی کردیم. یعنی نمودار و توضیحات بالا برای خریدار اختیار خرید است اما شخصی که فروشنده اختیار خرید است دقیقا عکس حالت بالا است. در فروش اختیار خرید فروشنده زیان نامحدود و سود محدود (به اندازه بهای اوراق اختیار و در صورت عدم اعمال فرد خریدار حق اختیار)خواهد داشت.

در قیمت 600 تومان زیان فروشنده به‌صورت زیر محاسبه می‌شود:
500 – 600 + 20 =- 80
قیمت توافقی – قیمت بازار + بهای دریافتی = سود و زیان فروشنده اختیار خرید

و اما در قیمت 400 تومان چون خریدار حق را اعمال نمی‌کند فروشنده حق 20 تومان (به اندازه بهای حق) سود می‌کند.

نمودار(2) فروشنده اختیار خرید:

در اختیار فروش دارنده برگه اختیار حق دارد در زمان مقرر کالای خود را بفروشد یا نگه دارد. با ذکر مثالی بیشتر توضیح می‌دهیم:

اختیار فروش

شخصی اختیار فروش سهم شرکت ملی مس را به بهای 20 تومان و قیمت توافقی 200 تومان خریداری می‌کند. مهلت اعمال این حق اختیار 31/01/95 است. در این تاریخ قیمت بازار 100 تومان است. دراین صورت فرد از حق خود استفاده می‌کند، زیرا قیمت بازار کمتر از قیمت توافقی است. سود این شخص به‌صورت زیر محاسبه می‌شود:

200 – 100 – 20 = 80
اگر در 31/01/95 قیمت بازار سهم 400تومان باشد، به نفع فرد است که از حق خود استفاده نکند و سهم را در بازار به فروش برساند. دراین حالت زیان خریدار اختیار فروش به اندازه بهای سهم و 20 تومان است (زیان محدود و سود نامحدود است). نقطه سربه سر، قیمت بازار منهای بهای برگه اختیار فروش است. (نمودار3)

فروش به عکس حالت قبل است. فرد در قیمت بازار به مبلغ 100 تومان 80 تومان زیان و در قیمت 400 تومان به اندازه بهای برگه سود می‌کند. در واقع در این حالت ضرر نامحدود و سود محدود به بهای برگه حق است. (نمودار4)

با ترکیب این اختیار‌ها می‌توان ریسک را حداقل کرد و همین‌طور پرتفویی متنوع داشت. لازم به ذکر است که این اوراق به‌زودی در بازار بورس و سهام ایران مجاز می‌شود.