احوال بد اقتصادی و چک‌های تکیه داده بر باد

رییس کل بانک مرکزی می‌گوید در هفت ماه گذشته چهار میلیون چک در کشور برگشت خورده است. با وجود وعده مسئولان بانک مرکزی در دوره‌های قبل، هنوز روند افزایشی چک‌های برگشتی کنترل نشده است. در تازه‌ترین تحولات در این زمینه، سیف اعلام کرده روش ارائه دسته‌چک‌ها تغییر خواهد کرد، در همین راستا بناست که چک‌های موجود بانک‌ها به چک‌های متحدالشکل تبدیل شود. 

تاثیر فضای کسب‌و‌کار بر چک

مهدی تقوی، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با «فرصت امروز» در این خصوص گفت: بانک‌ها  با دادن دسته‌چک به افراد، در واقع به آنها ارزش اعتباری می‌دهند. تاجری که در بانکی حساب باز می‌کند با توجه به گردش حساب و موجودی خوبی که دارد دسته‌چک می‌گیرد، اما ممکن است با وضع اقتصادی نامناسب کشور و تاثیر آن بر فضای کسب‌و‌کار، کاسبی این فرد (و امثال این فرد) به هم بریزد و چک‌هایش برگشت بخورد.  

تقوی ادامه داد: برخی از افراد پیش‌بینی می‌کنند در آینده پولدار می‌شوند و چک وعده‌دار می‌دهند؛ این چک‌های وعده‌دار در جامعه مشکل تولید می‌کند. البته مردم اگر این چک‌های وعده‌دار را نپذیرند، خیلی از مشکلات حل می‌شود، اما در عرف بازار ایران این‌گونه نیست؛ کاسبان و فعالان بازار چک مدت‌دار در یک تاریخ خاص و معلوم بر حسب روند کسب وکار به مشتری می‌دهند؛ اما مشخص نیست که بتوانند در تاریخ مذکور آن را پرداخت کنند یا نه و گسترش این موضوع، شوکی را به اقتصاد وارد می‌کند.  وی با اشاره به متحد‌الشکل شدن چک‌ها تاکید کرد: متحدالشکل شدن برای چک معنای خاصی ندارد. فرقی نمی‌کند که طرح روی آن چه باشد یا رنگ آن قرمز باشد یا سفید یا صورتی، مهم کارکرد آن است. در چک‌های فعلی نام بانک ذکر شده  و قابل تشخیص است، مگر اینکه این طرح چیز‌های دیگر داشته باشد وگرنه فرقی ندارد. 

این کارشناس اقتصادی در پایان خاطر نشان کرد: چک‌های موجود طوری طراحی شده‌اند که امکان جعل و کلاهبرداری در آن زیاد است. چک باید به‌روز باشد. در ایران چک مدت‌دار زیاد کاربرد دارد. در اقتصاد ما چک را با سفته قاطی کرده‌اند، سفته را می‌توان مدت‌دار گرفت. باید این عرف در بین مردم از بین برود و مردم چک را قبول نکنند تا درگیر چنین مشکلاتی نشوند. بانک مرکزی هم باید نظارت و کنترل دقیقی داشته باشد و یک سیاست مشخص‌شده برای چک تنظیم کنند، مثلا بانک مرکزی به بانک‌ها اعلام کند کسی که بیش از سه چک برگشتی داشته باشد، حسابش را مسدود و  با او برخورد کنند. چکی که موجودی ندارد باید  از آن شکایت و به مراجع قضایی سپرده شود. متاسفانه ضعف نظارت در قانون بانکی و چکی زیاد است. به تازگی در سیستم‌های جدید بانکداری با دادن چک‌های رمزدار تقلب کمتر شده، اما لازم و کافی نیست. باید نظارت و کنترل بیشتری صورت بگیرد تا دراین سیستم دچار مشکل نشویم. 

سه ریشه چک‌های برگشتی

دکتر کریم حمیدی، کارشناس اقتصادی هم در این‌باره گفت: مشکل چک‌های برگشتی به چند موضوع بازمی‌گردد. در بخش اول مشکل  به فضای کلی اقتصاد کشور مربوط است، دوم به بانک مرکزی و سوم به خود دارندگان چک و کسانی که با چک سرو کار دارند.

وی افزود: فشارهایی که روی اقتصاد کشور است از فشارهای خارجی گرفته تا فشارهای سوءمدیریت در بخش‌های مختلف، فشار اجرای برنامه‌های دولتی مثل هدفمندی یارانه‌ها و امثالهم اثراتی را بر فضای کسب‌و‌کار کشور دارد که اجتناب‌ناپذیر است. این تاثیرات در برهه‌های زمانی مختلف، کم یا زیاد می‌شود و به دنبال آن میزان چک‌های برگشتی هم کم و زیاد می‌شود. اتفاقا مهم‌ترین ریشه و دلیل چک‌های برگشتی همین است و تا زمانی که فضای کلی اقتصاد درست نشود نمی‌توان به کاهش ریشه‌ای چک‌های برگشتی امیدوار بود.  دکتر حمیدی تاکید کرد: موضوع بعدی، نظارت خود بانک مرکزی و بانک‌ها بر افرادی است که تقاضای دسته‌چک می‌کنند یا به آنها دسته‌چک داده‌اند و متاسفانه قوانین بانکی در این مورد سخت‌گیرانه نیست.  

این کارشناس ادامه داد: موضوع بعدی به خود دارندگان دسته‌چک برمی‌گردد. من فکر می‌کنم با وجود قدمت دسته‌چک در کشور هنوز فرهنگ استفاده از آن در کشور وجود ندارد. بانک‌ها باید برای کسانی که به‌تازگی دسته‌چک می‌گیرند، کلاس‌های آموزشی بگذارند و نحوه مدیریت این دسته‌چک‌ها را به آنها بیاموزند. رسانه‌ها هم به مردم یاد بدهند که چک‌های مدت‌دار، بدترین نحوه استفاده از چک است و در این باره هشدارهای لازم را به مردم بدهند.  وی در پایان گفت: چک‌های متحدالشکل اگر تاثیری در کارایی چک‌ها نداشته باشد تاثیر زیادی روی موضوع نخواهد داشت، مگر اینکه ترتیبی اتخاذ شود تا بر نظارت‌پذیری بانک‌ها بیفزایند.  یک کارشناس اقتصادی دیگر هم در گفت‌وگو با «فرصت امروز» در این‌باره گفت: اگر چک‌ها متحدالشکل شوند هیچ اتفاقی نمی‌افتد و طرح و رنگ آن هم هیچ تاثیری ندارد. 

مهم عملکرد آن است که چگونه صورت می‌گیرد، شاید سادگی چک مطرح باشد و وضعیت تقلب را کم کنند و سخت‌گیری انجام شود تا نتوانند به‌راحتی با چک بازی کنند، باید قوانین خاص برای چک‌ها اعمال شود.  مظفریان در پاسخ به سوال «فرصت امروز» که ریشه مشکلات چک برگشتی از کجاست، افزود: متاسفانه نظام چک ما با مشکلاتی مواجه است، چک مثل اسکناس است، با توجه به وضع اقتصادی موجود در جامعه، فعالانی که در کسب‌و‌کار‌ها و بازارهای مختلفی حضور دارند، نمی‌توانند بر حسب وضع موجود جامعه چک‌هایشان را پر کنند و این موضوع مشکلاتی را به وجود می‌آورد و امنیت کسب‌و‌کار کشور را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. بانک مرکزی باید در این باره یک سیاست کلی را اعمال کند و نظارت و کنترل دقیقی داشته باشد.