اتاق بازرگانی ماموریت اجتماعی دارد

دکتر محسن رنانی از جمله اقتصاددانان میانسال ایران است که مباحث اقتصادی را با موضوع سیاست، فرهنگ و امور اجتماعی پیوند می‌زند و معتقد است، توسعه یک پدیده همه‌جانبه است که در هماهنگی امور یاد شده به دست می‌آید. رنانی که به دعوت اتاق بازرگانی مشهد سخن می‌گفت، تاکید کرده است: اتاق بازرگانی باید برای خود ماموریت اجتماعی تعریف کند و این نهاد باید بتواند در شرایط ویژه با سرعت واکنش نشان دهد. به‌طور مثال، اتاق بازرگانی باید در زمان لازم طرح عبور از رکود را ارائه کند. بخشی از سخنان وی را می‌خوانید.

توجه صرف به توسعه فیزیکی

نویسنده کتاب «بازار یا نابازار؟» توسعه را پدیده‎ای دانست که بذر آن در هر جامعه‎ای از دوران کودکی افراد جوانه خواهد زد و تصریح کرد: اگر امروز این همه رشد کرده‎ایم اما رضایت نداریم، به این دلیل است که صرفا به فیزیک توسعه توجه و روح آن را رها کرده‎ایم؛ آنچه در باب توسعه در کشور ما رخ داده توسعه فیزیکی بوده است. رنانی با تاکید بر اینکه توسعه به این معناست که قانون در ذهن افراد حریم پیدا کند، افزود: رفتار کردن براساس قانون باید در افراد جامعه درونی شود تا توسعه اتفاق بیفتد، به عبارتی توسعه به این معناست که عمل خلاف قانون، اخلاق و شرع برای افراد قبح داشته باشد. 

عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان توسعه را کارخانه‎ای دانست که محصول آن احساس سعادت است و گفت: سعادت به این معناست که اگر درهای جامعه باز شود، مردم به دلیل احساس سعادتی که دارند، نروند. برای ایجاد چنین احساسی در مردم باید کارخانه توسعه ایجاد شود با دو خط تولید که محصول یک خط رفاه و محصول خط دیگر رضایت است. رنانی با اشاره به اینکه در جامعه ما ابزارهای توسعه وجود دارد اما مردم راضی نیستند، عنوان کرد: خط تولید رفاه به غلبه بر فشارهای طبیعی و خط تولید رضایت به غلبه بر فشارهای اجتماعی کمک می‎کند. ظرف 40 سال گذشته سطح رفاه در جامعه ما بالا رفته اما رضایت مردم افزایش نیافته است.

توسعه نیازمند دو تحول

نویسنده کتاب «چرخه‌های افول اخلاق و اقتصاد» با اعتقاد بر اینکه توسعه در جامعه ما به دو تحول «اقتصادی و مادی» و «فرهنگی و رفتاری» نیاز دارد، اظهار کرد: به خط تولید توسعه اقتصادی، مدرنیزاسیون یا نوسازی و به خط تولید توسعه فرهنگی مدرنیته یا نوگرایی گفته می‎شود. همه دولت‎ها بعد از مشروطیت به مدرنیزاسیون توجه داشتند نه مدرنیته. یکی از ملزومات توسعه، وجود دولت مدرن است و دولت مدرن یعنی دولتی که حاکمیت آن براساس قانون، قراردادهای اجتماعی، دموکراسی و... است. با امضای مشروطیت مجوز شکل‎گیری دولت مدرن صادر شد اما دولت‎های ما هنوز در مرحله پیشامدرن هستند و تکامل نیافته‏اند، زیرا هنوز بخش بزرگی از مناسبات در کشور ما خارج از قانون است.

غفلت از سرمایه اجتماعی

رنانی با اشاره دوباره به اینکه خط تولید رضایت به دو سرمایه اجتماعی و سرمایه نمادین نیاز دارد، تصریح کرد: در تمام برنامه‎های توسعه کشور در 70 سال گذشته، تنها یک مرتبه کلمه «سرمایه اجتماعی» به کار برده شده و آن هم در برنامه چهارم توسعه بوده است. وی سرمایه اجتماعی را تمام چیزهایی دانست که در مشارکت با هم تولید می‎شود و خلق ارزش می‎کند و خاطرنشان کرد: سرمایه اجتماعی در کشور ما بعد از جنگ مغفول مانده و نظام ما خواسته یا ناخواسته به دنبال تخریب سرمایه اجتماعی بوده است.

این استاد دانشگاه با تاکید بر لزوم توجه به سرمایه‎های نمادین در فرآیند توسعه، اظهار کرد: در ساخت سرمایه‎های نمادین ناتوان عمل کرده‎ایم و تا زمانی که نگاه حاکمان و سیاستمداران ما تغییر نکند، چرخه تخریب سرمایه‎ها در کشور ادامه خواهد داشت. سرمایه‏های نمادین می‏توانند الگوهای جامعه باشند و باعث جذب سایر سرمایه‏ها شوند. سرمایه‏‎های نمادین می‎توانند در بحران‎ها، ثبات را به ارمغان آورند. در تخریب سرمایه‏های نمادین هم جامعه مقصر است و هم حکومت.

عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان با اشاره به اهمیت جایگاه خانواده و نهادهای مدنی در فرآیند توسعه، افزود: کودکان ما در فاصله دو تا هفت سالگی رها هستند و این همان سنی است که بذر توسعه جوانه می‎زند و اگر این بذر در این سن در کودک جوانه نزند، او دیگر نمی‎تواند مناسبات توسعه را درک کند. برای دستیابی به توسعه باید ویژگی‎هایی از قبیل صبر، توانایی گفت‏وگو، مدارا، ریسک‏پذیری، نقد کردن و نقد شنیدن و... از کودکی در افراد شکل بگیرد و باید توانایی گفت‏وگو در خانواده‏ها و نهادهای مدنی تقویت شود. امروز دولت نیازمند کمک است اما نهادهای مدنی ما توانایی کمک کردن ندارند. اتاق بازرگانی گفت‏وگو بلد نیست؛ دولت ظرف دو سال گذشته صحبت از بسته خروج از رکود کرده اما چرا اتاق بازرگانی بسته خود را ارائه نکرده است؟ اتاق بازرگانی مأموریت اجتماعی دارد و باید سرمایه خود را در به کار انداختن اندیشه‌ها و فکرها، گفت‏وگوی مدنی، شبکه‎سازی و... به کار گیرد، زیرا این اقدامات سرمایه اجتماعی را تقویت می‌کند.