دکتر محسن رنانی از جمله اقتصاددانان میانسال ایران است که مباحث اقتصادی را با موضوع سیاست، فرهنگ و امور اجتماعی پیوند میزند و معتقد است، توسعه یک پدیده همهجانبه است که در هماهنگی امور یاد شده به دست میآید. رنانی که به دعوت اتاق بازرگانی مشهد سخن میگفت، تاکید کرده است: اتاق بازرگانی باید برای خود ماموریت اجتماعی تعریف کند و این نهاد باید بتواند در شرایط ویژه با سرعت واکنش نشان دهد. بهطور مثال، اتاق بازرگانی باید در زمان لازم طرح عبور از رکود را ارائه کند. بخشی از سخنان وی را میخوانید.
توجه صرف به توسعه فیزیکی
نویسنده کتاب «بازار یا نابازار؟» توسعه را پدیدهای دانست که بذر آن در هر جامعهای از دوران کودکی افراد جوانه خواهد زد و تصریح کرد: اگر امروز این همه رشد کردهایم اما رضایت نداریم، به این دلیل است که صرفا به فیزیک توسعه توجه و روح آن را رها کردهایم؛ آنچه در باب توسعه در کشور ما رخ داده توسعه فیزیکی بوده است. رنانی با تاکید بر اینکه توسعه به این معناست که قانون در ذهن افراد حریم پیدا کند، افزود: رفتار کردن براساس قانون باید در افراد جامعه درونی شود تا توسعه اتفاق بیفتد، به عبارتی توسعه به این معناست که عمل خلاف قانون، اخلاق و شرع برای افراد قبح داشته باشد.
عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان توسعه را کارخانهای دانست که محصول آن احساس سعادت است و گفت: سعادت به این معناست که اگر درهای جامعه باز شود، مردم به دلیل احساس سعادتی که دارند، نروند. برای ایجاد چنین احساسی در مردم باید کارخانه توسعه ایجاد شود با دو خط تولید که محصول یک خط رفاه و محصول خط دیگر رضایت است. رنانی با اشاره به اینکه در جامعه ما ابزارهای توسعه وجود دارد اما مردم راضی نیستند، عنوان کرد: خط تولید رفاه به غلبه بر فشارهای طبیعی و خط تولید رضایت به غلبه بر فشارهای اجتماعی کمک میکند. ظرف 40 سال گذشته سطح رفاه در جامعه ما بالا رفته اما رضایت مردم افزایش نیافته است.
توسعه نیازمند دو تحول
نویسنده کتاب «چرخههای افول اخلاق و اقتصاد» با اعتقاد بر اینکه توسعه در جامعه ما به دو تحول «اقتصادی و مادی» و «فرهنگی و رفتاری» نیاز دارد، اظهار کرد: به خط تولید توسعه اقتصادی، مدرنیزاسیون یا نوسازی و به خط تولید توسعه فرهنگی مدرنیته یا نوگرایی گفته میشود. همه دولتها بعد از مشروطیت به مدرنیزاسیون توجه داشتند نه مدرنیته. یکی از ملزومات توسعه، وجود دولت مدرن است و دولت مدرن یعنی دولتی که حاکمیت آن براساس قانون، قراردادهای اجتماعی، دموکراسی و... است. با امضای مشروطیت مجوز شکلگیری دولت مدرن صادر شد اما دولتهای ما هنوز در مرحله پیشامدرن هستند و تکامل نیافتهاند، زیرا هنوز بخش بزرگی از مناسبات در کشور ما خارج از قانون است.
غفلت از سرمایه اجتماعی
رنانی با اشاره دوباره به اینکه خط تولید رضایت به دو سرمایه اجتماعی و سرمایه نمادین نیاز دارد، تصریح کرد: در تمام برنامههای توسعه کشور در 70 سال گذشته، تنها یک مرتبه کلمه «سرمایه اجتماعی» به کار برده شده و آن هم در برنامه چهارم توسعه بوده است. وی سرمایه اجتماعی را تمام چیزهایی دانست که در مشارکت با هم تولید میشود و خلق ارزش میکند و خاطرنشان کرد: سرمایه اجتماعی در کشور ما بعد از جنگ مغفول مانده و نظام ما خواسته یا ناخواسته به دنبال تخریب سرمایه اجتماعی بوده است.
این استاد دانشگاه با تاکید بر لزوم توجه به سرمایههای نمادین در فرآیند توسعه، اظهار کرد: در ساخت سرمایههای نمادین ناتوان عمل کردهایم و تا زمانی که نگاه حاکمان و سیاستمداران ما تغییر نکند، چرخه تخریب سرمایهها در کشور ادامه خواهد داشت. سرمایههای نمادین میتوانند الگوهای جامعه باشند و باعث جذب سایر سرمایهها شوند. سرمایههای نمادین میتوانند در بحرانها، ثبات را به ارمغان آورند. در تخریب سرمایههای نمادین هم جامعه مقصر است و هم حکومت.
عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان با اشاره به اهمیت جایگاه خانواده و نهادهای مدنی در فرآیند توسعه، افزود: کودکان ما در فاصله دو تا هفت سالگی رها هستند و این همان سنی است که بذر توسعه جوانه میزند و اگر این بذر در این سن در کودک جوانه نزند، او دیگر نمیتواند مناسبات توسعه را درک کند. برای دستیابی به توسعه باید ویژگیهایی از قبیل صبر، توانایی گفتوگو، مدارا، ریسکپذیری، نقد کردن و نقد شنیدن و... از کودکی در افراد شکل بگیرد و باید توانایی گفتوگو در خانوادهها و نهادهای مدنی تقویت شود. امروز دولت نیازمند کمک است اما نهادهای مدنی ما توانایی کمک کردن ندارند. اتاق بازرگانی گفتوگو بلد نیست؛ دولت ظرف دو سال گذشته صحبت از بسته خروج از رکود کرده اما چرا اتاق بازرگانی بسته خود را ارائه نکرده است؟ اتاق بازرگانی مأموریت اجتماعی دارد و باید سرمایه خود را در به کار انداختن اندیشهها و فکرها، گفتوگوی مدنی، شبکهسازی و... به کار گیرد، زیرا این اقدامات سرمایه اجتماعی را تقویت میکند.