ابهام در برآوردهای اقتصادی تولید برق نیروگاه‌های برق‌آبی

محمد ابراهیم رییسی، کارشناس مطالعات اقتصادی و مالی انرژی، تولید برق در نیروگاه‌های برق‌ آبی را اقتصادی می‌داند اما معصومه ظفرنژاد، کارشنــاس آب می‌گوید که در برآوردهای اقتصادی تولید برق در این نیروگاه‌ها هیچ‌گاه هزینه‌های ساخت سدها دقیق محاسبه نشده‌است. محمد ابراهیم رییسی، کارشناس مطالعات اقتصادی و مالی انرژی به «فرصت‌امروز» می‌گوید: هزینه تولید برق در نیروگاه‌های برق‌ آبی با گران‌ترین گزینه تولید برق، یعنی نیروگاه‌های حرارتی مقایسه می‌شود و برآوردها نشان می‌دهد که تولید برق در این نیروگاه‌ها اقتصادی است.

وی اضــافه می‌کنــد: نیروگاه‌های برق‌ آبی برای تولید برق در زمان پیک طراحی می‌شوند و با احداث آنها از سوزاندن مقدار زیادی گاز جلوگیری می‌شود. اگر «هزینه گاز» را در نظر بگیریم، به‌طور حتم تولید برق در نیروگاه‌های برق‌ آبی به صرفه است.
کارشناس مطالعات اقتصادی و مالی انرژی، هزینه فرصت گاز را درآمدهای ناشی از استفاده گاز در سایر فعالیت‌ها نظیر تزریق کردن آن به چاه‌های نفت، صادرات یا به کار گرفتن این حامل انرژی در صنایع پتروشیمی، توصیف می‌کند.

وی ادامه می‌دهد: اگر قیمت گاز صادراتی ایران را 20سنت در نظر بگیریم - درحالی‌که بهای واقعی صادرات گاز به ترکیه یا واردات از ترکمنستان، 40 سنت است- تولید در نیروگاه‌های برق‌ آبی به‌صرفه است. رییسی عمر بالای نیروگاه‌های برق‌ آبی را نیز عامل دیگری برای اقتصادی بودن این نیروگاه‌ها معرفی می‌کند. وی تاکید می‌کند: هزینه‌های زیست‌محیطی سدها در ارزیابی‌های اقتصادی معمولا دیده می‌شود. ضمن آنکه آب پشت سدهای برق‌ آبی ماندگاری کمی دارد و بعد از مدت کوتاهی برای تولید برق رها می‌شود، اما در سدهای کشاورزی ماندگاری زیاد آب در پشت سدها، منشا تولید گاز متان بوده و به محیط‌زیست آسیب می‌زند. بنابراین هزینه‌های زیست‌محیطی سدهای نیروگاه‌های برق‌ آبی هم بسیار کمتر از سایر سدها است.

کارشناس مطالعات اقتصادی و مالی انرژی، در پاسخ به این پرسش که اغلب سدهای نیروگاه‌های برق‌ آبی وظیفه تامین آب کشاورزی را هم دارند در نتیجه کاهش تولید گاز متان در این سدها منتفی خواهد بود، می‌گوید: بیشتر نیروگاه‌های برق‌ آبی صرفا با هدف تولید برق طراحی شده و در سایر مصارف کاربردی ندارند. وی ظرفیت نصب شده نیروگاه‌های برق‌ آبی کشور را هفت هزار مگاوات اعلام کرده و ادامه می‌دهد: سد و نیروگاه کارون 2 و 3 و همچنین مسجد سلیمان با هدف تولید برق ساخته شده‌اند.

نیروگاه‌های برق‌ آبی گران‌ترین نیروگاه‌ها در جهان

معصومه ظفرنژاد، کارشناس آب نه‌تنها تمام اظهارات رییسی را رد می‌کند بلکه معتقد است که نیروگاه‌های برق‌ آبی در تمام دنیا جزو گران‌ترین و پرپیامدترین شیوه‌های تامین برق به‌شمار می‌روند. وی به «فرصت‌امروز» می‌گوید: «مک کالی» نویسنده کتاب رودهای خاموش، در کتاب خود به بهترین شکل مسئله نیروگاه‌های برق‌ آبی را از نظر اقتصادی مورد بررسی قرار داده‌است. میزان هزینه تولید برق در این نیروگاه‌ها براساس دلار در این کتاب محاسبه شده‌است. این کارشناس آب در تشریح دلایل گران بودن برق آبی بیان می‌کند: شیوه برآورد هزینه‌های ساخت فیزیک سد در پروژه‌های سدسازی ایران به‌شدت زیر سوال است. ضمن آنکه هزینه‌های زیست‌محیطی و اجتماعی، هیچ‌گاه در چنین پروژه‌هایی لحاظ نمی‌شود. در شرایطی که هزینه سه روز ریزگرد در جنوب کشور که ناشی از سدسازی بی‌رویه است، 900 میلیارد تومان برآورد می‌شود، چگونه می‌توان گفت تولید برق از آب، اقتصادی است. 

وی تاکید می‌کند: 90درصد اعدادی که مشاوران به ساخت سدها اختصاص می‌دهند غیر‌واقعی بوده و هزینه‌های مهم در ساخت سدها لحاظ نمی‌شود. ظفرنژاد دلیل اصلی نبود برآورد دقیق هزینه برای تولید هر کیلووات ساعت برق آبی را نبود حسابرسی در این حوزه اعلام می‌کند. وی ادامه می‌دهد: بسیاری از مدیران دولتی در گذشته بر این باور بودند که سدها جزو طرح‌های توسعه‌ای مهم کشور هستند و چون پول نفت داریم، بهتر است به جای هزینه کردن این پول در جاهای دیگر آن را صرف سدسازی کنیم.

محاسبه هزینه‌های سدسازی جانبدارانه است

این کارشناس آب از نبود مشاوران و کارفرمایان ارزیاب مستقل، برای برآورد هزینه‎های سدسازی می‎گوید. وی بر این باور است که همه برآوردهای اقتصادی ساخت سدها در شرکت‌های مرتبط با کارفرما (یعنی وزارت نیرو) انجام می‌شود. آنها یا مجبورند برای توجیه این سدها همان ارقام موردنظر کارفرما را ارائه کنند یا اینکه ارقام کامل نشده و شکسته بسته‌ای را به‌عنوان هزینه ساخت سد، اعلام می‌کنند. ظفرنژاد در پاسخ به این پرسش که آیا هزینه ساخت سد در قیمت تمام شده تولید برق در نیروگاه‌های برق‌ آبی لحاظ می‌شود، می‌گوید: هزینه‌ها را به‌طور کامل و حقیقی بررسی نمی‌کنند. در بسیاری از سدها بخش مهمی از هزینه‌ها مغفول واقع شده و سرانگشتی حساب می‌شود. هزینه‌ها کلی و جانبدارانه است. مشاوران اعداد را طوری حساب می‌کنند که در برآوردهای اقتصادی مشکلی ایجاد نشود. زیرا اگر سدی را رد کنند، کارفرما کار را از آنها گرفته و به مشاور دیگر می‌دهد.

هزینه سرمایه‌گذاری بالای نیروگاه‌های برق‌ آبی

محمد ابراهیم رییسی، کارشناس مطالعات اقتصادی و مالی انرژی، هزینه سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های برق‌ آبی را بالا توصیف می‌کند. وی در پاسخ به این پرسش که آیا بهتر نیست به جای نیروگاه‌های برق‌‌آبی از نیروگاه‌های بادی یا خورشیدی استفاده شود، می‌گوید: در سایر نقاط جهان نیز دولت‌ها تمام نیروی خود را روی بهره‌برداری از شکل خاصی از نیروگاه‌ها متمرکز نمی‌کنند. بلکه برای تصمیم‌سازی در این بخش، معمولا به هزینه و فرصت‌ها توجه می‌شود. رییسی معتقد است که راندمان نیروگاه‌های بادی در ایران پایین است و اگر روی اصلاح راندمان این نیروگاه‌ها تا سقف 20 تا 24 درصد متمرکز شویم، از برق بادی هم می‌توان برای تامین نیازهای کشور استفاده کرد. ضمن آنکه باید در نظر داشت که نیروگاه‌های بادی همیشه در دسترس نیستند اما تولید برق در نیروگاه‌های برق‌ آبی کاملا تحت مدیریت است. 

وی عنوان می‌کند: در ایران حدود 30 تا 40 هزار مگاوات ظرفیت نیروگاه برق‌ آبی وجود دارد و حدود 98 درصد از نیروگاه‌های تجدیدپذیر کشور به برق حاصل از این نیروگاه‌ها اختصاص دارد. وی می‌گوید: به تازگی برنامه جامع انرژی کشور در وزارت نفت تدوین شده و متاسفانه جایگاهی برای انرژی‌های نو در نظر گرفته نشده‌‎است.

درحالی‌که با توجه به قوانین کاهش گازهای گلخانه‌ای که دنیا به آن توجه دارد و 30 درصد انتشار گازهای گلخانه‌ای ایران به دلیل فعالیت نیروگاه‎های حرارتی است، باید به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی کشور توجه بیشتری شود. وی بر این باور است که متناسب با هر اقلیمی می‌توانیم نیروگاه‌های متفاوتی را به کار گیریم. حتی در برخی نقاط کشور می‌توان با ایجاد نیروگاه تلمبه ذخیره‌ای، از انرژی باد و آب برای تامین نیازهای برقی کشور استفاده کنیم.