آینده پژوهی، پلی میان اقتصاد اکنون و آینده

به عقیده بسیاری از افراد، سرعت رشد و پیشرفت جوامع و مسیر حرکت کشورهای مختلف به سمت تحول به قدری سریع و پرشتاب است که نمی توان با تکیه بر برنامه های سال های گذشته امیدی به ایجاد تغییرات در این حوزه اکنون داشت. اما این تعبیر ناامیدانه در بخش اقتصاد چندان صحیح به نظر نمی رسد.

تجربه کشورهای توسعه یافته جهان نشان می دهد اغلب کشورهایی که برنامه هایی بلند مدت و استراتژیک تدوین کرده اند، درطول زمان از رقبای خود در حوزه رشد و توسعه سبقت بیشتری گرفته اند. بر همین اساس است که یکی از مباحث مهم در کشورهای در حال توسعه لزوم توجه به آینده پژوهی و تدوین برنامه هایی مفید برای آینده اقتصادی است. این موضوع نه تنها در بخش دولتی، بلکه در بخش خصوصی نیز حائز اهمیت است و به نظر می رسد هیچ چیز به اندازه نگرش رو به آینده نمی تواند ضامنی معتبر برای موفقیت های آتی باشد.

نگاهی به تجارب کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته لزوم آینده پژوهی را برای به گردش درآوردن چرخ های آینده پررنگ تر می کند.

توسعه زیرساخت های کشاورزی

یکی از بنیادی تری بخش های اقتصادی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، توجه به زیرساخت های اقتصادی بخش کشاورزی است. یکی از برنامه های مثبت، پربازده و تحسین برانگیز برخی کشورهای آفریقایی که با تکیه بر آینده پژوهی در بخش کشاورزی ترتیب داده شده، برنامه کشت قهوه است.

اگرچه شاید به نظر نرسد توسعه زیرساخت های کشت قهوه چندان اهمیتی در توسعه اقتصاد کشورهای در حال توسعه داشته باشد، اما نکته جالب همین دیده شدن موضوعات نادیده است. درواقع کشورهای متعددی مثل کنیا، تانزانیا، کنگو و رواندا، با شرکت در طرح آینده پژوهش کشاورزی در سال 2012 به این نتیجه رسیدند که پتانسیل های لازم برای افزایش کشت قهوه و افزایش درآمدزایی در این حوزه را دارند.

بر همین اساس از سال 2013 تاکنون کشورهای مذکور با توسعه زیرساخت های این بخش موفق به افزایش کشت 50 درصدی خود شدند، اما این افزایش کشت به واسطه برخی فعالیت های زیرساختی میسر شد.

همکاری کشاورزان محلی با آژانس های توسعه بخش خصوصی، افزایش بودجه بخش خصوصی برای کشت، برداشت، بسته بندی و صادرات قهوه و حمایت از کارآفرینان، فعالان و زمین داران این کشورها مراحلی بودند که برای افزایش درآمدزایی در بخش تولید قهوه انجام شد.

این تجربه مثبت نشان می دهد کشورهای در حال توسعه با تکیه بر پژوهش های پیش بین، افزایش زیرساخت های تولید و حمایت از فعالان بخش خصوصی دستاوردهایی مهم در حوزه توسعه اقتصادی به دست می آورند.

از تغییرات آب و هوا تا تحولات اقتصادی

این موضوع که تصور کنیم آینده پژوهی تنها به موضوعات محسوس و ملموسی مثل صنعت، کشاورزی، انرژی و. . . محدود می شود کاملا غلط است. اغلب کشورهای توسعه یافته آینده پژوهی را در قالب زنجیره ای از موضوعات مهم و کلیدی زیرساختی در نظر می گیرند؛ موضوعاتی که شاید در نگاه اول بی ربط به نظر برسند اما در باطن بسیار مهم هستند.

از اواخر دهه 80 میلادی، بسیاری از کشورهای مهم توسعه یافته بر موضوع تأثیر تغییرات آب و هوای بر تحولات اقتصادی تمرکز کردند، اما پرسش اینجاست که این موضوع چه تأثیری بر اقتصاد این کشورها داشت؟

نگاهی به شبکه ای شدن فعالیت های اقتصادی ایالات متحده و تبدیل شدن برخی ایالت ها به قطب های ویژه، نخستین پاسخ این پرسش است. درواقع، پژوهش درخصوص قابلیت های مختلف هر ایالت و توسعه تسهیلات زیرساختی برای رشد و پیشرفت اقتصادی در بخش های گوناگون زمینه را برای بازدهی اقتصادی قابل توجه در این حوزه ها فراهم کرد.

برای مثال تمرکز ایالت هایی مثل کالیفرنیا بر توسعه استفاده از انرژی خورشیدی، احداث نیروگاه های آفتابی و حمایت از شرکت های خصوصی برای فعالیت در این بخش در طول یک دهه اخیر نه تنها باعث شکوفایی اقتصادی این ایالت در حوزه انرژی های پاک شده، بلکه کارآفرینی و کاهش بیکاری را نیز به همراه داشته است.

اندرو اسوالد، استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه میشیگان در این خصوص معتقد است که توجه به آینده و برنامه ریزی برای سال های در پیش به تفکر در مورد اینکه قرار است صادرات انرژی، محصولات کشاورزی و منسوجات در چه حد باشد، محدود نمی شود، بلکه چیزی بسیار فراتر از آن است.

موضوع توجه به آینده زیست محیطی نه فقط در ایالات متحده مورد توجه قرار گرفته، بلکه در کشورهایی مثل اسپانیا نیز به عنوان یک اصل اساسی برای پیشرفت اقتصادی در نظر گرفته می شود. نشست جهانی آب و هوا یکی از مهم ترین رویدادهایی است که بین اقتصاد و تغییرات آب و هوایی پیوند ایجاد می کند.

این نشست نه تنها به تحولات آب و هوایی می پردازد، بلکه به طور هوشمندانه ای محدودیت ها و مزیت هایی را که طی هر سال در اختیار کشورها قرار دارد، مرور می کند. درواقع تغییرات اقلیمی نشان می دهد هر کشور تا چه حد واجد پتانسیل های رشد و پیشرفت اقتصادی است.

بر همین اساس است که نمی توان آینده پژوهی را یک مطالعه موردی ساده و تک بعدی تلقی کرد. آینده پژوهی ترکیبی است از بسیاری از موارد مهم و ضروری که برای اقتصاد هر کشور حائز اهمیت است.