گزارش «فرصت امروز» از ورود نانو به صنعت کشاورزی / آینده مبهم کسب و کار دانش بنیان

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، فناوری نانو علمی است که پای بشر را به آینده باز خواهد کرد. این فناوری پای خود را به بسیاری از حوزه های حیاتی انسان باز کرده و هر بار با ظهور خود آن حوزه را تا حد بسیار زیادی متحول کرده است. کارنامه درخشان این فناوری و پیشرفت های روز به روز آن هر تولید کننده یا فعال اقتصادی را ترغیب می کند تا از خدمات آن در حوزه کاری خود بهره ببرد. نقش فناوری نانو در توسعه صنعت کشاورزی غیرقابل چشم پوشی است.

شاید بتوان گفت کشاورزی مدرن پس از ورود دانش مواد شاهد تغییری 180درجه ای در بدنه خود شد. هموار شدن مشکلات سنتی و موانعی که از دیرباز محصولات و کارکرد کشاورزان را تهدید کرده است، تنها یکی از خدمات ورود دانش به کشاورزی است.

تأمین امنیت سیستم های تغذیه ای و ایجاد سیستم های هوشمند برای پیشگیری و درمان بیماری های گیاهی، افزایش سرعت بازیافت ضایعات، همه و همه بخش هایی از تأثیرات مثبت نانو تکنولوژی در کشاورزی هستند.

در حال حاضر و به استناد آمار ارائه شده وزارت جهاد کشاورزی 1300شرکت دانش بنیان کشاورزی در ایران به ثبت رسیده اند که از این تعداد بیش از نیمی از آنها به تولید محصولات جدید مشغول هستند.

به عنوان مثال در سال گذشته 9رقم بذر محصولات جدید کشاورزی در ایران تولید شده است، اما دامنه فعالیت ایرانی ها محدود به بذر و محصولات نیست و در صنعت بسته بندی مواد و کودهای سبز نیز پیشرفت های مناسبی داشته ایم. حضور دانشی به نام نانو در کشاورزی ایران که اغلب از آن به عنوان حوزه ای غیرصنعتی یاد می شود، می تواند نشانه ای قابل توجه از رشد در این حوزه باشد.

همین امر «فرصت امروز» را بر آن داشت تا گزارش این شماره اش را به بررسی تولید محصولات کشاورزی با فناوری های نوین اختصاص دهد.

محصولات ایرانی زیر فشار انفعال نهادها

شرکت های دانش بنیان فعال در حوزه کشاورزی در سال های گذشته سبد محصولی متنوعی را روانه بازار کرده اند. این شرکت ها محصولاتی همچون کود، بذر، سموم، واکسن های دامی تقویتی، ادوات و ماشین آلات را تولید می کنند که البته باز هم نهادهای مسئول که یک طرف ماجرا هستند تمایلی به خرید از آنها نشان نمی دهند. بسیاری از مدیران عامل شرکت های دانش بنیان حوزه کشاورزی این عامل را مانعی بزرگ در برابر آینده خود می دانند.

شرکت کشاورزی امین بیش از 50 سال سابقه فعالیت در حوزه تولیدات کشاورزی را دارد. این شرکت محصولاتی همچون بذرهای گلخانه ای، بذرهای فضای باز، بذر چمن، علف کش ها، حشره کش ها، قارچ کش ها، کودهای مایع، کودهای بیولوژیک، کودهای مایع، اسیدآمینه ها، اسیدهیومیک، هورمون های رشد و نشاهای صیفی جات و گل تولید می کند.

همچنین این گروه نماینده رسمی کمپانی های کلاسمن و یورو گاردن و یونیکم است. محمود امین الرعایا، مدیرعامل شرکت امین در گفت وگو با  «فرصت امروز» می گوید: در سال های گذشته گروه های بسیاری به این حوزه وارد شده اند و تجربیات بسیار خوبی داشته اند.

در واقع فعالیت همین گروه ها باعث رشد چشمگیر رتبه ایران در میان کشورهای دارنده فناوری نانو شده است، اما متأسفانه نهادهای دولتی به عنوان خریدار مطمئن و بزرگ محصولات داخلی در سال های اخیر به شدت منفعل عمل کرده اند و می توان گفت این انفعال باعث کنار رفتن بسیاری از شرکت ها از عرصه تولید شده است.

تعمیر و نگهداری کابوس یا اطمینان

امین الرعایا در ادامه به بیان برخی آمارها درباره میزان صادرات محصولات کشاورزی در کشور پرداخته و اعلام می کند: در دو ماهه نخست امسال صادرات محصولات تولید داخل به 955هزار تن با ارزش 802میلیون دلار رسیده است. این میزان در مقایسه با مدت مشابه از لحاظ وزنی 22.5درصد و از لحاظ ارزشی 4.59درصد افزایش داشته است.

وی با بیان این موضوع که اگر بخواهیم توسعه متوازن کشاورزی در شرایط کنونی محقق شود باید نسبت به تأسیس شرکت های دانش بنیان در مراکز تحقیقاتی اقدام کنیم و با حمایت از مراکز رشد در مسیر تغییر روش ها به سمت مدیریت دانش فنی گام برداریم، به مشکلات مکانیزاسیون در ایران اشاره می کند و می گوید: یکی از عمده ترین موانع در این راه تأمین هزینه های تعمیر و نگهداری سالانه آلات و ادوات ماشینی است. در ماه های اخیر مقایسه ای میان این هزینه ها در ایران و آمریکا انجام شد که نشان می داد این هزینه ها در آمریکا پایین تر بوده و بسته به نوع ماشین مورد استفاده از 5 تا 12درصد متغیر است. این در حالی است که تولید کننده ایرانی هر سال بیش از 20 تا 30درصد درآمدهای خود را صرف هزینه های تعمیر و نگهداری می کند.

نانو سبزها طلایه داران تولید

نانو سبزها در فناوری جدید کشاورزی به عنوان جایگزین مناسبی برای کودهای کشاورزی فعلی معرفی شده اند. این کودها که ریسک بسیار کمتری در فاسد کردن محصول نهایی دارند از طریق نفوذ به درون بافت و سلول گیاهی از آن محافظت می کنند و باعث افزایش سرعت و عملکرد آن می شوند. کودهای نانو از طریق نفوذ بدرون بافت و سلول گیاهی و همچنین افزایش سرعت نفوذ عناصر غذایی مورد نیاز، بر میزان و سرعت رشد و نمو تأثیر می گذارند. هچنین کنترل میزان این عناصر متناسب با نیاز گیاهان مختلف، از نکاتی است که کارشناسان تأکید بسیاری بر آن دارند.

فاطمه عسگری، کارشناس حوزه کشاورزی به  «فرصت امروز» می گوید: چند شرکت ایرانی سال های متوالی در این حوزه کار پژوهشی و تحقیقاتی انجام دادند و به نتایجی نیز دست یافتند اما باوجود سیاست های کلی کشور مبنی بر حمایت از شرکت های دانش بنیان، هیچ کمکی به آنها نشد و نتوانستند به حیات خود ادامه دهند. این در حالی است که هم اکنون کودهای فاسد چینی در بازار داخلی جولان می دهند.

***

سرمایه  اولیه

تولید محصولات با فناوری نانو در هر حوزه شرایط و مقتضیات خاص خود را دارد. در واقع سرمایه اولیه مورد نیاز برای تأسیس یک شرکت دانش بنیان تولیدکننده کالاها و محصولات دارویی تفاوت زیادی با محصولات کشاورزی دارد. برای ورود به این حوزه به سه نفر متخصص که در این رشته تحصیل کرده اند احتیاج دارید و حداقل 100میلیون تومان وجه رایج مملکت.

این رقم در شرایطی است که شما به ماشین آلات و تجهیزات احتیاجی نداشته باشید. با این شرایط اگر رقبای ریز و درشت بعضاً قدرتمند به شما اجازه دهند که روند طبیعی برای فروش محصولات در بازار داشته باشید پس از پنج سال سرمایه اولیه باز خواهد گشت.

محمدامیر فیضی، به عنوان کارشناس کشاورزی به  «فرصت امروز» می گوید: بسیاری از شرکت های تازه تأسیس به خاطر هماهنگ نبودن با بزرگ ترها توان حضور بلند مدت را ندارند و از این رو خیلی سریع از چرخه خارج می شوند. در واقع می توان گفت دوام دانش بنیان ها به محافل اقتصادی بزرگان بستگی دارد.

***

ریسک ها و تهدیدها

بزرگ ترین ریسک ورود به این حوزه شاید یکدست و یکپارچه نبودن گروه های تولیدکننده است. به زبان ساده تر شفاف نبودن مناسبات تجاری در ایران نقطه ضعفی است که نه تنها بنیان شرکت ها را تهدید می کند بلکه در روابط آنها با گروه های خارجی نیز تأثیر گذار است.

کارشناسان و فعالان مشکلات دانش بنیان ها را این طور بیان می کنند:  کمبود منابع مالی برای سرمایه گذاری های ریسک پذیر در امور دانش بنیان، نبود بازار مناسب داخلی برای محصولات، کمبود منابع مالی برای ارائه وام های با بهره پایین، عدم دسترسی به بازارهای جهانی، وجود رقبای خارجی با برندهای معروف و مافیای داخلی.

همچنین تجربه اندک فرهیختگان دانشگاهی یا تازه فارغ التحصیل شدگان در تجارت و شناخت قواعد بازی تجاری در ایران و جهان نیز از جمله مسائلی است که بسیاری به آن اذعان دارند. از عوامل مخرب داخلی می توان به عدم اعتماد مسئولان و مدیران ارشد به تولیدات داخلی به خاطر بدقولی یا کیفیت پایین،  رانت های داخلی برای فروش محصولات خارجی، عدم حمایت دولت جهت تأمین سرمایه اولیه و سرمایه در گردش و ورود کالاهای قاچاق نیز اشاره کرد.

***

مجوزها

برای ثبت یک شرکت دانش بنیان کشاورزی ابتدا باید همچون شرکت های عادی در اداره کل ثبت شرکت های سازمان اسناد و املاک کشور ثبت نام کنید. پس از تولید کالاها و خدمات دانش بنیان با ارائه برنامه تولید بر مبنای آیین نامه مصوب کارگروه معاونت علمی- فناوری نهاد ریاست جمهوری ارزیابی شوید و برای مدتی محدود می توانید از مزایای تسهیلاتی و قانونی استفاده کنید.

برای تمدید زمان استفاده از مزایای قانونی باید دوباره ارزیابی شوید. با توجه به آیین نامه مصوب كارگروه ارزیابی و تشخیص شركت ها و موسسات دانش بنیان، شركت های دانش بنیان باید حداقل 50درصد از درآمد یك سال مالی گذشته شركت را كه در اظهارنامه مالیاتی ذکر شده است از محل فروش كالاها، خدمات تخصصی تعمیر و نگهداری مرتبط با كالاهای تولید شده، فروش دانش فنی و فناوری مرتبط با فهرست كالاها و خدمات طراحی مهندسی مرتبط با فهرست دانش بنیان ها حاصل کنند. پس از آن باید به سازمان جهاد کشاورزی مراجعه کنید و پس از ارائه طرح های پژوهشی انجام شده و دریافت تأیید آنها مجوزهای لازم پارک علم و فناوری را نیز دریافت کنید.

ارتباط با نویسنده: saber.afsharzade@gmail.com