آینده مبهم ساخت دکل حفاری نفت در کشور

صنعتگران تجهیزات داخلی صنعت نفت در چند سال گذشته از موفقیت‌های بالایی برخوردار شده‌اند، به‌طوری تنها در بخش تجهیزات دکل از توانایی ساخت70درصدی برخوردار شده‌اند، با این وجود از دید صاحبان این صنایع وزارت نفت هیچ‌گاه حمایت واقعی از این صنعت نداشته و صنعت دکل‌سازی در کشور با آینده مبهمی مواجه است. محمدرضا مقدم، معاون پژوهش و فناوری وزیر نفت در آخرین اظهارنظر با تاکید بر حساس بودن وزارت نفت در ساخت دکل، اعلام کرده است: «اقدام وزارت نفت برای ساخت دکل در داخل شکلی از مونتاژ نیست اما قراردادی که پیش‌تر برای تامین دکل امضا شد به دلیل وجود ابهام در روش، محل تامین منابع و نوع خرید، موفقیت‌آمیز نبود؛ سوابق آن نیز موجود است و اکنون برای ساخت دکل حفاری سیار، واحدهای نمک‌زدایی و یافتن روشی دقیق برای برگزاری مناقصه با جهاد دانشگاهی در حال مذاکره هستیم و باید از لحاظ کیفیت و قیمت با نمونه‌های بین‌المللی رقابت کنیم.»

این در حالی‌است که هم‌اکنون بخش‌خصوصی واقعی در ساخت دکل توانمند است و تنها به حمایت این نهاد دولتی نیاز دارد. در حقیقت شرایط کنونی مصداق واقعی «به عمل کار برآید به سخندانی نیست» است چراکه با وجود دانش فنی و توانایی در ساخت دکل، فضایی برای رقابت وجود ندارد. در این بخش از این دید وزارت نفت جهاد دانشگاهی و پارسیان تجربه ساخت دکل را دارند، به‌طوری که قرار است جهاد دانشگاهی در قالب یک کنسرسیوم ١٤ دکل بسازد. گرچه دید معاون پژوهش و فناوری وزیر نفت قابل تحسین است و هدف را تنها ساخت چند دکل نمی‌داند بلکه تبدیل ساخت فناوری دکل به یک صنعت رقابتی، خودکفایی در این زمینه و یافتن بازار منطقه‌ای را هدف نهایی وزارت نفت اعلام می‌کند، اما سازندگان داخلی از حمایت حقیقی برخوردار نمی‌شوند و امیدی برای رقابت ندارند.

فاصله با نقطه ایده‌آل برای ساخت دکل

در این میان نباید از این مهم نیز غافل بود که صنعتگران داخلی هنوز در ساخت دکل از ضعف‌های عمده‌ای برخوردار هستند. رضا پدیدار، رییس انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت و عضو اتاق بازرگانی تهران درباره ساخت دکل توسط بخش‌خصوصی پیش از این به «فرصت امروز» گفته بود که در بخش ساخت دکل‌های حفاری خشکی توان تولید 45 درصد از تجهیزات را داریم و در بخش دکل‌های حفاری دریایی این توان 40 درصد است، اما برای این توان هنوز موفق نشده‌ایم از معاونت پژوهشی و فناوری وزارت نفت مجوز تولید انبوه دریافت کنیم. با این وجود شرکت‌هایی در داخل هستند که در این زمینه فعالیت می‌کنند. ‌بدون شک در صورت حمایت از ساخت تجهیزات حفاری در دو سال آینده می‌توانیم تا 65 درصد تجهیزات دکل حفاری را بومی‌سازی کنیم و موفقیت در این صنعت تنها بدین معنا نیست که شرکت‌های تولید‌کننده از خارج کشور قطعه وارد و سرهم کنند. حمایت‌های وزارت نفت نیز باید به‌گونه‌ای باشد که منجر به خودکفایی شود.

نبود فضای رقابت برای بخش‌خصوصی در ساخت دکل

احمد جدیر، مدیرعامل شرکت مدیریت - ‌تدارکات و ساخت طوس یکی از سازندگان دکل حفاری در کشور در این باره به «فرصت امروز» می‌گوید: «به اعتقاد من تمامی بخش‌های مختلف دکل حفاری در داخل کشور قابل ساخت است و تنها نیروگاه آن قدری مشکل است. برای کشوری که متخصصان آن ماهواره به فضا پرتاب می‌کنند ساختن دکل حفاری نفت غیرممکن نیست.» وی در پاسخ به این پرسش که چقدر از تجهیزات داخلی مورد استفاده در ساخت دکل، تولید داخل است و مونتاژ نیست، می‌گوید: «براساس خواسته مشتری تجهیزات، مورد استفاده قرار می‌گیرد مثلا در دکلی که برای وزارت نفت در حال ساخت هستیم براساس خواسته آنها 33 درصد آن ساخت داخل است. ما توانایی ساخت بسیاری از تجهیزات کلیدی دکل حفاری را داریم. برای نمونه می‌توانیم تاپ داریو بسازیم، پس ساختن سایر تجهیزات برای ما سخت نیست.»

جدیر در پاسخ به این پرسش که به‌عنوان تولید‌کننده داخلی دکل در صورت رفع تحریم‌ها و ایجاد فرصت دوباره برای ورود دکل‌های شرکت‌های خارجی اروپایی و آمریکایی به ایران آیا توان رقابت به آنها را دارید، اعلام می‌کند: «در شرایط تحریم سازندگان داخلی دکل 700 میلیون قطعه خرید خارجی کردند یعنی در شرایط تحریم سخت نیز شانسی برای سازندگان داخلی وجود نداشت که با لغو تحریم‌ها این شانس به خطر بیفتد اما بدون شک شرایط برای ما از این بدتر نخواهد شد. این در حالی‌است که به لحاظ ساخت تجهیزات ما مشکلی نداریم. مهم این است که بارو کنیم این کار امکانپذیر است.»

به گفته این فعال بخش‌خصوصی، وزارت نفت در زمان تحریم حمایت کافی از ما نکرده است به‌طوری که در چند سال اخیر نیز دکل‌های مورد نیاز کشور از خارج تامین شده است تنها با این تفاوت که پیش از تحریم‌ها دکل‌های اروپایی و آمریکایی بود و بعد از آن دکل‌های چینی. با لغو تحریم‌ها نیز انتظار به حمایت نداریم. وقتی دولت از شرکت داخلی که در یک مناقصه بین‌المللی برنده شده است حمایت نمی‌کند همه چیز واضح است. این دکل 85 درصد سازه‌اش تمام شده به دلیل عدم اطمینان کارفرما آینده‌ای مبهم دارد.

وزارت نفت به خارجی اعتماد دارد

جدیر بر این باور است که مدیران صنعت نفت افرادی قدیمی هستند که با ماشین‌های آمریکایی کار کرده‌اند و اعتقاد به خارجی‌ها دارند به خاطر همین بعد از تحریم‌ نیز با چینی‌ها وارد مذاکره شدند. اگر این باور نبود باید وزارت نفت در برابر لیستی که از توانمندی بخش‌خصوصی در ساخت دکل تهیه کرده بود، واکنش نشان می‌داد. به اعتقاد کارشناسان بخش‌خصوصی، در حال حاضر 80 درصد دکل در کشور قابل ساخت است. نمونه این توانمندی دکل 75 فتح در امیدیه است که بیشترین تجهیزات آن ساخت داخل است. اما سوال دیگر اینجاست که چرا شرکت‌های حفاری از توانمندی داخلی در ساخت دکل حفاری استفاده نمی‌کنند؟

وحید معیر، مدیرعامل بخش نفت و گاز گروه مپنا نیز در این باره به «فرصت امروز» می‌گوید: «براساس نیازمان برای حفاری دکل‌های خود را از چین تهیه می‌کنیم، چراکه در شرایط تحریم هستیم. اینکه دانش فنی دکل‌سازی در کشور بومی شده خیلی خوب است و اگر می‌دانستیم حتما جهاد دانشگاهی دکل می‌سازد بدون شک به آن مراجعه می‌کردیم. از ساخت داخل حمایت می‌کنیم اما علاوه بر خرید یک دکل خشکی و نهایی شدن دکل دوم، سه دکل دیگر را در دست بررسی خرید داریم.»
سیاست وزارت نفت از ساخت دکل‌های داخلی مشخص شده است زیرا بیژن زنگنه وزیر نفت درباره دكل‌های حفاری داخلی اعلام کرده که بومی‌سازی دكل در ایران از سیاست‌های ماست اما این صنعت با آینده‌ مبهمی مواجه است.