آسیب‌شناسی بازار پولی و مالی در مسیر توسعه اقتصادی

براساس دیدگاه برنامه پنجم توسعه و چشم‌انداز 20ساله، اقتصاد ایران باید قدم‌های پرشتاب و با هدف دستیابی به رشد سالیانه بالای 5درصد، بردارد. در این میان یکی از مهم‌ترین ابزارهای توسعه اقتصادی پایدار، بازارهای پولی و مالی کارآمد است. به اعتقاد کارشناسان اقتصادی بازار پولی و مالی کارآمد بستر مساعدی است که بخش‌های دیگر بر پایه آن، توان رشد و ارتقا را می‌یابند. در گفت‌وگو با دو نفر از کارشناسان به بررسی موضوع «بازار پولی و مالی کارآمد چگونه به بلوغ می‌رسد» پرداختیم.

استقلال بانک مرکزی مهم‌ترین مانع

مـحـمدمـهـدی مهرزاد، کارشناس اقتصادی در این باره به «فرصت امروز» گفت: برای بررسی این موضوع ابتدا باید به آسیب‌شناسی بازار پولی و مالی کشور بپردازیم. این بازار از چند موضوع رنج می‌برد. در رأس آن مدیریت این بازار است که هنوز یک مدیریت دولتی است. تجربه نشان داده که دولت مدیری خوب برای بازار پولی و مالی کشور نیست. اگرچه دولت، مجلس و قوه‌قضاییه باید نقش نظارتی خود را در حوزه وظایف‌شان بر این بازار حفظ کنند، اما رییس کل بانک مرکزی باید جدای از مراکز قدرت، با تکیه بر مبانی دقیق علمی و با چشم‌انداز بلند‌مدت، به بازسازی و اصلاح بازار پولی و مالی کشور بپردازد. من به دلایل مهمی فکر می‌کنم که این موضوع مهم‌ترین مانع ارتقای بازار پولی و مالی کشور است. بانک مرکزی رأس این بازار است و ما در بخش برنامه‌ریزی و نظارت‌گری بازار دچار مشکل هستیم و با آمدن و رفتن هر دولت، یک بار سیاست‌های این بخش دچار شوک مدیریتی می‌شود. تا زمانی که این مشکل زیربنایی برطرف نشود، نمی‌توانیم نسبت به برطرف کردن سایر مشکلات و اثربخشی آنها مطمئن باشیم. اما به نظر من بانک‌های ما تا رسیدن به نقطه‌ای که بانک‌های کشورهای پیشرفته به آن رسیده‌اند، هنوز فاصله زیادی دارند.

این کارشناس اقتصادی افزود: از سوی دیگر بانک‌های ما از بلوغ بانکداری نوین برخوردار نیستند. تا همین دهه پیش و پیش از راه‌اندازی بانک‌های خصوصی، گذرمان که به برخی بانک‌های دولتی می‌افتاد با برخورد نامناسب برخی تحویل‌داران این بانک‌ها روبه‌رو می‌شدیم. با ورود بانک‌های خصوصی بود که این رویه تغییر کرد و مدیران بانک‌های دولتی احساس کردند باید به کارکنان خود آداب مشتری‌مداری را بیاموزند. این فضای رقابتی به نفع بانک‌های دولتی هم تمام شد و رشد فرهنگ بانکداری در این بانک‌ها را به همراه داشت.

وی اظهار کرد: یکی دیگر از مشکلات بانک‌های کشور تجهیز آنها به لوازم و تاسیسات جدید بانکداری است. هنوز بانک‌های ما کارت اعتباری به مشتریان خود ارائه نمی‌دهند درحالی‌که کارت اعتباری از لوازم مهم و رقابتی بانک‌ها در کشورهای پیشرفته برای جذب منابع مردم است. از سوی دیگر می‌بینیم که روش مبادله چک در بازار پولی و مالی هنوز به سطح بالایی از اطمینان دادوستد نرسیده است. مبادلات چک در ایران مبادله پرریسکی است و برای مردم دلهره‌آور است زیرا دریافت‌کنندگان چک از پاس شدن آن اطمینان ندارند. البته من دیده‌ام که خوشبختانه بانک مرکزی درصدد راه‌اندازی سامانه‌ای است که با ارسال یک اس‌ام‌اس می‌توان از خوش‌حساب یا بدحساب بودن فرد دارنده چک مطمئن شد.

اقتصاد ما بانک‌محور است

دکتر محمد‌پور خانلر، یک کارشناس اقتصادی دیگر در این باره به «فرصت امروز» گفت: یکی از مهم‌ترین چالش‌های بازار پولی و مالی کشور این است که تناسبی میان نهادها و انتظاراتی که از آنها وجود دارد، نیست. به عبارت بهتر بانک‌ها در جایگاهی نشسته‌اند و انتظاراتی از آنها وجود دارد که موجب اختلال در عملکرد آنها می‌شود. بازار پولی و مالی ما بانک‌محور است و انتظارات زیادی از بانک‌ها برای ارائه تسهیلات به بخش تولید وجود دارد درحالی‌که ارائه تسهیلات بی‌ضابطه به بخش تولید، بانک‌ها را به ورشکستگی می‌کشاند.

وی افزود: بانک‌ها از این ناحیه فشارهای زیادی را از سوی مسئولان و رسانه‌ها تحمل می‌کنند. درصورتی‌که در اقتصادهای توسعه‌مند، بازار سرمایه این نقش را بر عهده دارد و شرکت‌ها و واحدهای تولیدی تشویق می‌شوند با رعایت استانداردهای بازار سرمایه، وارد این بازار شوند و از مزیت‌های تامین سرمایه استفاده کنند، استانداردهای بازار سرمایه هم به‌گونه‌ای است که موجب شفافیت عملکرد بخش تولید و ارتقای سطح کارایی آنها می‌شود اما سیاست ارائه تسهیلات به بخش تولید توسط بانک‌ها بخش تولید را وابسته می‌کند و در برخی موارد تولیدکنندگانی که مشکلات حادی دارند به سمت غیر‌شفاف کردن عملیات‌ها و برنامه‌های خود روی می‌آورند تا بتوانند به تسهیلات برسند.

این کارشناس تاکید کرد: بازار ارز کشور هم سازماندهی‌شده نیست و به‌سادگی دستخوش باندبازی‌های دلال‌ها می‌شود. بازار ارز ما شیوه منضبط و دارای چارچوب مشخصی برای اعلام نرخ ارز ندارد و در شرایط بحرانی، حوادث سیاسی یا اقتصادی به‌سادگی خودشان را بر این بازار تحمیل می‌کنند و موجب افزایش شدید قیمت ارز می‌شوند. از سوی دیگر بانک مرکزی هم در بخش نظارت بر بازار پولی و مالی دچار مشکلات بزرگی است، به‌گونه‌ای‌که در پیش چشمان بانک مرکزی در سال‌های گذشته ده‌ها موسسه غیر‌مجاز مالی رشد و توسعه پیدا کرده‌اند.

وی افزود: این مشکلات ساختاری انرژی بازار پولی و مالی کشور را گرفته‌اند و مانع ارائه خدمات بهینه آن به اقتصاد کشور برای رشد و ارتقا هستند.