آسیا، در مسیر بهره‌گیری از مدیریت برق منطقه‌ای

صادرات انرژی‌های طبیعی، یکی از ارکان مهم در توسعه اقتصادی کشورهای صاحب انرژی محسوب می‌شود. کشورهای آسیایی به‌ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس اغلب به صادرات نفت و گاز متکی هستند و در این زمینه با یکدیگر رقابت می‌کنند، اما برخی کشورها علاوه بر صادرات نفت و گاز، به صادرات انرژی الکتریسته یا به اصطلاح ساده‌تر «برق» نیز می‌پردازند.

کشور روسیه یکی از بزرگ‌ترین صادر‌کنندگان برق در منطقه آسیا و اروپای شرقی محسوب می‌شود. از سال 2009 تاکنون به طور میانگین سهم تولید برق روسیه در منطقه اروپای شرقی و مرکزی 38.93 درصد بوده است. با این حساب طبیعی است که روسیه، صادر‌کننده اصلی برق به کشورهای مجاور خود باشد.
اما روسیه چگونه توانسته به چنین عنوانی دست پیدا کند؟ برنامه‌ریزی و مدیریت روسیه برای کسب این عنوان حائز توجه است. روسیه طی سال‌های اخیر فعالیت‌های حساب شده و گسترده‌ای انجام داده که به طور خلاصه شامل این موارد است:
*شناسایی منابع و ظرفیت‌های طبیعی برای تولید برق (نیروگاه‌های آبی، هسته ای، بهره‌گیری از سوخت زغال سنگ و گاز)
*احداث و گسترش خطوط انتقال برق و سرمایه‌گذاری اقتصادی در این حوزه
*گسترش بازارهای خارجی و عقد قرار داد با کشورهای همجوار
اما روسیه تنها صادر‌کننده برق در منطقه نیست، بنابراین سوال صحیح‌تر این است که بپرسیم، روسیه چگونه توانسته در میدان رقابت صادرات برق تا این حد قدرتمند عمل کند؟
برای پاسخ به این سوال یکی از جدیدترین قراردادهای روسیه را بررسی می‌کنیم: اخیرا روسیه طی قراردادی متعهد شده است 5000 مگاوات برق را از طریق قرقیزستان و افغانستان به پاکستان برساند. همچنین متعهد شده به دولت پاکستان برای احداث نیروگاه‌های آبی کمک کند. از سوی دیگر روسیه به همکاری با پاکستان برای اکتشافات نفتی تمایل نشان داده است.
در نگاه نخست، این قرارداد چندان جالب توجه نیست. اما با بررسی دقیق‌تر نکات مهم آن روشن می‌شود همکاری روسیه با پاکستان برای اکتشافات نفتی مساوی است با سهم داشتن روسیه از هر آن چه در این اکتشافات به دست خواهد آمد. این روش یک نوع سرمایه‌گذاری پر بازده است.
علاوه بر این روسیه با دارا بودن 31 رآکتور هسته‌ای در 10 نقطه مختلف و بیش از 400 نیروگاه حرارتی و ایستگاه آبی از هر جهت برای تامین انرژی الکتریسیته کشور خود و کشورهای همجوارش آمادگی دارد. این اصل را می‌توان به راحتی از حجم معاملات گسترده روسیه با اوکراین، ارمنستان، قرقیزستان، ازبکستان و غیره تشخیص داد.
روسیه کشوری است که با بسیاری از کشورهای غربی تنش و مجادلات سیاسی و اقتصادی دارد و حتی عملا با برخی قطع روابط دیپلماتیک کرده است. با این وجود، روسیه با مدیریت صحیح و اصولی منابع انرژی متعددش توانسته تا حدود زیادی بر مشکلات روابط سرد تجاری با کشورهای غربی
 فائق آید.
یکی از تمهیدات مدیریت برق که از سوی اقتصاددانان و مدیران منابع در روسیه در آستانه اجرایی شدن است، کاهش بهره‌برداری از منابع زوال‌پذیر و افزایش بهره‌برداری از منابع جایگزین است. درواقع روسیه براساس اصول مدیریت انرژی تلاش دارد با جایگزین کردن باد، آب و حتی انرژی هسته‌ای به جای بهره‌برداری از معادن زغال سنگ و... آینده اقتصادی کشورش را تضمین کرده و از هرگونه شکست احتمالی در پروژه‌های بلند‌مدت صادرات برق جلوگیری کند.
با این مشخصات بدیهی است روسیه همواره مورد توجه کشورهای مختلف بوده و پیشنهاد‌ها ی توافق و همکاری با روسیه یا سرمایه‌گذاری در شرکت‌های روسی از سوی بسیاری از دولت‌ها مطرح باشد.
اما تمامی کشورها توانایی خرید برق یا عقد قراردادهای اینچنین با کشورهای صاحب انرژی را ندارند. در حال حاضر کشورهای مختلفی زیر بار بدهی‌های ناشی از خرید سوخت و انرژی کمر خم کرده‌اند. بسیاری از کشورها نه تنها انرژی‌های طبیعی ندارند، بلکه سرمایه لازم برای تامین انرژی را هم ندارند. روش‌های دستیابی به انرژی برق در منطقه خاورمیانه موضوعی است که مورد توجه نهاد‌های بین‌المللی ست. درواقع، تحقق شعار «دستیابی به انرژی‌های پاک برای همه» با توجه به حساسیت‌های جهانی و منطقه‌ای روز به روز بیشتر قوت می‌گیرد. برنامه توسعه سازمان ملل، بانک مشارکت توسعه آسیا و کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل با همکاری یکدیگر، مرکزی را در فیلیپین راه‌اندازی کرده‌اند تا به معضل تامین انرژی پاک و همه گیر برای مردم ساکن آسیا و اقیانوسیه تمرکز کنند. آمار‌های این مرکز نشان می‌دهد رقم قابل توجهی از افراد این منطقه فاقد امکانات برق و حرارت هستند و تخمین زده می‌شود این رقم با بالاتر رفتن قیمت سوخت و عدم مدیریت صحیح منابع انرژی افزایش یابد.
بر این اساس، طبق برآوردهای این سازمان تا پایان سال 2030 برای تامین انرژی برق مورد نیاز ساکنان این بخش کره زمین رقمی معادل با 200 میلیارد دلار لازم است؛ رقمی که بعید به نظر می‌رسد به راحتی قابل پرداخت باشد.
درست به همین علت است که مدیریت توزیع برق به‌ویژه منطقه خاورمیانه اهمیت به سزایی دارد، گرچه تلاش‌های بین‌المللی در این راستا در حال اجراست. اما لازم است دولت‌ها و به طور اخص، دولت‌هایی که با بحران تامین انرژی روبه رو هستند، با آینده نگری در طرح‌هایی مشابه طرح فوق الذکر مشارکت کنند.