آخرین فرصت برای نجات منابع آب

معاون پژوهش‌های اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، برنامه ششم توسعه را برنامه بقای ملی کشور دانست و گفت: بحران‌های اقتصادی پیش رو و ابعاد سیاسی و اقتصادی مسئله آب در ایران، موقعیت برنامه ششم را به وضعیتی کم سابقه در تاریخ کشور تبدیل کرده‌است. اگر در مقاطع دیگر بدون برنامه هم می‌توانستیم کشور را مدیریت کنیم، در حال حاضر چنین امکانی برای ما وجود ندارد.مجید قاسمی در نشست تخصصی آب و برنامه ششم که شامگاه سه‌شنبه در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد، تأکید کرد: در ایران نظام برنامه‌ریزی یک نظام تشریفاتی است، عادت کرده‌ایم که برنامه بنویسیم اما آن را اجرا نکنیم.

وی افزود: برخی متخصصان و برنامه‌ریزان معتقدند تنها دلیل نیاز به برنامه در ایران وجود منابع مالی حاصل از نفت است. قاسمی تفکر دستگاه‌های اجرایی در زمینه ارتباط برنامه و بودجه را تفکری نادرست توصیف کرد و افزود: بودجه جزئی از برنامه نیست. بنابراین نباید تصور کنیم که می‌توان اعتبارات مورد نیاز برای تحقق اهداف برنامه‌های پنج‌ساله را محاسبه کرد و یک پنجم آن را به عنوان بودجه سالانه در نظر گرفت.

وی تأکید کرد: بحران آب به صورت تصادفی حل نمی‌شود. حل مسائل پیچیده نیاز به برنامه‌های منسجم دارد. این برنامه می‌تواند برنامه‌های پنج ساله باشد یا به صورت پروژه‌هایی برای حل مسائل مختلف تدوین شود. معاون پژوهش‌های اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس به این نکته اشاره کرد که در ایران آمال و آرزوها به عنوان برنامه روی کاغذ نوشته می‌شود و جدولی از منابع برای دستیابی به این اهداف بدون تفکیک منابع قابل تصمیم‌گیری و در دسترس، تهیه می‌شود.

وی در تشریح سخن خود عنوان کرد: قرار است 8 میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی به مسئله آب اختصاص یابد. اما هیچ کس نمی‌داند برای منابع مالی چه اتفاقی خواهد افتاد و در کجا هزینه خواهد شد.قاسمی تأکید کرد: ما در ایران مسائل را روی کاغذ حل می‌کنیم اما در عمل تحت فشار مسائل روزمره، بودجه را در جاهایی که معضل اصلی وجود دارد، هزینه نمی‌کنیم.

وی اعتقاد دارد: برای حل معضل آب باید منابع مالی جداگانه‌ای برای این بخش در نظر گرفته شود. این منابع باید از استخر بودجه عمومی کشور خارج شود تا اعتبارات صرف نیازهای وزارتخانه‌های قدرتمندتری نظیر آموزش و پرورش و بهداشت از نظر جذب بودجه نشود.معاون پژوهش‌های اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس گفت: بهای آب باید اصلاح شود اما پیش از اصلاح قیمت آب، باید بدانیم که این پول صرف اصلاح چه اموری خواهد شد.وی همچنین با اشاره به تعداد زیادی پروژه نیمه کاره در کشور تأکید کرد: این پروژه‌های غیر اقتصادی پتروشیمی و فولاد آب بر هستند و حداقل از منظر آب باید جلوی اجرای آنها گرفته شود. در غیر این صورت بحران آب حل نخواهد شد.

توسعه کشاورزی ممنوع

صدیقه ترابی، رئیس دفتر سیاستگذاری و تخصیص آب وزارت نیرو از وقوع خشکی 16 ساله و کاهش 14 درصدی بارش‌ها در کشور از سال 79-78 خبرداد.وی افزود: در این دوره میزان بارش‌ها از 245 میلیمتر به 200 میلیمتر کاهش یافت اما دمای هوا 1/1 درجه سانتیگراد افزایش پیدا کرد.

رئیس دفتر سیاستگذاری و تخصیص آب وزارت نیرو بیان کرد: افزایش دما و کاهش بارش میزان آب تجدیدپذیر در کشور را کاهش داد. در سال‌های خشک میزان نفوذپذیری آب در زمین کاهش یافت و به دلیل اضافه برداشت تغذیه طبیعی رودخانه‌ها و تالاب‌های کشور از منابع آب زیرزمینی متوقف شد. در نتیجه شاهد خشک شدن این اکوسیستم‌های آبی بودیم.

به گفته وی، حجم منابع آب تجدیدپذیر ایران از سال 75 تا 80، حدود 4/127 میلیارد متر مکعب بود که این رقم در حال حاضر به 7/88 میلیارد متر مکعب رسیده‌است.ترابی بیان کرد: منابع آب سطحی در کشور از 9/97 میلیارد متر مکعب به 8/68 میلیارد متر مکعب و در آب زیرزمینی از 8/26 میلیارد متر مکعب به 9/18 میلیارد متر مکعب کاهش یافته است.

وی تأکید کرد: وزارت نیرو برای حفظ پایداری طبیعت ناگزیر است 7/10 میلیارد متر مکعب آب از 7/88 میلیارد منابع آب تجدیدپذیر را به عنوان حق آبه محیط زیست در نظر بگیرد. به این ترتیب ناگزیریم در بخش آب سطحی و زیرزمینی مصارف خود را کاهش دهیم.رئیس دفتر سیاستگذاری و تخصیص آب وزارت نیرو با اشاره به ضرورت مهندسی مجدد فعالیت‌های کشاورزی در حوضه‌های آبریز مختلف، گفت: شرکت‌های مشاوره‌ای باید فعالیت‌های خود را بر مطالعه برای به تعادل رساندن آب زیرزمینی متمرکز کنند.بخش صنعت هم به استفاده چندباره از آب باید متمرکز شود.به گفته وی، فقط در دو حوضه آبریز ارس و مرزی غربی امکان توسعه کشاورزی وجود دارد. اما در سایر حوضه‌ها امکان تأمین آب وجود ندارد.

ضعف در حاکمیت منابع عامل اصلی بحران آب

محمد حسین عمادی، مشاور وزیر جهاد کشاورزی نیز ضعف در حاکمیت را عامل اصلی بحران آب دانست. وی بیان کرد: نمی‌توان مشکلات آب را به گردن عوامل طبیعی انداخت.وی گفت: در ایران هیچ‌گاه به دنبال برنامه جامع و همه چیز شمول با تکیه بر تفکر سیستماتیک نبوده‌ایم.عمادی تأکید کرد: قبل از هر چیز باید نگرش خود را نسبت به آب عوض کنیم. تا زمانی که مدیران نگران صندلی‌های خود باشند مشکل آب حل نمی‌شود. وقتی از بحران آب سخن می‌گوییم باید بدانیم کدام بحران آب؟ در ایران بحران آب معیشتی که در ایجاد اشتغال مؤثر است با بحران آب شرب و آب محیط زیست متولیان متفاوتی دارد که مسئله را به صورت یکپارچه نمی‌بینند.

وی عنوان کرد: متأسفانه در ایران هیچ مجموعه تحقیقاتی متمرکزی برای مطالعه در زمینه آب وجود ندارد. ضمن آنکه مالکیت آب مبتنی بر زمین است و بخش خصوصی یا کشاورز، صاحب اصلی آن به حساب می‌آید.حسین مرعشی، فعال بخش خصوصی هم بر ایجاد بازار برای آب تأکید کرد و افزود: باید اجازه دهیم آب در جایی استفاده شود که ارزش افزوده بیشتری ایجاد می‌کند.وی پرداخت اعتبار برای صرفه‌جویی در آب در قالب اعتبارات ایجاد سامانه‌های آبیاری تحت فشار را سیاستی نادرست توصیف کرد.به گفته این فعال بخش خصوصی، مشکل آب ایران بدون حضور مستقیم مقام معظم رهبری و شخص رئیس‌جمهور حل نخواهد شد.