گل‌های ما و گلاب دیگران

بخش کشاورزی یکی از مهم‌ترین حوزه‌های تولیدی است که می‌تواند رشد اقتصادی قابل توجهی را به‌دنبال داشته باشد. این بخش از ظرفیت‌های مختلفی برخوردار است که گیاهان دارویی یکی از این مزیت‌هاست. سهم کشورمان در تجارت گیاهان دارویی کمتر از دودرصد است و سالانه ۲۴۵ تن انواع گیاهان دارویی در کشورمان تولید می‌شود. در واقع ایران مهد گیاهان دارویی نادر به شمار می‌رود، در حالی که هنوز بانک ژن جامع گیاهان دارویی در کشور تشکیل نشده است.

تخریب منابع طبیعی و گونه‌های گیاهی

اگرچه ایران یکی از بزرگ‌ترین ظرفیت‌های تولید انواع گیاهان دارویی با منشأ گونه‌های خاص گیاهی به شمار می‌رود و می‌تواند ارزش افزوده فراوانی از محل صادرات گیاهان دارویی نصیب اقتصاد کشور کند اما تاکنون توجه چندانی به تولید و صادرات گیاهان دارویی در کشور نشده است. 

با تخریب‌هایی که در منابع طبیعی و محیط زیست در سال‌های گذشته رخ داده، زیستگاه طبیعی گیاهان دارویی کاهش یافته که دلیلی برای از رونق افتادن بازار جهانی ایران در زمینه گیاهان دارویی است. بحران‌های شدید آب و تغییرات اقلیمی که با آن مواجه هستیم، کشت و پرورش گیاهان دارویی را در کشور بیش از پیش در کانون توجه قرار می‌دهد. با آنکه چند سالی است استقبال مردم برای مصرف گیاهان دارویی نسبت به گذشته افزایش یافته و ظرفیت‌های قابل توجهی نیز برای کارآفرینی و تولید فرصت‌های شغلی در این حوزه وجود دارد، اما به علت برخی مشکلات، صنعت گیاهان دارویی هنوز به‌عنوان زمینه فعالیت کشاورزی محسوب نمی‌شود. 

فرآوری گیاهان دارویی و ارتقای کیفیت و سهولت در مصرف آن نیازمند فناوری پیشرفته و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و دولتی است که با توجه به بوروکراسی موجود برای گرفتن مجوز، بخش خصوصی تمایل چندانی به سرمایه‌گذاری در این بخش نشان نمی‌دهد. همچنین کمبود نقدینگی در بخش کشاورزی موجب حذف کارآفرینان و فعالان در این حوزه شده است. 

تولید گیاهان دارویی نظام‌مند نیست

جعفر میرفخرایی، دبیر انـجـمـن تولیدکنندگان داروهای گیاهی، در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز»، مصرف گیاهان دارویی و داروهای گیاهی در کشور را نظاممند نمی‌داند و می‌گوید: کشت گیاهان دارویی و تولید داروهای گیاهی باید نظام‌‌مند و میزان عرضه و تقاضای آن کنترل شود. ایران از 13 اقلیم مناسب برای رویش و کشت گیاهان دارویی، 11 اقلیم را در اختیار دارد و باید از این توانمندی و فرصت مناسب اقتصادی بهترین استفاده را کرد. ما یکی از غنی‌ترین کشورهای جهان در زمینه گیاهان دارویی هستیم. 

وی می‌افزاید: تخریب منابع طبیعی و برداشت‌های بی‌رویه از گیاهان دارویی در سال‌های اخیر، موجب نابودی برخی از گونه‌ها شده و این بی‌نظمی‌ها سرمایه‌های ملی کشور را به خطر انداخته است. برای نمونه، گیاه شیرین بیان که در اروپا از آن استقبال فراوانی می‌کنند و در کشور ما تقریبا غریب و ناشناخته است، در برخی مناطق مانند فارس، این گیاه مفید را از ریشه کنده‌اند و به بیانی، سرمایه‌های ملی و طبیعی را ریشه‌کن کرده‌اند. در حالی که گردش مالی گیاه شیرین بیان در دنیا سالانه به 20 میلیارد دلار می‌رسد. 

مـیـرفـخرایی، رویکرد کشورهای پیشرفته را به سمت استفاده بیشتر از داروهای گیاهی می‌داند و در باره اثرهای جانبی آن می‌گوید: مصرف هر نوع دارویی (شیمیایی و گیاهی) بی‌تردید اثرهای جانبی بر بدن انسان می‌گذارند و داروهای گیاهی اگر بی‌رویه مصرف شوند اثر منفی دارند اما این تاثیرها به مراتب کمتر و کم‌خطرتر از داروهای شیمیایی است. به همین دلیل رویکرد استفاده از آن در کشورهای اروپایی و امریکا بیشتر شده به‌گونه‌ای که در مغازه‌ها و سوپر‌مارکت‌های زنجیره‌ای در این کشورها می‌توان داروهای گیاهی را خریداری کرد. 

وی با اشاره به میزان تولید فرآورده‌های گیاهی دارویی، می‌گوید: تا سال 1385 کمتر از 300 پروانه داروسازی گیاهی در کشور ارائه شده بود که این تعداد اکنون به بیش از 1500 مجوز ساخت رسیده است. 

دبیر انجمن تولیدکنندگان گیاهان دارویی، احیای معاونت گیاهی وزارت کشاورزی را بسیار با ارزش برشمرده و اظهار می‌کند: خوشبختانه در دولت یازدهم، وزارت کشاورزی در زمینه تولید گیاهان دارویی توجه‌های خوبی کرده و معاونت باغبانی، زراعت، سازمان جنگل‌ها و تحقیقات وزارت کشاورزی، بستر‌های مناسبی در این زمینه به وجود آورده‌اند. ناگفته نماند، سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت نیز همکاری‌های خوبی با انجمن داشته است. به باور من، مدیران باید گره از کار باز کنند و گره‌گشایی و تدبیر کار آنان است و تولید کار ما. 

گیاهان دارویی، تنها راه نجات کشاورزی

نوید سلطان‌پور، کارشناس کشاورزی، کشت گیاهان دارویی را با توجه به اقلیم‌های گوناگون و شرایط بحران آبی که داریم، یکی از راه‌های مناسب برای ادامه کشاورزی می‌داند و تاکید می‌کند: بیش از چند دهه است که می‌دانیم در منطقه‌ای از کره زمین قرار گرفته‌ایم که روز به روز خشک‌تر و کم آب‌تر می‌شود. با این اقلیم خشک تنها راه باقیمانده برای ادامه کشت و اقتصادی شدن کشاورزی، گیاهان دارویی هستند. برای اقلیم ما این راهکار و آلترناتیو (جایگزین)ی مناسب است. به بیانی دیگر، کشت گیاهان دارویی، تنها گزینه باقی‌مانده برای کشاورزی غالب ایران است و خوشبختانه در این زمینه استعدادها و توانمندی‌های بسیاری داریم که باید آنها را شکوفا کرد. 

وی در ادامه بیان توانمندی ایران در زمینه گیاهان دارویی، اظهار می‌کند: حدود سه‌تا  چهار هزار گونه گیاهان دارویی در کشور وجود دارد که نزدیک به 2000 (1880) گونه مختص و منحصر به اقلیم کشور ما است. تولید گیاهان دارویی بسیار سودآور و اقتصادی است و با توجه به اقلیم بی‌نظیر ایران، دولت باید در این زمینه امکانات و سرمایه‌های لازم را در اختیار تولیدکنندگان قرار دهد و نقشه راه ترسیم کند. 

طب سنتی ایرانی، یک مزیت دیگر

این کارشناس کشاورزی که دستی در تولید گیاهان دارویی و زعفران نیز دارد، مزیت دیگر کشور را پیشینه بسیار زیاد طب سنتی ایرانی می‌داند و می‌افزاید: طب سنتی در خون ما وجود دارد و به اصطلاح تکنولوژی و دانش طب سنتی ما ریشه در تاریخ ما دارد. این در حالی است که پایه طب سنتی که در غرب استفاده می‌شود در برخی موارد نادرست است و طب سنتی ایران بالاتر از اروپاست. باید از این مزیت به‌خوبی استفاده کنیم و تا چند سال دیگر که اروپا به دانش ما در این زمینه برسد، ما باید جایگاهمان را تثبیت کنیم. 

وی تصریح می‌کند: دانش تولید داروهای گیاهی به اواخر دهه 70 میلادی می‌رسد و ما هنوز از این مقوله زیاد عقب نیستیم و می‌توانیم با کمی تلاش و حمایت به آن برسیم اما با روندی که در پیش گرفته‌ایم و گونه‌های نادر را از بین برده‌ایم، به آینده این صنعت خوشبین نیستیم. ارزش افزوده گیاهان دارویی به 70 تا 300 برابر می‌رسد و به طور میانگین 20 برابر ارزش افزوده ایجاد می‌کند و ما تنها کارگری اروپا و غرب را می‌کنیم. اما آنها به آسانی پس از ساخت داروهای گیاهی، تولیدشان را تا چند برابر قیمت به ما با ناز و اکراه می‌فروشند. آنها به آسانی از محصولات ما توسعه پایدار در تولید داروهای گیاهی ایجاد کرده‌اند و ما هنوز نقشه راه نداریم.