چرا ارز عریض شد؟

در دو هفته گذشته شاهد بودیم که قیمت دلار و ارز در کشور با افزایش20 درصدی رو به رو بود و سپس این نوسان با 10 درصد کاهش به ثبات قیمت دلار انجامید. اتفاقی که برخی آن را ناشی از تمدید مذاکرت ایران و 1+5 و برخی کاهش بی‌سابقه قیمت نفت که نگرانی کسری بودجه را به دنبال خواهد داشت دانستند. هر چند نوسان قیمت دلار به یک یا چند عامل وابسته نیست؛ اما شرایط اقتصادی فعلی کشور در نتیجه هر تغییری ناآرام می‌شود و این ناآرامی سبب شده تا بسیاری به دنبال بازیابی دلایل عمده این افزایش باشند.

در نتیجه این تردید‌ها «فرصت امروز» تلاش کرده تا در گفت و گو با کارشناسان اقتصادی دلایل عمده آن را بازشناسی کند که در ادامه این نظرات را پیش رو دارید. گفتگوی نخست با قاسم انصاری رنانی، کارشناس اقتصادی تحت عنوان «افزایش قیمت دلار منشا روانی دارد»، و همچنین گفتگو با فرهاد غفاری ذیل عنوان «در حال حاضر قیمت دلار باید کنترل شود» انجام گرفته است...

قاسم انصاری رنانی، کارشناس اقتصادی:

افزایش قیمت دلار منشأ روانی دارد

قاسم انصاری رنانی، استاد مدیریت دانشگاه علامه معتقد است که افزایش قیمت دلار به دلایل مختلفی بستگی دارد که مهم‌ترین آن در حال حاضر عامل روانی است که به افزایش میزان تقاضا انجامیده است.

شاهدیم که قیمت دلار روند افزایشی طی می‌کند، برخی این افزایش را ناشی از کاهش قیمت نفت و برخی موجی که از نتیجه نگرفتن مذاکرات ایجاد شده اعلام کرده‌اند، شما دلیل این روند افزایشی را چگونه می‌بینید؟

مسائل مختلفی در قیمت ارز تعیین‌کننده هستند که هریک از آنها می‌توانند در کاهش یا افزایش آن نقش داشته باشند؛ اما به نظر من روند افزایشی فعلی بیش از هر چیز منشأ روانی دارد. به این دلیل که نتوانستیم ارز لازم را از فروش نفت به دست بیاوریم و مردم احساس کردند که عرضه دلار کم خواهد شد، به خرید دلار دست زدند که این امر تقاضا را افزایش داد و در نتیجه این موج روانی سبب افزایش قیمت دلار شد، البته عوامل دیگری هم در این میان دخیل هستند اما مهم‌ترین آنها به نظر من عامل روانی است.

برخی کارشناسان اقتصادی معتقدند که قیمت دلار باید با روند تورم همخوانی داشته باشد و به تناسب تورم افزایش پیدا کند، زیرا کنترل قیمت از سوی دولت تنها می‌تواند مقطعی قیمت را کنترل کند و ناگهان با یک روند متزلزل قیمت روبه‌رو خواهیم بود که در سال 91 این اتفاق افتاد و قیمت‌گذاری دولت نیز در این امر موثر نبود. اتفاقی که اقتصاد را دچار حمله بدی کرد. شما فکر می‌کنید آیا باید کنترل قیمت اتفاق بیفتدیا خیر؟

اینکه قیمت دلار باید متناسب با ارزش ریال تعیین شود، رویه نامعقولی نیست. دولت تنها از طریق وارد کردن دلار و عرضه بیش از تقاضا تا جایی می‌تواند قیمت دلار را در کنترل داشته باشد اما جایی که این امکان برایش مهیا نباشد خواه ناخواه قیمت دلار، به سمتی می‌رود که قیمت واقعی خود را پیدا کند. بنابراین قیمت دلار را باید فضای بازار و شاخص ارزش ریال در برابر آن تعیین کند. تعیین قیمت دلار وظیفه دولت نیست، این بازار آزاد است که تعیین‌کننده قیمت دلار است. این افزایش قیمت دلار هم جاهایی به دولت کمک کرده تا بتواند کسری‌های خود را جبران کند، در همان سال 91 که قیمت دلار دچار روند افزایشی روزبه‌روز بود، دولت از فروش دلار بهره برد و تا چند مرحله توانست از این طریق بودجه یارانه‌ها را تامین کند.

مذاکرات 1+5 نیز یکی از عواملی است که برخی معتقدند در قیمت دلار دخیل است، شما فکر می‌کنید نتیجه این مذاکرات درصورت پیروزی یا شکست چه تاثیری بر قیمت دلار خواهد داشت؟

نتیجه مذاکرات و نتایج آن شرایط قابل کنترلی نیست که بگوییم مانند مسائل اجتماعی می‌توانیم آن را کنترل کنیم. تنها فضایی که می‌تواند ما را از این غیر‌قابل کنترلی دربیاورد داشتن اقتصاد و پول قوی است. وقتی بتوانیم سهم خودمان را از بازار قوی جهانی داشته باشیم و بتوانیم از طریق صادرات و واردات با بازار آزاد مبادله کنیم، در نتیجه این مبادلات ارز لازم به کشور وارد می‌شود آن زمان می‌توانیم قیمت مناسب دلار را مشاهده کنیم، در غیر‌این صورت این موازنه‌های سیاسی است که اقتصاد ما را متاثر می‌کند.

در این میان نقش تورم چه می‌شود، آیا میزان تورم خواه ناخواه قیمت دلار را بالا خواهد برد؟

تورم نتیجه حجم پول در گردش و رابطه عرضه و تقاضاست. دولت یازدهم یکی از قول‌هایی که داده و سیاستی که دنبال می‌کند کاهش تورم است، اما در شرایطی که قیمت نفت حتی بالای صد دلار پیش‌بینی می‌شود که به 40 دلار برسد، دولت بر سیاست صرفه جویی و کاهش یارانه‌ها تمرکز کرده و مشخص است که قصد ندارد با افزایش حجم پول در گردش دست به تامین منابع بزند و در نتیجه نگرانی از تورم و افزایش قیمت دلار ناشی از تورم بعید است که با آن رو به رو باشیم.

***

فرهاد غفاری، کارشناس اقتصادی:

در حال حاضر قیمت دلار باید کنترل شود

فرهادغفاری کارشناس اقتصادی موافق سیاست کنترل قیمت دلار در وضعیت فعلی‌است ؛ زیرا که فضای بازار نیازمند آرامش است.

دلایل افزایش قیمت دلار را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا کاهش بهای نفت یا معلق ماندن مذاکرات نقشی در این افزایش داشته‌اند؟

دلیل مشخصی را نمی‌توانیم برای این افزایش تعیین کنیم. افزایش قیمت دلار دلایل مختلفی دارد که دست به دست هم داده‌ و سبب این افزایش شده است. البته در این افزایش ما با یک اور شوت رو به رو بودیم به این معنا که ابتدا 20 درصد این قیمت افزایش پیدا کرد و سپس با 10 درصد کاهش این رقم در 10 درصد افزایش تثبیت شد. به هر حال هرچند که عوامل مختلفی در این افزایش دخیل هستند، ولی عواملی در این زمینه از اهمیت بیشتری برخوردار بودند. عواملی چون کاهش قیمت نفت، مطرح شدن شرایط بودجه سال آینده که قیمت ارز دولتی را 2600 تا 2800 اعلام کرده و در نهایت مباحث مربوط به مذاکرات در کنار عوامل دیگر به افزایش قیمت دلار انجامید. در زمینه مذاکرات البته اتفاق بدی نیفتاده است، ولی احتمالا عده‌ای که معاملاتشان را به پس از مذاکرات موکول کرده بودند، این معاملات را اکنون انجام داده‌اند که همین امر به افزایش تقاضا و در نتیجه افزایش قیمت ارز انجامید.

در این شرایط به نظر شما آیا ما شاهد روند افزایشی قیمت دلار خواهیم بود یا قیمت دلار ثابت خواهد ماند؟

با توجه به شرایط موجود به نظر من بعید است عامل غیرمترقبه‌ای اتفاق بیفتد تا در نتیجه آن قیمت دلار دچار نوسان شود. بنابراین من فکر می‌کنم تا آخر اسفند ماه با یک تعادل در میزان قیمت دلار رو‌به‌رو خواهیم بود. پس از آن در سال آینده ممکن است تغییراتی ایجاد شود، ولی شرایط فعلی از یک تعادل در بازار دلار خبر می‌دهد.

برخی کارشناسان معتقدند به تناسب افزایش تورم، قیمت دلار نیز باید افزایش پیدا کند تا در نتیجه کنترل قیمت توسط دولت ایجاد حباب شود و با یک اتفاق ساده این حباب بترکد، نظر شما در این باره چیست؟ آیا قیمت دلار باید کنترل شود یا خیر؟

دو بحث در این میان مطرح است، ارز نیز یک کالاست و در نتیجه به تناسب تورم باید افزایش پیدا کند، اما نکته دیگری که در این میان مطرح است اینکه دلار یک کالای استراتژیک است و چون واردات بر پایه آن اتفاق می‌افتد نوسانات زیاد آن سبب افزایش تورم، بیکاری و رکود می‌شود و در نتیجه ما با پدیده رکود تورمی که اکنون با آن مواجه هستیم رو‌به‌رو خواهیم بود.

اگر در شرایط فعلی با افزایش تورم پنج، شش درصدی قیمت دلار نیز پنج تا شش درصد افزایش پیدا کند، شاهد رکود تورمی خواهیم بود. بنابراین در شرایط نامناسب کنونی جایی برای گرانی قیمت دلار وجود ندارد و افزایش آن سبب ناامیدی و ناآرامی بازار می‌شود. به نظر من در شرایط کنونی نیاز به آرامش و امید در بازار وجود دارد و لازم است فعلا دولت این سیاست نظارتی و کنترلی خود را ادامه دهد، زیرا قیمت دلار در کشور ما یک شاخص است و نوسان آن در میان مردم ایجاد نگرانی می‌کند. در کشور ژاپن نیز که برنج یک شاخص به حساب می‌آید، چون یک کالای استراتژیک است کاملا در کنترل دولت قرار دارد تا نوسان قیمت آن سبب ناآرامی در میان مردم نشود. در اصل در شرایط کنونی نوسان قیمت دلار به سفته‌بازی می‌انجامد و سفته‌بازی چندان به نفع شرایط روز بازار و اقتصاد کشور نیست.

فکر می‌کنید نتیجه مذاکرات چه شکست و چه پیروزی چه نقشی در قیمت دلار خواهد داشت؟

من نتیجه مذاکرات را سیاه یا سفید نمی‌دانم و معتقد نیستم که نتیجه آن شکست یا پیروزی است. مذاکرات یک روند چانه‌زنی است که موفقیت در آن اقتصاد ما را جلو می‌برد، اما نباید اقتصاد کشور را به این امر گره زد و نقش بسیار مهمی برای مذاکرات قائل شد. در شرایط فعلی ما توانسته‌ایم در همین شرایط تحریم اقتصاد خود را به پیش ببریم و کشور ما در این شرایط نیز توانسته موفق عمل کند. ظرفیت کشور ما بالا‌تر از آن است که این تحریم‌ها و مذاکرات بتواند آن را تحت تاثیر قرار دهد.

در آینده رابطه میان تورم و دلار را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

رابطه تورم و دلار در اقتصاد ایران یک رابطه ثابت شده است. همیشه شرایط تورمی، نرخ ارز را تحت تاثیر قرار داده است و با ایجاد تورم در کشور با نوسان قیمت ارز رو‌به‌رو خواهیم بود. در شرایطی که ناگهان شاهد یک تورم 60 درصدی باشیم خواه ناخواه قیمت دلار به‌شدت افزایش خواهد داشت و دولت در این شرایط نقش حمایتی خود را از دست خواهد دارد و نمی‌تواند کنترلی بر قیمت دلار داشته باشد. رفتار اقتصادی و انضباط مالی دولت باید به نحوی باشد که این نرخ تورمی پیش نیاید و اگر این انضباط مالی اعمال شود، بی‌شک شاهد خواهیم بود که قیمت دلار نیز افزایش چشمگیر نداشته باشد. در اصل تعادل در اقتصاد و سیاست، افزایش لجام‌گسیخته تورم را پیش نخواهد آورد و در نتیجه صادرات افزایش پیدا می‌کند و قیمت ارز رشد نخواهد داشت.

در شرایط نوسانی شاهد هستیم که مردم نگاهی سرمایه‌ای به دلار پیدا می‌کنند و به سمت خرید دلار می‌روند؛ این رویه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا دلار یک کالای سرمایه‌ای است یا باید سیاستی در پیش گرفت که این نگاه به دلار وجود نداشته باشد؟

مردم در زمینه سرمایه‌گذاری همیشه عقلایی عمل می‌کنند. آنها یک محاسبه انجام می‌دهند و می‌بینند نرخ بهره در بانک 21 درصد است، اما در شرایط نوسانی با مشاهده یک حاشیه امن می‌بینند که این بهره در کالایی مانند دلار 25 درصد است و در نتیجه روی آن سرمایه‌گذاری می‌کنند. دولت اگر بخواهد این نگاه سرمایه‌ای یا در اصل همان سفته‌بازی -چون این عمل سرمایه‌گذاری نیست و سفته بازی است- را کنار بگذارد باید نوسان قیمت دلار را کنترل کند و شرایط بازار را به سمت آرامش ببرد. نوسان بازار به نفع سفته‌بازی خواهد بود و به هیچ عنوان نمی‌توان جلوی آن را گرفت. سرمایه‌گذاری به عملی گفته می‌شود که در فرآیند آن تولید و افزایش آن اتفاق بیفتد، اما در مبادله دلار تولیدی اتفاق نمی‌افتد و به این امر سفته‌بازی می‌گویند.