چاپ اسکناس برنامه ریزی می خواهد

استفاده از پول های کاغذی در سیستم مالی کشورهای مختلف از سال های پس از جنگ جهانی رایج شد. دولت های مختلف تصمیم گرفتند با هدف صرفه جویی در مسکوکات فلزی که عمدتا از جنس طلا و نقره تهیه می شد، به استفاده از اسکناس روی بیاورند؛ ایده ای که ابتدا بسیار جالب به نظر می رسید اما با گذشت زمان با چالش هایی روبه رو شد ولی این چالش ها به چه مواردی مرتبط بود؟

برخی کشورها به سبب ناآشنا بودن با نرخ استاندارد چاپ اسکناس های کاغذی با مشکلاتی روبه رو شدند. این بی برنامگی ها و چاپ اسکناس بدون پشتوانه مناسب، طی سال های میانی دهه 40 تا 70 میلادی به بالاترین حد رسید و در نتیجه ارزش پول بسیاری از کشورها به پایین ترین میزان استاندارد خود رسید.

اما ماجرا به سال های پس از جنگ جهانی مختومه نشد. این مشکلات طی سال های بعدی نیز ادامه پیدا کردند و حتی امروز هم برخی کشورها در زمینه چاپ اسکناس جدید با مشکلاتی مواجه هستند. یکی از مواردی که در حوزه چاپ اسکناس کشورها را با معضلات و گرفتاری هایی گسترده و جدی روبه رو می کند، موضوع وضعیت تورم و ارز در کشورهاست.

مشکلات الاکلنگی بین قاچاقچیان، نرخ ارز و چالش های قدیمی بر سر چند نرخی بودن ارز در این کشورها (به طور اخص کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته) باعث شده که هربار دولت تصمیم می گیرد اسکناس جدید چاپ کند با مشکلاتی گسترده روبه رو شود.

چاپ بی برنامه اسکناس

استیو هانکه، اقتصاددان و مدرس دانشگاه مجموعه مقالات و پژوهش های گسترده ای در حوزه چاپ اسکناس ترتیب داده است. وی اخیراً در گفت وگو با بلومبرگ به بررسی مشکلات برخی کشورها در حوزه چاپ اسکناس پرداخته است.

در بخشی از این گفت وگو، هانکه می گوید: آنچه اقتصاد ونزوئلا را در حوزه چاپ اسکناس با دشواری مواجه می کند، بی ثباتی اقتصادی و عدم برنامه ریزی برای رسیدن به یک نقطه امن و مشخص است. نابسامانی های گسترده اقتصادی و قاچاق و شغل های کاذب زمینه را برای مشکلات در چاپ اسکناس فراهم کرده اند.

چاپ اسکناس های بی پشتوانه در ونزوئلا مشکلی است که طی سال های تحریم این کشور زمینه را برای افزایش تورم و فقر عمومی بالا برد. یکی از پیامدهای ثانویه و وخیم چاپ بدون برنامه ریزی اسکناس، بالا رفتن نرخ بیکاری است.

بسیاری از کشورهای در حال توسعه یا کمتر توسعه یافته در دام همین مشکل قدیمی عدم تعادل بین اسکناس های چاپی و وضعیت بازار گیر می افتند؛ وضعیتی که طی آن بین چاپ اسکناس، بالا رفتن حجم نقدینگی در گردش، تولیدات اقتصادی و بازدهی کشورها ارتباطی مستقیم وجود دارد.

افزون بر اینها چاپ اسکناس و افزایش مسکوکات موجود در بازار نیاز به برنامه ریزی برای ایجاد نوعی فشار تورمی دارد. در غیر این صورت رکود تورمی در انتظار اقتصاد کشورها خواهد بود. زیمبابوه یکی از کشورهایی است که از اواخر دهه 90میلادی تاکنون بارها با این مشکل مواجه شده و متأسفانه به نظر می رسد فاقد توان لازم برای حل آن است.

آیا چاپ اسکناس تا این حد خطرناک است؟

اگر قرار باشد پاسخی دقیق برای پرسش بالا داشته باشیم بهتر است از یک مثال استفاده کنیم؛ چاپ های متعدد و پیاپی اسکناس بدون در نظر گرفتن پشتوانه های مالی و رکود اقتصادی به یک بیماری مزمن در اقثصاد این کشور تبدیل شده است. با این وجود برخی کشورها در برابر این مشکل با هوشیاری بیشتری عمل کرده اند. برای مثال ژاپن با وجود آنکه تعداد زیادی بحران اقتصادی را پشت سر گذاشته، اما درخصوص چاپ اسکناس ضعیف عمل نکرده و در نهایت در دام رکود پس از چپ قرار نگرفته است.

شاید بتوان یکی از مهم ترین علل این موفقیت را در برنامه ریزی دقیق این کشور برای مسکوکات کاغذی ارزیابی کرد. اما سوال اینجاست، چرا در شرایطی که افزایش نقدینگی در گردش روی کاغذ ساده به نظر می رسد، در عمل بسیار دشوار است؟

روی کاغذ می توان این فرآیند را به این شکل توضیح داد:

اگر خروجی اسکناس های تولید شده در سطح کشورها 5درصد افزایش پیدا کند، می توان انتظار داشت عرضه پول 7درصد افزایش پیدا کند، سپس نرخ تورم تقریباً 2درصد خواهد شد. این یک مثال بسیار ساده است. مثالی که چندان پیچیده و عجیب به نظر نمی رسد اما در عمل، همین برنامه ساده بسیار سخت به نظر می رسد.

برای مثال در دنیای واقعی اندازه گیری میزان بازدهی نقدینگی بسیار دشوار تر از دنیای غیر واقعی است. افزون بر اینها نمی توان اطمینان داشت که چاپ پول کاغذی همیشه تورم ایجاد کند.

ارتباط با نویسنده: paryabehnam66@gmail.com