پول موبایلی، روش محبوب فعالیت‌های مالی در کنیا

بیشتر مردم شاید فکرش را نکنند که کنیا مرکز فناوری و نوآوری باشد اما در سال 2007، این کشور محل عرضه ام‌-پسا بود، یک پلتفرم مبتنی بر تلفن همراه که به مردم امکان پرداخت پول و استفاده از خدمات مالی می‌دهد. ام-پسا از آن زمان، رشد چشمگیری داشته است. در سال 2013، نزدیک به 43 درصد رشد ناخالص کنیا از طریق ام‌-پسا در جریان بود، با نزدیک به 237 میلیون تراکنش شخص به شخص. ام‌-پسا تقریباً در همه جای زندگی کنیایی‌ها حاضر است؛ از خدماتی مانند پرداخت و برداشت پول گرفته تا پرداخت قبوض و غیره.

ایده‌ای که در نهایت به خلق ام‌-پسا منجر شد این بود که مؤسسه تحقیقاتی توسعه بین‌المللی متوجه شد که در کنیا مردم استفاده زیادی از موبایل‌های خود می‌کنند. درواقع در یک تحقیق مشخص شد که از 10 کنیایی تنها دو نفر در بانک حساب دارد درحالی‌که از همین تعداد کنیایی، هشت نفر به موبایل دسترسی دارند.مؤسسه تحقیقاتی انگلیس به این فکر افتاد که از این ایده استفاده کند و با وودافون که یک اپراتور همراه اول بود تماس گرفت. وودافون از مدت‌ها قبل گفته بود که از طرح‌های مالی که از طریق سیستم شبکه‌اش انجام بگیرد استقبال می‌کند.

در کنیا هم مردم کمی به بانک‌ها دسترسی دارند و انتقال پول نقد هم کند و هم ریسکی است. به همین خاطر این ایده قوت گرفت. نیک هیوز، رئیس بخش پرداخت‌های جهانی وودافون، این ایده را پرورش داد و سیستم ام‌-پسا با همکاری ودافون و مؤسسه تحقیقاتی توسعه بین‌المللی با سرمایه‌گذاری یک میلیون پوند راه‌اندازی شد. نزدیک به یک دهه بعد از عرضه، ام‌-پسا توانسته است تعاملات اقتصادی در کنیا را وارد مرحله جدیدی کند.

موفقیت این طرح به سیستم بانکی و همین‌طور سیستم‌های مخابرات موبایلی این کشور جان تازه‌ای داد، نزدیک به 20 میلیون کنیایی را وارد یک شبکه مالی کرد و به هزاران کسب‌وکار کوچک کمک کرد تا شروع به کار کنند. ام‌-پسا به‌خصوص در میان اقشار کم‌درآمد کنیا موفق بوده است: اطلاعات جدید نشان می‌دهد که درصد افرادی که درآمدی کمتر از 1.25 دلار در روز دارند و از ام-پسا استفاده می‌کنند از 20 درصد در سال 2008 به 72 درصد در سال 2011 رسیده بود.

گروه‌هایی که معمولا به سیستم‌های مالی طبیعی دسترسی ندارند از سرویس‌های مالی‌ای که در طرح ام-پسا ارائه شده است بهره‌های زیادی برده‌اند. به‌صورت ویژه، حساب کوتاه‌مدت پرداخت قبوض ام-پسا به کاربران اجازه می‌دهد که برای مقاصد مختلفی از قبیل مسائل مربوط به پرداخت‌های بخش درمان، تحصیلات و موارد دیگر این چنینی منابع جمع‌آوری کنند.

ام-پسا همچنین به خلق کسب‌وکارهای تازه کمک زیادی کرده است؛ بسیاری از کمپانی‌های کوچک در کنیا تقریبا برای انجام تمام تراکنش‌های مالی خود به ام‌-پسا وابسته هستند یا از سرویس مشابهی استفاده می‌کنند که اصل و بنیان آن از سیستم مادر ام-پسا الهام گرفته است. تأثیر ام‌-پسا بر کنیا چنان موفق بوده است که بانک‌های سنتی به آن به چشم یک رقیب قدرتمند نگاه می‌کنند.

این بانک‌ها ابتدا در تلاش بودند تا دولت را تحت فشار قرار بدهند که با قوانین جدیدی این سیستم را محدود کند اما بعدا آنها به‌صورت روزافزونی تلاش کردند تا سیستم‌های بانکداری موبایلی مشابهی را به مردم عرضه کنند تا به مونوپولی ام-پسا در بازار پول موبایلی پایان بدهند. برای رقابت، این سیستم‌ها با هزینه‌های پایین‌ترین نسبت به ام-پسا به مردم عرضه می‌شوند. نتیجه اینکه با وارد شدن بازیگران جدید به بازار پول موبایلی، مردم بیشتری به این سیستم دسترسی خواهند داشت.

موفقیت ام-پسا مرهون دسترسی گسترده و چشمگیر مردم کشورهای در حال توسعه به موبایل است. در یک‌چهارم اول سال 2015، در آفریقا نزدیک به 900 میلیون نفر به موبایل دسترسی داشتند و این رقم در آسیا 3.7 میلیارد نفر بود. گفته می‌شود تعداد خطوط موبایل در دنیا در سال‌جاری از تعداد ساکنان کره زمین عبور خواهد کرد و بازارهای در حال توسعه در آینده بهره بیشتری از نفوذ شبکه‌های موبایل در بین مردم خواهند برد.

و حالا موفقیت ام-پسا در کنیا سرویس‌های پول موبایلی را وارد نقشه جهان کرده است؛ در حال حاضر شبکه‌های پول موبایلی موفق زیادی در جهان هستند که همگی از ام-پسا الگوبرداری کرده‌اند. براساس گزارش انجمن جهانی شبکه‌های موبایل، در سال 2014 حداکثر 225 سرویس مشابه ام-پسا در 89 کشور دنیا فعال بوده‌اند. این شبکه‌ها حالا در 60درصد بازارهای در حال توسعه دنیا در دسترس هستند.

منطقه زیر صحرا در آفریقا جایی است که پول موبایلی استفاده فراوانی دارد و بعد از آن آسیای جنوبی و آمریکای لاتین قرار دارند. تکثیر شبکه‌های پول موبایلی مستلزم این است که سیستم‌های بانکی و شبکه‌های موبایلی همکاری نزدیکی با هم داشته باشند و بستر را برای عملیاتی شدن چنین سرویس‌هایی مهیا کنند. با رشد این سرویس‌های پول موبایلی، قوانین هم باید انعطاف داشته باشند تا انتفاع بیشتر جوامع را از این خدمات تضمین کنند.

البته همکاری شرکت‌های موبایل و بانکی در حرف آسان به نظر می‌رسد و همین مانع یکی از عواملی است که اجازه نداده است این سیستم رشد بیشتری در دنیا داشته باشد. ام-پسا فقط اجازه می‌دهد که تراکنش‌ها و پس‌اندازهای پایینی  (با مبغ کم) در سیستمش عملی شوند و نمی‌تواند جانشین مناسبی برای باز کردن حساب در بانک یا پرداخت وام‌های مناسب برای کسب‌وکارهای کوچک باشد.

این سیستم همچنین به کاربران اجازه می‌دهد که پول را مستقیما بین هم جابه‌جا کنند و همین باعث می‌شود نیاز به سیستم پرداخت پول نقد کمتر و کمتر شود و در نتیجه احتمال فساد مالی پایین می‌آید. در نتیجه ام-پسا در بازاری که کمتر محدود شده است به مردم عادی کمک می‌کند و به کسب‌وکارها رونق می‌بخشد.