نگاهی به پوستر تبلیغاتی جشنواره فیلم فجر / پوستری که روح ندارد

پوستر سی و چهارمین جشنواره فجر با سروصدای زیادی اکران شد. در پوستر جشنواره امسال از تصویر یکی از بزرگان عرصه سینما استفاده شده است. تصویر استفاده شده برای پوستر جشنواره فجر متعلق به مرحوم خسرو شکیبایی است. این پوستر به دلیل تفاوتی که با پوستر سال‌های پیش داشت، مورد توجه بسیاری از طراحان گرافیک قرار گرفت و نسبت به آن واکنش‌های مختلفی نشان دادند. براساس همین واکنش‌ها گروه طراحی این پوستر مدتی پس از اکران، اصلاحاتی روی آن انجام داده و پوستر جدید را مجددا معرفی کردند. در ادامه، «فرصت امروز» به منظور بررسی ابعاد مختلف این پوستر سراغ علیرضا نصرتی، طراح باسابقه گرافیک و محسن جاوید، مدرس و طراح گرافیک رفته است.

سنت‌شکنی در طراحی پوستر جشنواره

علیرضا نصرتی درباره پوستر جشنواره فیلم فجر می‌گوید: با نگاهی به پوسترهای دوره‌های قبل جشنواره متوجه می‌شویم که در طراحی پوستر این دوره، به نوعی سنت‌شکنی شده است. در این پوستر از تکنیک تصویر‌سازی استفاده شده است، تکنیکی که می‌توانست حس و حال جدیدی به پوستر بدهد اما به دلایلی این اتفاق نیفتاده است. نصرتی می‌گوید: به‌کارگیری تصویر یک بازیگر در پوستر جشنواره‌های بین‌المللی فیلم چیز غریبی نیست اما خیلی هم مرسوم نیست.

تاکنون چندین بار در پوستر جشنواره‌های ونیز، برلین و کن، از تصاویر بازیگرانی چون ژولیت بینوش، مارچلو ماستریانی، مریلین مونرو و دیگران استفاده شده است، اما همیشه برای این کار دلایل محکمی وجود داشته است، برای مثال استفاده از تصویر ژولیت بینوش در پوستر سال 2010 جشنواره کن، به این دلیل بود که این بازیگر در فیلم «کپی برابر اصل» عباس کیارستمی بازی کرده بود، نکته جالب این بود که جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن را هم دریافت کرد.

نصرتی می‌گوید: در واقع حضور یک هنرپیشه یا کارگردان، فقط در پوستر یک جشنواره خلاصه نمی‌شود و در برنامه‌های دیگر جشنواره نیز این حضور به شکل دیگری ادامه پیدا می‌کند، مثلا در طول جشنواره برای آن فرد مورد نظر بزرگداشت می‌گیرند یا فیلم خاصی از او در جشنواره به نمایش درمی‌آید.

استفاده از تکنیک تصویرسازی در طراحی پوستر

نصرتی می‌گوید: همان‌طور که عنوان کردم، از تکنیک تصویرسازی در جشنواره‌های معتبر دنیا بارها استفاده شده است. مثال دیگر در این مورد جشنواره ونیز است. جشنواره ونیز چندین سال است که به زیبایی از این تکنیک استفاده می‌کند. بررسی پوسترهای سه سال اخیر این جشنواره به ما کمک می‌کند تا متوجه شویم که طراحی هویت بصری جشنواره‌های معتبر چگونه و براساس چه اصولی انجام می‌گیرد.طراحی پوسترهای جشنواره فیلم ونیز را در سال‌های اخیر، سیمون ماسی، انیماتور، کارگردان و تصویرساز ایتالیایی به عهده داشته و طراحی هویت بصری این جشنواره نیز توسط استودیو «گراف ایکس» واقع در شهر میلان انجام گرفته است.

پوسترها و همچنین اقلام تبلیغی دیگر این جشنواره نیز از یونیفورم ثابتی پیروی می‌کند. در طراحی پوسترهای این جشنواره، نماهایی از فیلم‌های معروف، با تکنیک تصویرسازی به‌کار می‌رود، به این شکل که همیشه نشانه‌ای از پوستر سال قبل در پس‌زمینه پوستر سال آینده حضور دارد، برای مثال سال ۲۰۱۳ و در پوستر هفتادمین سال این جشنواره، دو نما از دو فیلم متفاوت با هم ترکیب شدند. در این پوستر، تصویری از مردی که در ساحل ایستاده و در حال تکان دادن دستمال است از یکی از نماهای فیلم «ابد و یک روز» انتخاب شده بود (این نما در پوستر رسمی فیلم نیز استفاده شده بود).

این فیلم محصول سال ۱۹۹۸و کارگردانش آنجلو پولوس است، علاوه بر این در پوستر مورد نظر تصویر قایقی که یک کودک و کرگدن در داخل آن قرار دارند که مربوط به فیلم «کشتی به راه خود می‌رود» است نیز به‌کار رفته بود.این فیلم به کارگردانی فدریکو فلینی و محصول سال ۱۹۸۳ است.این قایق، کودک و کرگدن، در پوستر سال قبل از آن  نیز استفاده شده بود. با این توضیحات، می‌توان گفت اینکه صرفا به این دلیل که جشنواره‌های دیگر از تکنیک تصویر‌سازی یا عکس هنرپیشه‌ها برای پوستر خود استفاده می‌کنند، ما نیز باید چنین کاری کنیم، درست نیست.

در پس این پوسترها، منطق و استراتژی وجود دارد که ما آن را نمی‌بینیم و نمی‌دانیم، ما فقط ظاهر این پوسترها را می‌بینیم و فکر می‌کنیم همه چیز به همین سادگی است، شما اگر به اقلام تبلیغی جشنواره امسال فیلم فجر و به پوسترهای بخش‌های مختلف آن و به بیلبوردها و بنرهایش نگاه کنید، به راحتی می‌فهمید که هیچ ربطی به همدیگر ندارند، نه از نظر مفهوم و معنا و نه از نظر تکنیک و اجرا. طبیعی است که بدون هماهنگی و هارمونی در ایده‌پردازی و طراحی و اجرا، هویت بصری زیبا و محکمی خلق نمی‌شود.

اما و اگرهای استفاده از تصویر بازیگران

این طراح گرافیک می‌گوید: همان‌طور که قبل‌تر توضیح دادم، استفاده از چهره یک بازیگر اما و اگرهایی دارد که باید آنها را رعایت کنیم، مثلا باید مشخص شود که چرا برای پوستر جشنواره فجر یک عکس معمولی و خنثی از خسرو شکیبایی انتخاب شده است؟ مخاطبان سینمای ایران، شکیبایی را با آن صدای زیبا و حرکات اغراق‌آمیز دست و بدنش می‌شناسند، به راحتی می‌شد شکیبایی را با یک حالت و پوزیشن پرتحرک که به کاراکترش هم نزدیک است، تصویرسازی کرد.

خسرو شکیبایی در این پوستر بسیار خنثی ایستاده و به دوربین نگاه می‌کند، چنین حالتی هیچ انرژی و هیجانی به پوستر تزریق نمی‌کند، این کار شبیه پوسترهایی است که مردم هنگام تشییع جنازه هنرمندان در دست می‌گیرند. آن هیجان، سرزندگی و تحرکی که لازم است در پوستر یک جشنواره فیلم وجود داشته باشد، در این پوستر دیده نمی‌شود. طرح روی لباس خسرو شکیبایی هم حکایت دیگری است که بهتر است درباره‌اش صحبت نکنیم. بک‌گراند پوستر هم به‌خاطر اینکه خالی نباشد به‌وسیله لوگوی جشنواره پر شده و تبدیل شده به یک کاغذ دیواری خنثی که پوستر را سردتر کرده است.

لی‌اوت و نوع چینش نوشته‌ها هم که می‌توانست با کمی خلاقیت به فضای مرده پوستر شادابی ببخشد، کار را خراب‌تر کرده است، طراح حتی فاصله بین حروف و کلمات و سطرها را درست نکرده و متن را به شکل خام به‌کار برده است. مشکل دیگر این است که این کار در حد یک تصویر‌سازی مانده و تکنیک در خدمت پوستر قرار نگرفته است. نصرتی درباره طرح اصلاح شده پوستر جشنواره فجر می‌گوید: تغییر خاصی صورت نگرفته و مشکلات پوسترهمچنان به قوت خودش باقی است، در یک کلام بگویم که این پوستر روح ندارد.

جامعه هدفی که باید در طراحی پوستر جشنواره در نظر گرفت

محسن جاوید درباره پوستر جشنواره فیلم فجر می‌گوید: بهتر است قبل از بررسی پوستر جشنواره فجر امسال، به سوالاتی اشاره کنم که طراحان پوستر قبل از طراحی باید پاسخی مناسب برای آنها بیابند، سوال اول این است که پوستر طراحی شده، پوستر یک سمینار کوچک است یا پوستر یک همایش محلی یا پوستری جهت بزرگ‌ترین رویداد سینمایی کشور؟ زمانی طرح یک پوستر آنقدر جامعه هدف کوچک و عامی دارد که هیچ‌گاه به چشم نمی‌آید و هیچ گرافیست، منتقد یا رسانه‌ای به آن توجه نمی‌کند اما یک وقت شأن یک برنامه از جمله جشنواره، همایش، کنفرانس، نمایشگاه و... آنقدر بالا می‌رود که طرح پوستر آن در حافظه تاریخی یک جامعه باقی می‌ماند.

در برخورد با چنین پوسترهایی طرح آن اهمیت پیدا می‌کند، ایده و اجرا و موارد بسیاری دیگری که باعث می‌شود طرح پوستر با یک کار سطحی تفاوت‌های عمیقی پیدا کند، مهم می‌شود؛ کاری که دیگر نمی‌تواند و نباید یک کلیشه باشد، کاری که باید انتظار بالای جامعه هدف را برآورده کند.

جاوید می‌گوید: حال با این مقدمه بهتر است به پوستر جشنواره فیلم فجر امسال که البته هنوز مناقشاتی پیرامون اینکه بالاخره چه کسی را باید به‌عنوان گرافیست آن شناخت وجود دارد، بپردازیم. این پوستر برای موضوع جشنواره فیلم فجر جذاب و گیرایی لازم را ندارد و شاید بتوان گفت پوستر مورد بحث با یک پوستر ایده‌آل جهت اعلام بزرگ‌ترین رویداد سینمایی کشور فاصله زیادی دارد؛ پوستری که به نظرم بزرگ‌ترین ضعف آن فقدان طی کردن مراحل ایده‌پردازی مناسب است.

خلاقیت در ایده‌یابی کجای ماجرا قرار می‌گیرد؟

جاوید درباره نحوه طراحی پوستر جشنواره فیلم فجر و استفاده از تصویر یک بازیگر صاحب‌نام در آن می‌گوید: با طرح یک پرسش به این سوال پاسخ می‌دهم. پرسش مهم این است که یک بیننده قبل از اینکه اطلاعات یا عنوان پوستر را ببیند و با پوستر مواجه شود چند‌درصد احتمال دارد بگوید که این پوستر جشنواره فیلم فجر است و چند‌ درصد احتمال این را دارد که بگوید پوستری درباره همایش بزرگداشت هنرمند فقید و شهیر مرحوم استاد خسرو شکیبایی است؟ در واقع می‌خواهم بگویم صِرف اینکه در پوستر جشنواره فیلم کن از عکس مارچلو ماسترویانی استفاده شده نمی‌توان نتیجه گرفت که این نسخه برای جشنواره فیلم فجر نیز قابل پیچیدن است و کار درستی است.

در ضمن مگر قرار است که از روند پوسترهای جشنواره‌های مشابه الگوبرداری کنیم پس خلاقیت در ایده‌یابی کجای ماجرا قرار می‌گیرد؟ جاوید می‌گوید: در یک اثر گرافیکی بسیار شاخص چون پوستر جشنواره فیلم فجر، اگر بنا براین است که از طراحی پوسترهای خارجی الگو بگیریم یا کپی کنیم، دیگر چه نیاز به این است که طراحی پوستر را به یک گرافیست سفارش دهیم. باتمام این توصیفات پوستر مورد نظر را خالی از ایده و دور از موضوع جشنواره می‌بینم و به نظرم همه عواملی که عنوان کردم، باعث کلیشه‌ای شدن طرح پوستر شده است.

همچنین جدا از ایده به نظرم برای عنوان جشنواره نیز در این پوستر هیچ تایپوگرافی فاخری انجام نشده است. جاوید درباره طرح پوستر اصلاح‌شده جشنواره فیلم فجر می‌گوید: خوشبختانه پس از ارائه طرح اولیه تهیه‌کنندگان پوستر متوجه این امر شده‌اند که بهتر است عنوان پوستر جشنواره دارای یک تایپوگرافی فاخر باشد و نباید به استفاده از فونت‌های معمول کامپیوتری برای این موضوع بسنده کنند.

هر چند که در نهایت فقط عبارت «سی و چهارمین» تایپوگرافی شده و موارد دیگر بی‌توجه رها شده‌است. علاوه بر این با اینکه عنوان «سی و چهارمین» در این پوستر با ایده جالبی تایپوگرافی شده ولی دارای ایراداتی نیز است. ایراد کار اینکه دِسَن‌ها و خطوط نازک بوده و اصلا به چشم نمی‌آیند شاید ضخامت بیشتر خطوط و به کارگیری رنگ می‌توانست بیشتر به جلوه عنوان پوستر کمک کند.

ارتباط با نویسنده: nargesfaraji1389@yahoo.com