پرتقال و خواص بیشمار آن

پرتقال نام خود را از کشور پرتغال اخذ کرده است. نخستین بار پرتغالی‌ها نهال درخت پرتقال را از چین به اروپا و خاورمیانه از جمله ایران آوردند. تخمین زده می‌شود که این میوه از 2500 سال پیش از میلاد، در چین و سپس شمال هند کشت و کار می‌شده است. در سال 2013 میلادی پرتقال، با تولید 45/71میلیون تن پس از موز (71/106 میلیون تن)، سیب (82/80 میلیون تن) و انگور (18/77 میلیون تن) چهارمین میوه پرتولید دنیا بوده است. در حدود 70درصد تولید مرکبات دنیا متعلق به این محصول است. کشورهای عمده تولید‌کننده پرتقال شامل برزیل، آمریکا، چین، هند و مکزیک هستند.

ایران با تولید حدود 3 میلیون تن در تولید این محصول خودكفا بوده و در رتبه هفتم تولید این محصول قرار دارد و پیش‌بینی می‌شود که امسال بیش از 4میلیون تن پرتقال تولید شود. پژوهش‌های ژنتیکی نشان می‌دهد که این میوه نوعی دورگه یا هیبرید بین دو‌گونه دیگر مرکبات است. مادر پرتقال بطاوی و پدرش نارنگی است. پرتقال یکی از میوه‌هایی است که در گذشته یادآور فصل پاییز و زمستان بود، این ویژگی پرتقال کم رنگ شده است، چون امروزه در تمام طول سال برای فروش عرضه می‌شود.

اما خواص پرتقال هیچ‌گاه کم اهمیت نمی‌شود. یک پرتقال متوسط بیش از 170 ترکیب شیمیایی و 60 ترکیب فلاونوییدی دارد که بیشتر آنها خاصیت آنتی اکسیدانی و ضدتورمی دارند. پرتقال سرشار از لیمونید است و اثبات شده برای مبارزه با تعدادی از سرطان‌ها از جمله پوست، ریه، سینه، معده و روده بزرگ کمک می‌کند. مصرف یک پرتقال تمامی نیاز روزانه بدن را به ویتامین (ث) برطرف می‌کند. پرتقال یک میان وعده شیرین است که با مصرف حداقل یک روز در میان آن خطر ابتلا به سرطان معده را کاهش می‌دهد.

مطالعات نشان می‌دهد که فراوانی پلی‌فنول‌ها در پرتقال بدن را در برابر عفونت‌های ویروسی محافظت می‌کند. پرتقال پر از فیبرهای خوراکی است که با تحریک آنزیم‌های گوارشی یبوست را رفع می‌کند. پرتقال سرشار از ترکیبات کاروتنوییدی که به ویتامین A تبدیل می‌شود. پرتقال پر از بتاکاروتن است که یک آنتی اکسیدان بسیار قوی برای حفاظت سلول‌ها است و پوست را از رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کند و مانع از نشانه‌های پیری پوست می‌شود.

براساس دو مطالعه در ژاپن خوردن پرتقال سرطان کبد را کاهش می‌دهد که ممکن است به دلیل ترکیبات کاروتنوییدی موجود در این میوه باشد. نوشیدن آب پرتقال به‌طور منظم از بیماری‌های کلیوی جلوگیری و خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش می‌دهد. توجه داشته باشید که نوشیدن آب پرتقال به مقدار زیاد به علت محتوای قند بالای آن می‌تواند باعث پوسیدگی دندان و به علت محتوای اسیدبالا می‌تواند سبب فرسایش مینای دندان شود.

هیپریدین فلاونویید موجود در پرتقال فشار خون بالا را تنظیم می‌کند و منیزیم در پرتقال به پایین نگه داشتن فشار خون کمک می‌کند. مصرف میوه پرتقال، پوست سفید پرتقال و ورقه‌های نازک بین قسمت‌های داخل پرتقال به کاهش میزان کلسترول خون کمک می‌کند. خواص گفته شده فقط منحصربه پرتقال رسیده است و آب پرتقال موجود در فروشگاه‌ها و سوپر مارکت‌ها این ویژگی‌ها را ندارند. سایر قسمت‌های پرتقال مانند پوست آن هم خواص مفیدی دارند. البته دقت کنید که قبل از مصرف پوست پرتقال آن را به دقت بشویید تا عاری از هر نوع مواد آفت‌کش شیمیایی یا مواد نگهدارنده باشد، در غیر‌این صورت می‌توانید از پرتقال‌های اُرگانیک استفاده کنید.

دمنوش پوست پرتقال دارای خواص ضد ویروسی، ضد باکتری و نیز ضد التهابی است. پوست پرتقال دارای بافتی چرمی شکل بوده و حاوی غدد روغنی فراوانی است و قرن‌هاست که از پوست این میوه و دیگر مرکبات در موارد پزشکی استفاده می‌شود. در طب سنتی از خواص درمانی جوشانده پوست پرتقال برای تقویت سیستم ایمنی بدن و سیستم اعصاب استفاده می‌شود، درمان سرفه، سرماخوردگی، تسکین استرس و … تنها برخی از خواص درمانی دمنوش پوست پرتقال هستند. پوست پرتقال حاوی مقادیر زیادی پکتین است. بنا به گفته کارشناسان مصرف پکتین، به سلامت روده‌ها و همچنین رشد باکتری‌های مفید در بدن کمک می‌کند؛ از طرفی پکتین از چسبیدن میکروب‌های بیماری زا به روده و رشد آنها جلوگیری می‌کند. پوست پرتقال حاوی ترکیباتی است که می‌تواند در کاهش کلسترول خون موثر باشد.

حتی برگ‌های پرتقال هم خواص مفیدی دارند به‌عنوان مثال گفته شده، جوشانده برگ‌های پرتقال برای شست‌وشوی ورم‌ها و کاهش درد مفید است. کاربرد نهاده‌های کشاورزی مانند سم و کود فصلی از کشاورزی متداول هستند اما بقایای مضر آنها در انواع میوه‌ها و سبزی‌ها می‌تواند برای سلامتی انسان تهدید‌کننده باشد. میزان تجمع این ترکیبات مضر در محصولات مختلف، متفاوت است.

براساس پژوهش یک گروه تحقیقاتی (Environmental Working Group) در سال 2014، محصولات کشاورزی (میوه و سبزی) از دیدگاه آلودگی و تجمع سم و کود به ترتیب میزان بقایای سمی در بافت محصول شامل موارد زیر است: سیب، توت فرنگی، انگور، کرفس، هلو، اسفناج، فلفل، خیار، گوجه فرنگی و سیب زمینی. پرتقال در این لیست شماره 31 است که نشان‌دهنده کیفیت و ارزش غذایی بالای این میوه است. نکته قابل توجه اینکه این پژوهش براساس نمونه برداری از محصولات در کشور آمریکا انجام شده و ممکن است ترتیب این محصولات در هر کشور دیگری متفاوت باشد.

* کارشناس کشاورزی