بهروز سیف اللهی، مدرس هنر نقاشی روی چرم و آزمون گر معاونت صنایع دستی تهران از هنرش می گوید و بازار کار آثار هنری اش / مشتریانم اغلب آمریکایی هستند

بهروز سیف اللهی متولد 1340 در تهران است. تا مقطع دیپلم درس خوانده  و بعد از این مقطع تحصیلی، دوره های کوتاه مدت هنری را در گالری های مختلف گذرانده  است. البته حضور در کلاس های هنری موجب شده که تمام و کمال به هنر بپردازد و برای گذران امور اقتصادی زندگی بیش از 30سال مدیر تولید در صنعت پتروشیمی بوده اما به خوبی توانسته توازنی در این زمینه ایجاد کند و همواره آثار هنری و به ویژه نقاشی روی چرم را پیش برده است.

سیف اللهی امروز از چهره های مشهور این هنر به شمار می رود و بازار کار خوبی هم به دست آورده است. وی علاوه بر مشتریان داخلی، از کشورهای مختلف و به ویژه آمریکا نیز مشتریان پروپاقرصی برای آثارش دارد؛ آثاری که بین یک تا چهار ماه برای شان زمان صرف می کند و با قیمت های مختلف و تا 25میلیون تومان به فروش می رساند. در این گفت وگو از هنر گفته، بازار کار و اینکه این هنر می تواند منبع درآمد باشد و راهی برای گذران زندگی البته به شرط استمرار در کار.

آغاز هنرجویی شما به چه سالی و آموزش چه هنری برمی گردد؟

از سال 1357 فعالیت های هنری خود را با نقاشی و نگارگری در گالری لوتوس شروع کردم که در میدان ولیعصر فعلی واقع شده و بچه های کارشناسی   ارشد رشته هنر در آتلیه لوتوس تدریس می کردند. من دو ترم را که حدود شش ماه طول کشید در آنجا گذراندم. بعد از آن در دهه 60 برای آموزش نقاشی روی چرم در خدمت استاد شاهرخ شهبازی بودم.

آن زمان یعنی حدود 40 سال پیش برای دو ترم آموزش نقاشی یا نقاشی روی چرم چقدر هزینه پرداخت می کردید؟

آن زمان دو ترم بابت طراحی، نقاشی و تاریخ هنر گذراندم و بابت هر ترم حدود 300 تک تومانی پرداخت می کردم. ضمن اینکه اساتید ما همه از بهترین ها بودند. به ویژه در طراحی سرعتی می توانستند ظرف کمتر از یک دقیقه طرح یک طبیعت بی جان یا شخصی را با تمام جزییات کار کنند.

هنر همیشه درآمد فرعی شما بوده؟

بله معمولا به صورت درآمد فرعی بوده و نه درآمد اصلی و در کنار شغل صنعتی، فعالیت هنری یعنی نقاشی تجسمی و سنتی را انجام می دادم. چون همزمان هم در بخش تجسمی فعالیت داشتم و هم در بخش هنرهای سنتی. الان هم کارهای خود را چه در بخش تجسمی و چه در قسمت نقاشی روی چرم در گالری ها به نمایش می گذارم.

به حضور در گالری ها اشاره کردید؛ سازوکار حضور در این مکان ها به چه صورت است؟

گالری ها به دو روش عمل می کنند. روش اول اینکه درصدی از فروش خود را به گالری بدهیم؛ مثلا 30درصد از فروش برای گالری باشد و در ضمن ما هزینه های تبلیغات یعنی هزینه چاپ پوستر و دعوت نامه را هم داریم که یا هزینه آن را از ما می گیرند یا اگر از فروش ما مطمئن باشند این 30درصد را به 40درصد افزایش می دهند و هزینه تبلیغات را هم به عهده گرفته و روی فروش ما حساب می کنند.

گالری ها معمولا یک  هفته ای هستند ولی فروش اصلی معمولا در روز افتتاحیه است که معمولا روزهای جمعه برگزار می شود. مخاطبان هنر روز جمعه که روز افتتاحیه است، به گالری ها می آیند و در روزهای بعد معمولا مجموعه دارها و مشتریان خصوصی یعنی افرادی که مشتری های دائمی و پای ثابت خود گالری هستند، مراجعه می کنند.

تا از بحث مشتری دور نشده ایم، بفرمایید گران ترین اثری که تا به حال فروخته اید، چه قیمتی داشته است؟

کارهای من بیشتر حالت یونیک دارد و هیچ کدام از کارهای من تکرارپذیر نیست؛ یعنی وقتی اثری را کار می کنم آن اثر را تکرار نمی کنم مگر اینکه با اجازه خود صاحب اثر باشد. به این صورت که به فردی که اثر را خریداری کرده می گویم که آیا رضایت دارد که مثلا سه ادیشن از آن تکثیر شود که ممکن است دوست داشته یا نداشته باشد.

البته من مشتریانی دارم که بیشتر واسطه فروش آثار هنری هستند؛ کسانی که سال هاست با آنها کار می کنم و در شروع کار با آنها تماس می گیرم که کار را ببینند و توضیحات لازم را می دهم که کار به چه صورتی پیش می رود و چگونه خواهد شد و معمولا همان کسانی که کار را انتخاب می کنند، خریدار آن هم هستند. معمولا در سال بین 10 تا 12 تابلو خلق       می کنم. رنج قیمتی هر یک از این کارها معمولا از 8میلیون شروع شده و اگر کار خیلی پیچیده یا کار سفارشی باشد تا 25میلیون تومان هم می  رسد.

برای خلق یک کار سفارشی، پیچیده یا ساده چه میزان زمان صرف می کنید؟

خلق یک اثر ساده در سایز 50 در 70  سانتی متر حداقل یک ماه زمان می برد. همچنین برای خلق یک اثر یونیک و سفارشی و پیچیده معمولا بین دو  تا سه ماه زمان صرف می کنم.

به طور متوسط ماهی چند اثر خلق تولید می کنید؟

به طور متوسط ماهی یک تابلو کار می کنم و البته در کنار آن کارهای کاربردی را هم دارم که شامل جعبه جواهرات است. ساخت جعبه جواهرات حدود یک هفته یا 10روز زمان می برد که بستگی به اندازه و سایز جعبه دارد.

جعبه جواهرات را چقدر می فروشید؟

جعبه ها در سه اندازه تولید می شوند که سایز کوچک آن 350 هزار تومان است و سایز متوسط 700هزار تومان و سایز بزرگ معمولا 900هزار تومان قیمت گذاری می شود.

خریداران این نوع آثار هنری بیشتر چه کسانی هستند؟

متاسفانه بیشتر خارجی ها هستند و من ترجیح می دادم که هموطنانم بتوانند این آثار را تهیه کنند. ما چه از لحاظ اقتصادی و چه از لحظ عدم شناخت و آشنایی مردم از آثار هنری در بازار مشکل داریم. مثلا تابلو رنگ و رزین چین به قیمت  500-400  هزار تومان فروخته می شود که این کار نه ارزش هنری دارد و نه ارزش زیبایی شناختی. بلکه از مواد پلیمری ساخته شده و رنگی رویش زده اند. اما ایرانی ها آن را می خرند و در خانه های شان نصب می کنند چون عالم هنر را به مردم معرفی نکرده ایم.

مشتری های خارجی از چه  طریق با شما در تماس هستند و آثار شما را خریداری می کنند؟ و از چه کشورهایی خریدار داشتید؟

هم از طریق صفحه های اجتماعی مانند فیس بوک و هم از طریق واسطه های هنری که این کار را برای من انجام می دهند. مشتریان خارجی ام اغلب از آمریکا و آلمان هستند. آثار هنری را از طریق دوستان و آشنایان و در واقع از طریق صادرات چمدانی به دست مشتریان می رسانیم. خوشبختانه هنر هیچ گاه تحریم نشد و اگر فرش را استثنا کنیم، آثار هنری حتی در زمان تحریم ها هم از طریق صادرات چمدانی به همه کشورها صادر شدند.

معمولا چه نقش هایی روی آثارتان کار می کنید؟

در مورد نقش و طرح معتقدم که باید براساس نیاز روز و البته با حفظ چارچوب و اصالت هنر، آثارمان را تولید کنیم. مثلا طرح هایی که نیاز روز دوره صفویه بوده در عصر ما خواهان ندارد یا اگر داشته باشد محدود است.

خود من از نقش های سبک گل و مرغ سنتی استفاده می کنم اما در میان شان از گل های مناطق حاره هم استفاده می کنم؛ ولی ترکیب بندی را حفظ می کنم و همان طور که باید اسلوب  و چارچوب  فرهنگی و سنتی خود را حفظ کنیم به همان اندازه هم باید در چارچوب زمان حاضر قرار بگیریم. امروز مخاطب و خریدار آثار هنری جوانان 25 تا 40سال هستند و باید نیازهای این رده سنی را دریابیم و برطرف کنیم. سلیقه نسل جوان ما با سلیقه نسل گذشته متفاوت است. با توجه به سلیقه آنها باید کارمان را ارائه دهیم تا بتوانیم این هنر صنعت را حفظ کنیم.

اشاره کردید به رعایت اسلوب در عین اینکه روح زمانه را هم در آثارتان دارید. در حوزه هنر اختلاف سلیقه ای که وجود دارد، مربوط به همین مسئله است؛ اینکه بعضی معتقدند که مثلا تنها باید گل و مرغ و لیلی ومجنون را نقاشی کرد و بعضی مانند شما به تلفیق هم اعتقاد دارند. در حالی که هنر را باید روزآمد کرده و مثلا با استفاده از هنر نقاشی روی چرم نقش هنرپیشه مورد علاقه مردم یا سایر طرح های مورد علاقه شان خلق شود.

اینکه شخصی با استفاده از یک هنر مثلا چهره یک هنرمند یا تصاویری امروزی را خلق کند، از چارجوب هنر خارج نشده و اتفاقا خود من کارهایی را براساس درخواست مشتری خلق می کنم. مثلا تصویر مربوط به سالگرد ازدواج.

اما زندگی هنری هر هنرمندی از چند دوره تشکیل شده؛ دوره اول فراگیری و تمرین است که در آن دوره همه نوع سیاه قلمی کار می کند ولی در دوره بعد که کار ارتقا پیدا کرده، برای خود سبکی را انتخاب می کند. در مرحله سوم به یک نتیجه، سبک و چارچوبی می رسد که ممکن است خارج از این چارچوب اثری خلق نکند. نه اینکه خلق اثری امروزی را خلاف رعایت اصول هنر بداند.

برگردیم به هنر نقاشی روی چرم. از چه ابزارهایی برای کارتان بهره می برید؟

خوشبختانه ابزار کار در این هنر خیلی ساده و قابل دسترس است که هر کسی با هر بودجه ای می تواند این کار را شروع کند. چند نوع قیچی، کاتر داریم، قلم مو و چسب آهن و یک میز برای کار، همه ابزارهای لازم برای انجام این کار است. از ابزار پرسروصدایی استفاده نمی شود و بنابراین نیازی به سرمایه اولیه برای تهیه مکان نیست و در محیط خانه و در یک اتاق دو در سه متری هم می توان این هنر را انجام داد.

مواد اولیه تان بیشتر چیست و از کجا تهیه می کنید؟

چرم مهم ترین مواد اولیه این هنر است که آن را از سراجی ها خریداری می کنیم. من در تیراژ بالا کار نمی کنم ولی سراجی ها مخصوصا سراجی های سنتی چون تیراژ بالا کار می کنند باید از آنها خرید سه ماه خود را داشته باشید.

من در طول یک سال شاید در نهایت در حدود 20 یا 30 لنگ چرم استفاده می کنم که قیمت هر لنگ چرم یعنی چرم گوسفندی و بزی و از پایی دو تا سه هزار تومان شروع می شود تا شش هزارتومان. یک لنگ چرم کامل که هفت ، هشت پا باشه در نهایت 50هزار تومان قیمت دارد. البته هنر بر پایه مهارت صاحب هنر می چرخد. همچنین در این زمینه هیچ نیازی به واردات نداریم و همه مواد اولیه در ایران وجود دارد.

نقاشی روی چرم، هنری با اصالت ایرانی است؟

هنر کتابت روی چرم در جهان بیش از 4 هزار سال قدمت دارد و احکامی را که برای دولت ها صادر می شده، روی چرم کتابت می کردند که به صورت تومار یا به صورت ورقی بوده است. برای نشان دادن شخصیت، درجه و رتبه اجتماعی شخص علاوه بر کتابت روی چرم، دور آن را هم با تذهیب و نقاشی زیباتر می کردند. ریشه این هنر در شرق جهان است.

مثلا در ایران و چین و در کشورهایی که تمدن قدیمی دارند و از این تمدن ها کتیبه های چرمی، گلی و سنگی به دست آمده است. نقاشی روی چرم از اوایل دوره قاجار به صورت مستقل پاگرفته و نقاشی روی چرم را روی جعبه های جواهر، آینه های روی دیوار و جلد کتاب ها کار می کردند. مصرف کنندگان این آثار هنری هم قشر متمول یا اشراف و درباریان بوده اند و کم کم در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی همراه با دیگر هنرها در سطح جامعه و بین مردم گسترش یافته است.

در حال حاضر این هنر را کجا آموزش می دهند؟

این هنر جزو لیست آموزش فنی و حرفه ای است. ولی متاسفانه از زمانی که فنی وحرفه ای این آموزش ها را به مراکز خصوصی واگذار کرد، آموزش ها کامل و اصولی نیست. من به عنوان آزمون گیر معاونت صنایع دستی، متوجه می شوم که نقصان زیادی در روند آموزشی شان وجود دارد.

این دوره ها طی چند جلسه ای و با چه هزینه ای برگزار می شوند؟

طی 10 تا 12جلسه و با هزینه ای معادل  200 تا 250هزار تومان.

با 10 جلسه می توان به درجه ای رسید که بتوان از این رشته پولی به دست آورد و بشود محلی برای ارتزاق خانواده ها؟

این هنر می تواند به عنوان یک شغل پذیرفته شود به شرط اینکه کسی که آموزش می بیند حداقل یک سال در کارگاه ها شاگردی و کارآموزی کند و با این هنر آشنایی بیشتری پیدا کند. در این 10 جلسه تنها آموزش پایه آموخته می شود اما فوت  و فن کار تنها در روند عملی است که آموزش داده می شود.

بعد از یک  سال کار کردن و آموزش دیدن در کارگاه ها روی چه درآمدی می توان حساب کرد؟

درآمد، بستگی به میزان خلاقیت افراد دارد. الان جوانانی داریم که کارهای فاخر و جدید را انجام می دهند و حتما استادکار نباید 80 سال سن داشته باشد تا بتواند از این هنر درآمد کسب کند. باید ببینیم آیا شخص تنها برای روزمرگی این کار را انجام می دهد یا اینکه واقعا علاقه دارد و می خواهد کار و هنرش را ارتقا بدهد. کسی که تلاش کند و وقت بگذارد می تواند درآمد خوبی داشته باشد.

امسال هم در فشن های 2017 و در بخش کیف برندهای معروف روی کیف های خود نقاشی کار کرده بودند و امسال نقاشی روی کیف های چرمی، طرح غالب برندها بوده است. منظورم این است که این هنر در سطح جهانی هم خواهان دارد.

مثلا فرهاد مشیری که یکی از نقاشان بزرگ معاصر است با برند لویی ویتان کار می کند. یا صاحب برند نیمانی که در عین جوانی با برندهای مشهور جهانی همکاری و درآمد بالایی دارد. یعنی کسب درآمد به سن بالا نیست بلکه به میزان مهارتی است که افراد با تلاش و ممارست به دست می آورند.

و حرف آخر؟

ما باید روی زیر ساخت های فرهنگی خود بیشتر کار کنیم. باید مردم را نسبت به حرکت های صورت گرفته آگاه و آنها را قانونمند کنیم. در ارتباط با فراگیرکردن هنر رسانه ها، روزنامه ها، سایت های اینترنتی و به ویژه صداوسیما بسیار موثر هستند. بنابراین باید برای فرهنگ سازی و آشنا کردن مردم با فرهنگ خودشان و هنرهای اصیل ایرانی پیش قدم شوند.

***

نقاشی روی چرم

این هنر از جمله زیرمجموعه های هنر چرمی است که برای تزیین قلمدان ها، آینه ها، صندوق ها، زیرلیوانی ها، جعبه های قرآن، جلدهای کتب نفیس و قرآن و. . . استفاده می شود. در اجرای این کار ابتدا سطوح داخلی کار را با روغن مخصوص پوشش می دهند و سپس در صورت نیاز نقش را روی کار کپی می کنند. از آنجایی که رنگ های مورد استفاده در ترسیم نقوش از نوع رنگ های گواش یا آکوارل (اکرلیک) است و به آسانی با آب پاک می شود و به منظور شفافیت بخشیدن به اثر و ثبات رنگ ها روی آن را با روغن مخصوص می پوشانند.

روغن کاری معمولا در چند نوبت انجام می شود و هر بار با قلم موی نرم، تمام سطح را با قشری نازک از روغن که در حقیقت حکم شالان را دارد، آغشته می کنند. این عمل باید در محل سربسته و کاملا دور از گرد و غبار انجام شود تا در زمان انجام کار ذرات غبار روی روغن ننشیند.

امروز به جای استفاده از روغن های سنتی از اسپری ها و فیکساتورهای شیمیایی برای ثبات و عایق کردن رنگ ها استفاده می شود. نقوش مورد استفاده در نقاشی روی چرم گل و مرغ، مینیاتور اصولا به سبک نقوش قدیمی به کار گرفته می شود.