مس به سرنوشت سنگ‌آهن دچار می‌شود؟

وزیر صنعت، معدن و تجارت این‌بار از خام‌فروشی مس گلایه کرده و درخواست کرده است که صادرات این ماده معدنی به‌صورت خام متوقف شود.  واژه خام‌فروشی پس از سنگ‌آهن در کنار مس قرار گرفته که سومین فلز استراتژیک و پرمصرف دنیا است. تولید جهانی این ماده معدنی در دنیا سالانه 21میلیون تن تخمین زده شده و سهم ایران از ذخایر مس در جهان 629 میلیون تن و 2/3 درصد از کل ذخایر جهان است. سهمی چشمگیر که آمار صادرات نشان می‌دهد، در طول سال‌های گذشته صادرات آن توانسته ارزآوری خوبی را برای کشور داشته باشد.

جدول زیر تصویر ارزش صادرات مس را در سال‌های 83 تا 92 نشان می‌دهد. اما حالا با قراردادن واژه خام‌فروشی کنار صنعت مس، گویا قرار است که به نحوی جلوی این صادرات گرفته شود. پیش از این با استناد به تئوری ایجاد ارزش افزوده بیشتر در صنایع معدنی، دولت برای جلوگیری از صادرات سنــگ‌آهن، عــوارض و محدودیت‌هایی را ایجاد کرد، که نتیجه این سخت‌گیری‌ها در سال‌جاری مشخص شد. بر اثر همین سیاست‌ها، امروزه خبر تعطیلی بخش عمده‌ای از معادن سنگ‌آهن کشور به گوش می‌رسد. با توجه به آنچه که کارنامه این سخت‌گیری‌ها درباره صادرات مواد معدنی نشان می‌دهد، این پرسش مطرح می‌شود که آیا در پیش گرفتن سیاست جلوگیری از خام‌فروشی برای مس، به ایجاد ارزش افزوده بیشتر منجر می‌شود؟

محمد ضرغامی، مدیر یک شرکت معدنی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «اجتناب از خام‌فروشی در مورد کنسانتره­ مس‌دار و محصولات فلز مس بدون‌شک می‌تواند سودآور باشد و این افزایش ارزش افزوده مختص مس یا سنگ‌آهن نیست و هر ماده­ معدنی دیگری که مراحلی از پرعیارسازی یا صنایع تبدیلی و تکمیلی را طی کند به نسبت هزینه­ و زمان کار افزوده شده، ارزش افزوده در پی خواهد داشت. موضوع مهم این است که با کدام ظرفیت موجود و در چه مدت زمانی قصد داریم، به این ارزش افزوده برسیم؟ و مهم‌تر از آن آیا هدف تنها رسیدن به یک عددی ا­ست که خود را در آمار «سود» نشان می­‌دهد یا تبعات حاصل از این حرکت هم بررسی شده است؟ به‌عنوان مثال، می‌توان به ورشکستگی بسیاری از معادن سنگ‌آهن کوچک در حرکت‌های اقتصادی اخیر اشاره کرد که آیا پیش‌بینی شده بود؟»

او می‌افزاید: «روند تغییرات می‌تواند تشویقی و رقابتی باشد نه حذفی تا به یک دگردیسی اقتصادی منجر شود و چرخش‌های ناگهانی و مطالعه نشده بی‌شک عوارض شدیدی به همراه خواهد داشت. توجه به مشکلات اکتشاف به‌خصوص مسائل مربوط به اداره منابع طبیعی و سازمان محیط زیست، اعطای تسهیلات اکتشافی موثر و دیگر چترهای حمایتی می‌تواند راهکارهایی برای افزایش تولید مواد معدنی محسوب شود.»

خسرو خندان، کارشناس بخش معدن در گفت‌وگو با «فرصت امروز» درباره پرسش مذکور بیان می‌کند: «خام‌فروشی درباره مواد معدنی، اصطلاح درستی نیست. اکنون بسیاری از کشورهای پیشرفته در مواد معدنی نظیر کانادا و استرالیا که جزو 20 اقتصاد بزرگ دنیا هستند، بخشی از مواد معدنی خود را صادر می‌کنند. اینکه گفته می‌شود، مواد معدنی باید به ارزش افزوده تبدیل شود، امکان‌پذیر نیست اما این نکته که مواد معدنی باید در حد نیاز کشور فرآوری شوند، کاملا درست است.»

راه دراز تا ایجاد ارزش افزوده در مس

اکنون در بخش تولید کنسانتره مس 10 شرکت فعالیت می‌کنند که مجموع تولید آنها در سال 60 هزار تن با میانگین عیار 20 است که برای ایجاد ارزش افزوده به تقویت این شرکت‌ها برای بالا بردن میزان تولید و عیار و همچنین توسعه صنایعی نظیر کابل، سیم و تجهیزات پزشکی نیاز است که مس در آنها کاربرد بسیار دارد اما راه رسیدن به این اهداف چقدر هموار است؟

خندان در این زمینه به «فرصت امروز» می‌گوید: «باید بررسی کرد که صنایع بالادستی مس و آهن با چه مشکلاتی مواجه هستند. فضای پرریسک سرمایه‌گذاری، نبود تسهیلات و مشوق‌ها و نبود حمایت‌های دولتی سرمایه‌گذاران را به سمت خروج از کار تولیدی تشویق می‌کند. همچنین باید این موضوع را در نظر گرفت که رقبای جهانی به این راحتی‌ها اجازه نخواهند داد که ایران به‌عنوان تولیدکننده شمش مس در بازارهای جهانی حضور پیدا کند.»

راهکار چیست؟

ضرغامی راهکارهایی را برای توسعه صنعت مس و ایجاد ارزش افزوده بیشتر در این صنعت ارائه می‌دهد. او با بیان اینکه شش روش را می‌توان برای سرمایه‌گذاری در بخش تولید معدنی مس پیشنهاد داد، اظهار می‌کند:

- مشارکت با شرکت‌های معدنی مس در انجام پروژه‌های معدنی

- خرید مجموعه‌های تولید کنسانتره مس و بهینه‌سازی آنها برای افزایش تولید و بالا بردن عیار

- خرید سهام شرکت‌های معدنی و معادن موجود

- خرید معادن و ایجاد کارخانه فرآوری مس در کنار این معادن

- خرید امتیاز اندیس‌های معدنی مس و انجام عملیات اکتشافی تکمیلی

- توجه به صنایع تبدیلی مس و حمایت از آنها

سرمایه‌گذاری خارجی در معادن بین‌المللی در کشورهایی نظیر قزاقستان، تاجیکستان و افغانستان و دیگر کشورهای مستعد.

او همچنین برای تقویت تجارت مس در کشور نیز پیشنهادهایی را ارائه می‌دهد.

- خرید فیزیکی مس کاتدی از بازارهای بین‌المللی و فروش در بازارهای داخلی
- خریدوفروش مس در بازارهای آتی بین‌المللی که به مطالعه و پیش‌بینی بازار نیاز دارد

- خریدوفروش محصولات مسی

بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده مس در کشور شرکت صنایع ملی مس ایران است که دولتی است. مابقی تولیدکنندگان مس در کشور، تولیدکنندگان کوچکی هستند که سهم زیادی از بازار را در اختیار ندارند، در هر صورت صادرات مس برای کشور در طول سال‌های اخیر ارز‌آوری داشته که نمی‌توان آن را انکار کرد، حالا اگر دولت می‌خواهد ارزش افزوده بیشتری را برای این ماده معدنی رقم بزند، بهتر است سیاست‌های متفاوتی از آنچه که درباره سنگ‌آهن مقرر کرد، در پیش گیرد.