بررسی دلایل توسعه نیافتگی صنعت خودرو / فریاد بی‌صدای صنعت در گوش دانشگاه

نبود ارتباط میان صنعت و دانشگاه، یکی از مهم‌ترین دلایل توسعه نیافتگی صنعت خودروی 50 ساله تلقی می‌شود؛ صنعتی که در چند سال اخیر به جای آنکه تحقیق و توسعه خود را گسترش دهد، درگیر بقای خود بوده و نتوانسته آنگونه که باید در راستای توسعه قدم بردارد. حالا پرسش اینجاست دلیل این نبود ارتباط چیست؟ فعالان صنعت خودرو معتقدند که وضعیت صنعت خودرو تا سال 80 به‌صورت مطلوب پیش می‌رفته است. طراحی خودروی سمند به‌عنوان نخستین خودروی داخلی‌ساز حاصل تلاش همان سال‌هاست. اما تقریبا با آغاز دهه 90 دیگر خبری از رشد نیست و نتیجه اینکه امروز دومین صنعت بزرگ کشور با فاصله قابل توجهی نسبت به خودروسازی‌های مطرح دنیا پیش می‌رود.

گرچه دو شرکت ایران‌خودرو و سایپا در لیست 50 شرکت برتر خودروسازی دنیا قرار دارند اما این صنعت هنوز نتوانسته موفقیتی که در تیراژ دارد، در توسعه محصول نیز داشته باشد. حالا پرسش اینجاست که چرا هنوز صنعت خودروی ایران نتوانسته به نقطه قابل قبول در توسعه محصول دست یابد؟ عبدالله بابایی، کارشناس صنعت خودرو، در پاسخ به این پرسش به  «فرصت‌امروز» می‌گوید: «درد اصلی جامعه برای خودروساز شدن، نبود یا کمبود ارتباط بین صنعت خودرو و دانشگاه است.

از دهه 80 تاکنون ارتباط صنعت خودرو و دانشگاه سمبلیک بوده و به‌جز در برخی موارد خاص همکاری ملموسی صورت نپذیرفته است، اگر به کشورهای توسعه‌یافته و خودروسازهای جهانی سری بزنیم مشاهده می‌کنیم که این دو بدون یکدیگر در زمینه ارتقا، خلاقیت و نوآوری معنایی ندارند و تولید دانش و نشر آنکه همان تبدیل دانش به خدمات است برابر نیاز مشتریان و خواست خودروساز وجود ندارد، البته نمی‌توان صرفا صنعت یا دانشگاه را مقصر قلمداد کرد، بلکه هر دو به‌عنوان مکمل یکدیگر مکلف به پیگیری در حوزه‌های مورد نیاز هستند؛ دانشگاه در بروز دادن دانش خود براساس نیاز صنعت و صنعت با بروز کردن استاندارها و دانش‌های مورد نیاز مشتریان با پشتوانه دانشگاه.»

ابوالفضل خلخالی، استادیار دانشگاه علم و صنعت ایران نیز در این زمینه در گفت‌وگو با  «فرصت امروز» بیان می‌کند: «متأسفانه خودروسازان ما در استراتژی‌ها کلان خود، توسعه محصول را تعریف نکرده‌اند و وقتی توسعه محصول در یک صنعت تعریفی نداشته باشد، تحقیق و توسعه نقشی نخواهد داشت.»

صنعت و دانشگاه احساس نیاز به یکدیگر نمی‌کنند

برخی فعالان صنعت خودرو می‌گویند که دانشگاه ظرفیت ارتباط با صنعت را ندارد و دانشگاهیان معتقدند این صنعت است که نخواسته و نتوانسته که با دانشگاه ارتباط برقرار کند. اما دلیل واقعی این نبود ارتباط چیست؟

محمدرضا نجفی منش، فعال صنعت خودرو، در پاسخ به این پرسش به  «فرصت‌امروز» می‌گوید: «دانشگاه‌های ما آمادگی چنین همکاری گسترده‌ای را ندارند و نکته بعدی این است که صنعت دانشگاه را قبول ندارد و دانشگاه هم صنعت را. از سوی دیگر صنعت نیز هنوز احساس نیاز به این ارتباط پیدا نکرده است. زیرا همه دانش تاکنون از خارج وارد می‌شده و کسی به‌طور جدی به دنبال تحقیق و توسعه نبوده است.»

نوآوری؛ این چینی را بند می‌زند

در شرایطی که نیاز به توسعه صنعت خودرو، دست‌کم برای بهبود اوضاع این صنعت، بیش از پیش احساس می‌شود، چگونه می‌توان این پیوند را بند زد؟ نجفی‌منش در این زمینه معتقد است: «با ایجاد نوآوری در صنعت، اصولا نیاز به ارتباط با دانشگاه به وجود می‌آید. موضوع دیگر این است که اصولا دولت‌ها بخش زیادی از هزینه‌های تحقیق و توسعه را از محل مالیات پرداختی متحمل می‌شوند که ما تاکنون چندین بار این پیشنهاد را مطرح کرده‌ایم اما مورد قبول قرار نگرفته است.

باید هزینه‌های تحقیق و توسعه پیش‌بینی‌شده و مشوقی برای آنها پیش‌بینی شود.»خلخالی اما با رد این ادعا که دانشگاه توان همکاری با صنعت خودرو را ندارد، اظهار می‌کند: «دانشگاه در همه حوزه‌ها پیشرفت بسیار خوب و دستاوردهای چشمگیری نظیر ماهواره امید داشته است اما دلیل اینکه ارتباط این چنین میان صنعت خودرو دانشگاه شکل نگرفته، خود صنعت خودرو است.

متأسفانه صنعت خودروی ما تعریفی از محصولات جدید در پنج سال آینده و بازار و مخاطبش ندارد. بنابراین تحقیق و توسعه در این صنعت از جایگاه لازم برخوردار نیست.»او می‌افزاید: «مدیریت، موضوع مهم دیگری است. مدیران صنعت خودرو صرفا به فکر بالا بردن تیراژ برای تأمین هزینه‌ها و پرداخت حقوق کارگران هستند، بنابراین محصول جدیدی تعریف نمی‌شود و در نخستین گام در تحقیق و توسعه بسته می‌شود.

من اطلاع دارم که در مرکز تحقیق و توسعه سایپا، چند محصول جدید طراحی شده اما مدیران از تولید آن صرف‌نظر کرده‌اند.»خلخالی با بیان اینکه زیان‌ده بودن صنعت خودرو، مهم‌ترین دلیل توسعه‌نیافتگی آن است، تصریح می‌کند: «البته اشتباه بزرگ مدیران خودروساز این است که فکر می‌کنند برای حفظ بقا صرفا باید تیراژ را افزایش دهند. در حالی‌که یک بنگاه اقتصادی با افزایش سهم رقابتی خود در بازار است که می‌تواند ادامه حیات دهد. متأسفانه از 10 سال پیش تاکنون تفکر مدیریتی غالب، جلوی تحقیق و توسعه در این صنعت را گرفته است.»

برنامه‌های تشویقی دولت در راه

کاهش هزینه شاید مهم‌ترین دلیلی بوده که صنعت خودرو را به سمت کاهش فعالیت‌های تحقیق و توسعه‌ای سوق داده است. هزینه‌ای که افزایش آن تماما به گردن خودروسازان نبوده و عوامل بیرونی نقش پر رنگی در آن ایفا کرده‌اند. با این حال دولت برنامه‌های جدی‌تری برای گسترش برنامه‌های تحقیق و توسعه در خودروسازی‌ها دارد.

علی اصغر توفیق، معاون آموزش، پژوهش و فناوری وزیر صنعت، در پاسخ به  «فرصت امروز» مبنی بر اینکه آثار سوء نبود پیوند میان صنعت و دانشگاه امروز در رفتار افکار عمومی با این صنعت واضح است، آیا دولت برنامه‌ای برای محکم‌تر کردن این پیوند دارد، می‌گوید: «این نقد کاملا وارد است، از همین رو ما برنامه‌ای جدی را برای شریک کردن صنعت و دانشگاه دنبال می‌کنیم که در این برنامه دو خودروساز بزرگ کشور نیز نقش دارند.»به گفته معاون وزیر صنعت، از برنامه یاد شده، طی هفته جاری رونمایی خواهد شد، حالا باید دید آیا برنامه‌های تشویقی دولت می‌تواند تغییری در فرآیند توسعه خودروسازی ایجاد کند.