صنعت ریلی، صنعتی مهجور

تولیدکنندگان صنایع ریلی و واگن‌های مسافربری کشور با 30 درصد ظرفیت کار می‌کنند. این موضوع را هوشنگ سوهانگر، رییس هیات‌مدیره انجمن ریلی کشور می‌گوید.

محور توسعه هر کشوری صنایع ریلی آن است اما وقتی شنیده می‌شود که این صنعت با 30 درصد ظرفیت خود فعالیت می‌کند، کمی جای تامل دارد. توسعه صنعت ریلی فقط به دلیل توسعه مورد توجه نیست بلکه در میان انواع حمل‌و‌نقل، حمل‌و‌نقل ریلی یکی از امن‌ترین و باصرفه‌ترین وسایل ارتباطی است اما حال نه‌تنها توجه خاصی به این صنعت نشده بلکه کارخانه‌های تولیدکننده واگن مسافربری، چه در تولید واگن‌های مسافربری بین‌شهری و چه در واگن‌های مسافربری درون‌شهری، تقریبا در رکود به سر می‌برند.

کمبود نقدینگی بزرگ‌ترین مشکل صنایع ریلی

کمبود نقدینگی همان زخم کهنه‌ای است که بر بدنه همه صنایع کشور نشسته است. فرقی نمی‌کند جنس صنایع از فولاد باشد یا نخ. هیچ یک از زخم شمشیر نقدینگی در امان نمانده است.

سوهانگر در گفت‌وگو با «فرصت امروز» درباره کمبود نقدینگی در صنایع ریلی می‌گوید: «کمبود نقدینگی بزرگ‌ترین مشکل صنایع ریلی فعال در هر زمینه‌ای است. متاسفانه نبود سیاست‌گذاری‌های صحیح در این بخش موجب شده که بانک‌ها به جای حمایت‌کننده و ارائه‌دهندگان تسهیلات به بنکدار و حق‌العمل کار تبدیل شوند.»

صنعت ریلی یک صنعت گران است به این معنا که تولید هر واگن مسافربری بین‌شهری بین دو میلیارد و 700 میلیون تومان تا سه میلیارد تومان هزینه می‌برد بنابراین به این دلیل که بازار تقاضا کم‌جان است، تولیدکننده نیز توان تولید را از دست داده است. این امر در شرایطی است که اکنون قراردادهایی برای خرید واگن وجود دارد اما به اجرا درنیامده است.

عبدالرضا شاملو، مدیرعامل پیشین شرکت واگن‌سازی تهران و کارشناس صنایع ریلی در این زمینه به «فرصت امروز» می‌گوید: «برای تولید واگن‌های مسافربری و باری ظرفیت بالایی در کارخانه‌های تولیدکننده وجود دارد اما به دلیل نبود قرارداد یا اجرایی نشدن قراردادهای پیشین به دلیل نبود بودجه، کارخانه‌ها نیز زیر ظرفیت خود کار می‌کنند.»

صنعت ریلی مهجور مانده است

وقتی در میان صنایع فعال در بخش حمل‌و‌نقل صحبت می‌کنیم و میزان توجه دولت را به این صنایع مقایسه می‌کنیم، قطعا درمی‌یابیم که صنعت ریلی، صنعتی مهجور است. برای مثال هنوز چندی از حادثه تلخ سقوط هواپیمای ایران 140 نگذشته است؛ هواپیمایی که برای ساخت آن در داخل کشور با وجود کمبود تکنولوژی ساخت و کارنامه ناموفق آن، باز هم میلیاردها تومان برای ساخت هواپیمایی هزینه می‌شود که در نخستین پروازش موجب مرگ سازندگانش شد!

بی‌توجهی به توسعه صنایع ریلی دلیل مهمی برای مهجور ماندن این صنعت است که به گفته کارشناسان، کیفیت محصولات تولیدشده در صنایع ریلی ایران با محصولات ریلی وارد شده از چین، یکی است و در قیمت نیز تفاوت چندانی ندارد.

شاملو در این‌باره بیان می‌کند: «دلیل عمده‌ای که امروز شاهد پایین بودن ظرفیت تولید صنایع ریلی هستیم، بی‌توجهی مجموعه وزارتخانه‌ها به صنایع و حمل‌و‌نقل ریلی است. با وجود اینکه صنعت حمل‌و‌نقل ریلی بسیار به‌صرفه است و از جهت آلودگی محیط‌زیست کمترین زیان را به محیط‌زیست می‌رساند اما متاسفانه توجه لازم به این صنعت نشده و امکانات لازم نیز در اختیار آن قرار داده نشده است.»

واگن‌هایی با کیفیت خوب اما بدون مشتری

اکنون در کشور پنج شرکت تولیدکننده واگن‌های مسافربری و باربری بین‌شهری فعالیت می‌کنند که با 30 درصد ظرفیت خود در حال فعالیت هستند، این در شرایطی است که به گفته سوهانگر کشور اکنون با کمبود سه هزار واگن مسافربری مواجه است. اکنون حدود 20 درصد از واگن‌های مورد استفاده در حمل‌و‌نقل ریلی، تولید داخل است و 70 درصد نیز واگن‌های دست دومی هستند که بین 15 تا 30 سال عمر دارند.

در چنین شرایطی این تردید به وجود می‌آید که شاید کیفیت واگن‌های تولیدشده در داخل مناسب نیست که مورد استفاده صنعت حمل‌و‌نقل قرار نمی‌گیرد.

شاملو در پاسخ به این موضوع می‌گوید: «بخشی از کیفیت به دانش و ابزارآلات بستگی دارد و بخشی دیگر به مسئولیت‌پذیری افراد. از نظر اصولی اگر بخواهیم واگن تولید داخل را با جایگزین آن یعنی واگن‌های چینی مقایسه کنیم، می‌توانیم بگوییم که از نظر کیفیت در یک حد قرار دارند، ضمن اینکه قیمت واگن‌های مسافری داخلی با واگن‌های وارداتی چینی با وجود تعرفه پایین گمرکی، تقریبا یکی است.»

برای آینده صنایع ریلی چه باید کرد؟

آنگونه که نظرات کارشناسی می‌گویند، صنعت ریلی در صورت کار کردن با ظرفیت صددرصد می‌توانند همه نیاز کشور را تامین کنند. این صنایع با استناد به برنامه توسعه پنجم به ایجاد ظرفیت اقدام کرده‌اند اما ظرفیتی که فقط 30 درصد آن اکنون در حال استفاده است و در حقیقت صنعتی که می‌تواند برای 100 هزار نفر به طور مستقیم و غیرمستقیم ایجاد شغل کند اکنون فقط برای 30 هزار نفر ایجاد شغل کرده است.

اگر بخواهیم از مزایای حمل‌و‌نقل ریلی صرف‌نظر کنیم و فقط به بعد صنعتی آن بپردازیم، نمی‌توانیم از ظرفیت بالای اشتغال این صنعت و پیامدهای مثبتی که می‌تواند برای اقتصاد کشور داشته باشد، چشم‌پوشی کنیم بنابراین برای توسعه ظرفیت آن چه می‌توان کرد؟

سوهانگر در پاسخ به این پرسش بیان می‌کند: «باید مشکل نقدینگی این صنعت به هر صورت که دولت می‌تواند، رفع شود تا صنعت ریلی جانی دوباره به خود بگیرد.»

شاملو نیز می‌گوید: «نبود سرمایه‌گذاری و نبود توسعه موجب شده که امروز تولیدکنندگان به حد تعطیلی برسند. برای دستیابی به آنچه در برنامه توسعه پنجم دیده شده، باید قراردادهای تازه بسته شود و سرمایه‌گذاری در این بخش صورت بگیرد.»

اگر یکبار دیگر به کارنامه حمل‌و‌نقل ریلی نگاهی بیندازیم و آن را با کارنامه سایر بخش‌های حمل‌و‌نقل مقایسه کنیم، نمی‌توانیم لزوم توسعه این بخش را نادیده بگیریم. در این صورت می‌توان به آینده صنایع ریلی نیز امیدوار بود.