شهرک‌های صنعتی از خواب بیدار می‌شوند

مـدیرعامــل شــرکت شهرک‌های صنعتی استان تهران از توسعه دو شهرک صنعتی فیروزکوه 2 و شهریار خبر داده و گفته است که در کنار این، شهرک‌های صنعتی عباس آباد، شمس آباد، خاوران، قرچک و دماوند نیز پس از خواب 8 تا 10 ساله دوباره وارد مدار شده‌اند. شهرک‌های صنعتی که اصولا محل مناسبی برای استقرار صنایع کوچک و متوسط هستند، می‌توانند نقش مهمی در توسعه صنعتی و در پی آن توسعه اقتصادی کشور ایفا کنند، اما آن‌گونه که کارنامه این شهرک‌ها در کشور ما تاکنون نشان می‌دهد، گویا این شهرک‌ها به غیر‌از تمرکز بخشیدن به واحدهای تولیدی نتوانسته‌اند مطلوب عمل کنند. 

وقتی از زبان یک مقام مسئول شنیده می‌شود که پنج شهرک صنعتی مهم – از نظر نزدیکی به پایتخت- در خواب هشت‌تا 10 ساله بوده‌اند، غیر‌از تعجب نمی‌توان واکنش دیگری انجام داد. حالا اما گویا دولت یازدهم عزم خود را جزم کرده تا بار دیگر شهرک‌های صنعتی را به مدار توسعه برگردانده و با اضافه کردن واحدهای دیگر به روند حرکتی شهرک‌های صنعتی سرعت بخشد. 

کارنامه ناموفق شهرک‌های صنعتی

هــــدف از راه‌انـدازی شهرک‌های صنعتی فاصله گرفتن واحدهای تولیدی از مراکز استان‌ها و تمرکز بخشیدن به بنگاه‌های تولیدی برای راحتی ارائه خدمات و همچنین رویه نظارت بود. از سوی دیگر در کنار هم بودن واحدهای تولیدی می‌توانست در به وجود آمدن خوشه‌های صنعتی که نقش مهمی در فضای کسب‌و‌کار دارند، تاثیر داشته باشد. به دلیل دوری این شهرک‌ها که در فاصله 120 کیلومتری از مراکز شهرها دایر شده‌اند، دولت مشوق‌هایی را در نظر گرفت تا بتواند تولیدکنندگان را به کوچ راضی کند. گذشته از اینکه مشوق‌های دولتی برای ساکنان این شهرک‌ها هیچ‌گاه تحقق پیدا نکرد، شرایط نامطلوب زیرساختی در این شهرک‌ها  نیز به نارضایتی تولیدکنندگان دامن زد. 

اکنون اما سخن از توسعه شهرک‌های صنعتی مطرح می‌شود، بنابراین مطرح کردن این پرسش طبیعی است که آیا شهرک‌های صنعتی تاکنون توانسته‌اند عملکرد موفقی از خود به جای بگذارند؟ 

محمدرضا مرتضوی، دبیر خانه صنعت، معدن و تجارت در گفت و گو با «فرصت‌امروز» در پاسخ به این پرسش بیان می‌کند: «بزرگ‌ترین مشکل شهرک‌های صنعتی این است که وقتی دولت افراد را تشویق به حضور در شهرک‌های صنعتی می‌کند، قول زیرساخت‌هایی را می‌دهد. با توجه به اینکه تامین زیرساخت‌ها را به‌عنوان ابزار تشویقی در نظر می‌گیرد، در اکثر موارد این زیرساخت‌ها به موقع فراهم نشده است. در مدل بنگاه‌های تولیدی ایران که اصولا در حجم کوچک و متوسط هستند بهترین راه تجمیع سرمایه‌گذاری‌های خرد در داخل شهرک‌های صنعتی است اما وجود زیرساخت‌هایی نظیر آب، برق، گاز و فاضلاب از ضرورت‌های این شهرک‌ها است که متاسفانه تجربه نشان می‌دهد که در اکثر شهرک‌های صنعتی این زیرساخت‌ها به موقع تهیه نشده است.»

او می‌افزاید: «به‌عنوان مثال شهرک صنعتی پرند که در نزدیکی شهر تهران قرار دارد اما هیچ یک از زیرساخت‌های تعهد شده در اختیار واحدهای تولیدی قرار نگرفته است.»

بیژن پناهی‌زاده، رییس انجمن شبکه‌های صنعتی و معدنی نیز در این زمینه به «فرصت امروز» می‌گوید: «ساختار اقتصادی یک کشور ایجاب می‌کند که ما نقاطی را برای تمرکز واحدهای صنعتی با تولیدات خاص در نظر بگیریم و همین ضرورت موجب شکل‌گیری شهرک‌های صنعتی شده است. اکنون در بیشتر استان‌ها شهرک‌ها، منطقه یا ناحیه صنعتی براساس همین تفکر ایجاد شده‌اند که برخی از آنها با استقبال سرمایه‌گذاران و برخی دیگر با کم توجهی سرمایه‌گذاران مواجه شده‌اند. اما کارنامه شهرک‌های صنعتی نشان می‌دهد که این شهرک‌ها همواره با مشکلات زیرساختی مواجه بوده که همین موضوع موجب نبود خدمات مورد نیاز تولیدکنندگان در زمان مقرر شده است. مثلا شهرکی خیابان کشی شده اما پس از پنج سال هنوز آسفالت نشده است.»

وجود شهرک‌های صنعتی یک ضرورت

وجود شهرک‌های صنعتی ضرورتی است که با توجه به مدل سرمایه‌گذاری در ایران از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود، زیرا اصولا بنگاه‌های سرمایه‌گذاری و تولیدی در ایران در اندازه‌های متوسط یا کوچک شکل می‌گیرند که همین بنگاه‌ها نقش مهمی را در بهبود فضای کسب‌و‌کار ایفا می‌کنند. بنابراین تجمیع این واحدها در کنار یکدیگر ضرورتی غیرقابل اجتناب است که می‌تواند به‌عنوان ویژگی مثبت به شمار رود اما متاسفانه ضعف در زیرساخت‌ها موجب شده که شهرک‌های صنعتی نتوانند انتخاب اول تولیدکنندگان باشند و تولیدکنندگان ترجیح دهند که در خارج از این شهرک‌ها فعالیت کنند. 

مرتضوی در این‌باره اظهار می‌کند: «در داخل شهرک‌های صنعتی مشکلات زیرساختی، کارگری و اجتماعی موجود در آنها، یک عامل ایذایی است. اگر مشکل تعهدات زیرساختی برطرف شده و این شهرک‌ها به دست هیات امنای منتخب واحدهای تولیدی ساکن اداره شود، می‌توان به توسعه این شهرک‌ها امیدوار بود.»

پناهی‌زاده نیز معتقد است: «خدماتی که تاکنون به ساکنان شهرک‌های صنعتی ارائه شده، مطلوب نبوده است. ضمن اینکه اصولا به جای آنکه به شهرک‌های صنعتی مناطق محروم توجه بیشتری شود، تجربه نشان می‌دهد که اصولا به شهرک‌های صنعتی مناطق توسعه‌یافته توجه بیشتری شده و اصولا امکانات و تسهیلات بیشتری در اختیار این واحدها قرار گرفته است. مثلا در شهرک صنعتی خرمشهر، اصولا تولیدکنندگان متضرر بوده‌اند.»

او ادامه می‌دهد: «دولت اگر قصد توسعه این شهرک‌ها را دارد باید عوامل تشویقی در نظر گرفته و در ادامه نیز به فکر تشکیل خوشه‌های صنعتی باشد.»

اکنون حداقل در سخنان مسئولان درباره شهرک‌های صنعتی بوی تغییر به مشام می‌رسد، تغییری که در صورت وجود عزم جدی برای تحقق آن می‌تواند نه تنها شهرک‌های صنعتی و واحدهای تولیدی بلکه فضای کسب‌و‌کار کشور را بیدار کنند.