یک سرمایه‌گذاری دو سر برد

با توجه به انقلاب صنعتی در دنیا، از قرن نوزدهم تاکنون کشاورزی هم با ورود ماشین‌آلات دستخوش تحولات چشمگیری شده که ثمره این حرکات را امروزه در بخش مکانیزاسیون شاهد هستیم، ولی اگر تاریخ 100 سال گذشته را تا به امروز در مورد صیفی‌جات مورد بررسی قرار دهیم، جهش‌های جالبی را در روند سیر تکاملی صنعتی شدن مشاهده می‌کنیم که عمده این تحولات به ترتیب از ورود تراکتور، استفاده از کودهای شیمیایی، ورود سموم برای دفع آفات و علف‌کش‌ها شروع شده و به اصلاح بذر و آبیاری تحت‌فشار و مالچ‌کشی و در نهایت استفاده از نشای صنعتی ختم شده است.
در مجموع می‌توان گفت امروزه با رشد روزافزون جمعیت و نیاز به مواد‌غذایی، کشاورزی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده است. افزایش راندمان در واحد سطح، صرفه‌جویی در نهاده‌های کشاورزی مانند کود، سم، بذر و همچنین آب از مسائلی است که امروزه کشاورزی مکانیزه را به‌عنوان یک ضرورت تعریف کرده است. افزایش عملکرد و بهره‌وری در تولید محصولات گیاهی غالبا با استفاده از سیستم مکانیزاسیون، استفاده از بذرهای مقاوم به شرایط محیطی، استفاده از نشا‌های پیوندی و بسیاری فاکتورهای دیگر کنترل می‌شوند.
تولید نشا در واقع به تولید گیاهچه کوچک از رقمی خاص در خزانه (محیط کاملا کنترل‌شده) گفته می‌شود. این گیاهچه تا زمانی که قابلیت انتقال به زمین اصلی را داشته باشد نگهداری می‌شود.

این نوع تولید با مزایای بسیاری در بخش کشاورزی همراه است که برای اطلاع از مزیت‌های این نوع کشت و چگونگی سرمایه‌گذاری در این حوزه، به سراغ رضا قهرمانی، کارشناس زراعت و دبیر کانون مهندسان مشاور کشاورزی رفته‌ایم، همچنین قهرمانی خود مدیر شرکت «برنطین تجهیز آریا» است که از مهم‌ترین شرکت‌های تجهیز گلخانه‌های تولید نشای صنعتی و دستگاه‌های نشا کار ایتالیایی در ایران به شمار می‌آید.

مزیت‌ها
قهرمانی در‌خصوص مزیت‌های مربوط به کشت نشا به «فرصت امروز» می‌گوید: تولید نشا مزایای زیادی دارد، به حدی که امروزه در اکثر کشورهای جهان که از کشاورزی قوی برخوردار هستند، کشاورزان نشای موردنظر خود را از مراکز تولید نشا تهیه می‌کنند و خود را درگیر خرید بذر و کشت آن نمی‌سازند.
قهرمانی در‌خصوص مزایای کشت نشا می‌گوید: کشت نشا با مزایای بسیاری همراه است که می‌توان به‌صورت موردی این‌گونه بیان کرد:
1- استفاده حداکثری از زمین از مهم‌ترین مزایای این نوع کشت است. به این مفهوم که مثلا اگر کشاورزی در زمین خود گندم زمستانه کاشته است و هنوز گندم برداشت نشده، فصل کشت گوجه ممکن است فرا‌رسیده باشد، کشاورز‌ می‌تواند به مدت 45 روز وقت خریداری کند، یعنی در خزانه نشا تولید کند تا بعد از جمع‌آوری گندم‌ها، به کشت گوجه‌فرنگی بپردازد بدون اینکه اختلالی در زمان باردهی و کاشت به وجود آمده باشد.
2- تولید نشا‌های عاری از بیماری و آفت و تنش‌های حاصل از تغذیه. در واقع به تکرار مشاهده می‌شود که بعد از کاشت بذر در زمین اصلی به دلیل تنش‌های دمایی و محیطی، بذر یا دیر جوانه می‌زند یا اصلا جوانه نمی‌زند یا گاهی با مشکل مواجه می‌شود، ولی در خزانه به دلیل کنترل همه عوامل محیطی، این تنش‌ها به حداقل ممکن می‌رسد.
3- صرفه‌جویی در مصرف بذر به‌گونه‌ای که امروزه غالب بذرها از نوع هیبرید بوده و از نظر قیمتی بسیار گران هستند، در شرایط عادی با کشت مستقیم بذر، چهار و پنج برابر بذر بیشتر مصرف می‌شود. مصرف بذرها در خزانه بسیار کاهش می‌یابد و بذر نیز دچار فساد نشده و توسط پرند‌گان یا حشرات جابه‌جا نمی‌شود.
4- کشت‌های گلخانه‌ای به‌خصوص تولید نشا در خزانه برای مدتی معین در فصل زمستان باعث کاهش مصرف سوخت می‌شود. به طور‌مثال برای گلخانه خیار به مساحت سه هزارمتر مربع به حدود هفت‌هزار و 500 عدد نشای خیار نیاز است که می‌توان به مدت سه هفته آن را در خزانه‌ای به وسعت 200 مترمربع نگهداری کرد. بنابراین چیزی حدود 25هزار لیتر صرفه‌جویی در مصرف سوخت خواهیم داشت.
5- نشا کاری با دستگاه نشــا کـار باعـث کاهش هزینه‌های کارگری خواهد شد. در‌حال‌حاضر، کارگر می‌تواند روزانه حداکثر تا سه‌هزار عدد نشا به زمین منتقل کند، بنابراین برای هرهکتار گوجه‌کاری نیاز به 20 نفر کارگر خواهیم داشت. در صورتی که دستگاه نشا کار کوچک در روز می‌تواند حداقل سه‌ هکتار را تنها با دو کارگر، نشا کاری کند.
6- کاهش مصرف آب از مهم‌ترین مزایای استفاده از سیستم نشا کاری است. اگر کشت را گوجه‌فرنگی فرض کنیم که میزان سطح زیرکشت آن بیشترین مقدار در ایران است، در صورت نشاکاری، دو نوبت در آبیاری صرفه‌جویی خواهیم داشت. در هر نوبت به ازای هر هکتار هزار و 500 متر مکعب آب مصرف می‌شود، بنابراین برای دو نوبت آب، چیزی حدود سه‌هزار مترمکعب صرفه‌جویی می‌شود. فقط کشت گوجه‌فرنگی در ایران حدود 163هزار و 500 هکتار است، پس دو نوبت صرفه‌جویی در مصرف آب حدود 490میلیون و 500هزار متر‌مکعب صرفه‌جویی آب را در طول سال در پی خواهد داشت که عدد بسیار بالایی است.
7- به دلیل غیرمکانیزه بودن غالب سیستم‌های کشاورزی در ایران و سختی کار، کشاورزان اغلب زمین‌های خود را به صورت‌ گوناگون کرایه داده و اکثر کرایه‌کنندگان را نیز مهاجران اتباع کشور افغانستان تشکیل می‌دهند که خود به دلیل اینکه نیروی کار هستند هزینه‌های کارگری پرداخت نمی‌کنند و پس از فروش محصول، پول خود را تبدیل به ارز می‌کنند و از کشور خارج می‌سازند. با مکانیزاسیون کشاورزی در عرصه‌های مختلف، کار راحت‌تر شکل می‌گیرد و این تمایل از بین می‌رود، بنابراین میزان ارز خروجی از کشور کاهش خواهد یافت.

تهدیدها
قهرمانی در پاسخ به این سوال که گلخانه نشا چه محدودیت‌هایی دارد، می‌گوید: تنها عیب این سیستم، هزینه‌بر بودن آن در سرمایه‌گذاری ابتدایی در مقایسه با کشت مستقیم بذر است، در واقع در این روش به سینی‌های نشا و پوشش بستر و خزانه مناسب نیاز داریم، ولی کل هزینه‌های تولیدی در برابر افزایش محصول به دست آمده و کاهش هزینه‌های تولیدی بسیار اندک است. به طور مثال هزینه تمام شده یک عدد نشای گوجه‌فرنگی به جز هزینه مربوط به بذر آن حدود 450 ریال است، اما هزینه بذر مشخصا اگر به‌صورت مستقیم کاشته شود نسبت به نشا‌کاری بیشتر خواهد بود.

شرایط سرمایه‌گذاری
قهرمانی در‌خصوص مبلغ مورد‌نیاز برای سرمایه‌گذاری در این زمینه می‌گوید: برای شروع این کار در یک حالت نرمال شما یک هکتار زمین می‌خواهید که با 500 میلیون تومان سازه گلخانه‌ای تجهیز می‌شود. این مبلغ 500 میلیون تومان از نظر تقسیم‌بندی به دو بخش است، حدود 200 میلیون تومان برای تجهیزات تخصصی تولید نشای داخلی گلخانه و حدود 300 میلیون تومان سرمایه در گردش نیاز است. با در نظر گرفتن ظرفیت تولید روزانه 120 هزار نشا در روز، تعداد دو دستگاه نشاکار چهار ردیفه برای کاشت مکانیزه نشای صنعتی در یک گلخانه یک هکتاری ضروری است.
وی در خصوص نیروی انسانی می‌افزاید: برای شروع کار با متراژ و سرمایه گفته شده شما نیاز به پنج کارگر ساده، یک نیروی متخصص کارهای گلخانه‌ای و یک کارشناس کشاورزی دارید.
وی در خصوص ضریب تبدیل و تقاضا در کشت نشا می‌گوید: به ازای هر هکتار سطح زیر کشت زراعی، نیاز. به یک هکتار گلخانه وجود دارد. همچنین باید بدانید که حدود 70 درصد محصولات زراعی قابلیت کشت نشا را دارند، گوجه‌فرنگی، خیار، انواع سبزیجات و سیفی‌جات و حتی پنبه و هندوانه و... همگی از انواع این محصولات به شمار می‌آیند.

سخن آخر
قهرمانی در آخر می‌گوید: با شرایط فعلی کشور به علاوه مشکلات کمبود آب و نهاده‌ها، به نظر من سرمایه‌گذاری در این بخش می‌تواند بسیار اثرگذار باشد، هم برای فرد سرمایه‌گذار و هم برای اقتصاد و سلامت جامعه.
به علاوه اینکه با توجه به مزیت‌های گفته شده برای کشت نشا و مقایسه آن با محدودیت‌های کشت سنتی می‌توان به راحتی پی برد که شروع چنین کاری می‌تواند یک سرمایه‌گذاری مطمئن و حساب شده باشد. بهتر است بدانید که کشت نشا عموما در مصرف آب 20 درصد کاهش به همراه دارد و همچنین تا 30درصد در افزایش وزن محصول تأثیرگذار است.