گفت وگوی «فرصت امروز» با استاد هادی ابراهیمی، نقره کار و جواهرساز سنتی / دست سازه هایی از سیم و سنگ

قدمت استفاده از زیورآلات به بیش از 5هزار سال پیش می رسد و انسان ها در این مدت بسیار طولانی ظرافت ها و جلوه های زیبایی را به آن افزوده اند تا در بستری از فرهنگ و هنر به میراث ماندگار بشری تبدیل شود. نقره کاری هنری از شاخه فلزکاری است که در آن با شکل دهی و کار روی نقره یا ایجاد روکشی از آن جنس، اثر هنری ایجاد می کنند.

از مشهورترین اقسام نقره کاری می توان به ملیله سازی، ملیله کاری و آینه سازی اشاره کرد. هادی ابراهیمی متولد 1356 است. اصالتی مشهدی دارد ولی از بدو کودکی ساکن قم بوده و در این شهر مذهبی زندگی می کند. 25 سال است سابقه هنری دارد و موقعی که 12 سال داشته وارد حرفه جواهرسازی شده است.

عمده کارش ساختن انگشترهای نقره با نگین های خوشرنگ و پرتلالو است و خودش را شاگرد بلافصل و تمام قد برادر بزرگ ترش می داند. قبل از کار فعلی اش طلاسازی و ملیله کاری می کرده و از دوران کودکی با انواع سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی آشنا بوده. «فرصت امروز» با این هنرمند جوان و پیشکسوت! به گفت وگو نشسته است.

ابراهیمی در مورد قدمت هنر جواهرسازی می گوید: جواهرسازی هنری بسیار قدیمی است؛ سابقه ای بیش از 5 هزار سال دارد و متعلق به گذشته های بسیار دور است. انسان ها هم آن را توسعه داده و به مرور زمان تکمیلش کرده اند. بعد از طی مراحل اولیه نوبت به استاد کارها و هنرمندان رسید تا بر غنای هنری آن بیفزایند.

برای انگشتر داستانی مطرح است که گفتنش خالی از لطف نیست. در زمان روم باستان برده ها و زندانی هایی که به غل و زنجیر کشیده می شدند، پس از آزادی برای اینکه طبقه و شأن اجتماعی شان مشخص باشد، یکی از حلقه های زنجیر را در دست یا انگشت شان باقی  می گذاشتند. این حلقه های زمخت و نازیبا به تدریج به صورت زیور درآمد و به عنوان یک شیء تزیینی و تشریفاتی از آن استفاده شد.

در یونان باستان به شکل نماد وصلت و تزویج درآمد و در ایران هم استفاده از آن رواج داشته و حتی نمونه های طلایی آن مربوط به دوره ساسانیان پیدا شده است. این روند ادامه داشته تا عصر صفویه که سبک معروف انگشتر صفوی باب روز بوده است.

کار حرفه ای

آقا هادی نحوه فعالیتش و شروع به کار در این صنف را این طور بازگو می کند: از سال 1368 موقعی که 12 سالم بود فعالیتم را در زمینه طلاسازی نزد استاد حسین خوشدل آغاز کردم و مدت دوسال در محضر ایشان بودم. بعد از طلاسازی به ملیله کاری روی آوردم که یکی از زیرشاخه های نقره کاری است.

ملیله کاری شاخه ای از هنر فلزکاری است که با مفتول های نازک نقره انجام می پذیرد و انواع وسایل نقره ای مانند سینی، استکان، قندان، گیره، گل سینه و... با روش ملیله کاری ساخته می شود. مدت کوتاهی هم در این رشته فعالیت کردم ولی ملیله منسوخ و بازارش کساد شد. به همین خاطر به سمت نقره کاری و جواهرسازی سنتی و هنری کشیده شدم.

وی در مورد علاقه مندی اش به کار با زیورآلات می گوید: پدرم روحانی بود و در کنار درس و بحث، عقیق و سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی خریدوفروش می کرد. جالب است بدانید اسباب بازی دوران کودکی ما همین سنگ ها و نگین های رنگی بود. به خاطر علاقه به این اقلام تزیینی از طرف خانواده پیشنهاد شد که بهتر است وارد این حرفه بشوم.

از سنین پایین 11،12 سالگی وارد این کار و در ابتدا شاگرد کارگاه طلاسازی شدم. بعد از دو، سه سال به طور مستقیم زیرنظر اخوی بزرگ ترم (آقا مهدی) به این کار پرداختم و این روند همچنان ادامه دارد. در مورد برادرم که 44 سال دارد این را بگویم مدت  زیادی است که در بخش هنر نقره کاری فعالیت می کند و با اینکه استادی نداشته صاحب سبک است و به قولی در این حرفه شناسنامه دار محسوب می شود.

استاد صاحب سبک

ابراهیمی در مورد سبک کاری اش بیشتر توضیح می دهد: مدل کاری ما به همان صورت سنتی نقره کاری و جواهرسازی است. ریخته گری، ذوب و آبکاری ما همان روش قدیمی خاک - ماسه و استفاده از قالب های سنتی و دست ساز است. نگین ها هم همگی از جواهرات سنتی و سنگ های زینتی مانند زمرد، زبرجد، فیروزه، عقیق و یاقوت است و گاهی اوقات نگین هم می تراشم ولی جنس کار ساخت انگشترها و سایر زیورآلات از نقره است.

از نقره خام هر مدل زیوری که قابلیت ساخت داشته باشد درست می کنیم. انگشتر، النگو، گوشواره، دستبند، مدال و هر چیزی که سفارش بدهند. همه اینها با دست ساخته می شود. وی در مورد روش خاک - ماسه ادامه می دهد: ماسه را روغن زده و با قالب های مخصوص قالب گیری می شود. بعد مذاب داخل آن ریخته و پس از آن جوشکاری و قواره کاری، سوهان کاری و  جااندازی نگین انجام می شود. وقتی همه کارهای مربوط به ساخت انجام شد، پولیش، شست وشو و پرداخت انجام می شود.همه این کارهایی را که برشمردم برای یک انگشتر ساده است که معمولا یک روز به طول می انجامد. برخی نمونه های فاخر و مدل  هایی که کار بیشتری می برند، ممکن است تا 20 روز زمان ببرد.

استاد نقره کار در مورد کارگاه های فعال در قم می افزاید: شاید بیشتر از 100 کارگاه در قم فعال باشند که به ساخت انواع آلات زینتی می پردازند ولی هیچ کدام به صورت سنتی کار نمی کنند و به سمت سری سازی و سَمبل کاری رفته اند. روش کاری ما قدیمی است و فقط دو سه کارگاه به این شیوه فعالیت می کنند.

کارهای سیلندری

دستگاهی می آورند که کار تراش را انجام می دهد و نمونه هایی که تولید می شود به کارهای سیلندری معروف است. روش دستی و سنتی طالب زیادی ندارد و هرکسی آن را نمی خرد. هم قیمتش زیاد است و هم اینکه خیلی بین مردم معمول نیست. البته در توان کمتر کسی است انگشتری بخرد که 500هزار تومان قیمت نگینش است و 500هزار تومان دیگر پول اصل کار. به همین دلیل در حال حاضر مشتری چندانی برای این اقلام در بازار نیست. ما به خاطر پیشینه قبلی، مشتری خودمان را داریم ولی ساخته های ماشینی کار اصل را خراب کرده است.

در بین صحبت های ما آقای علی ابراهیمی که از دوستان آقا هادی است و دستی به آتش بازار جواهرات و گوهر شناسی دارد به حرف می آید و می گوید: سلیقه بازار را کسانی تعیین می کنند که کالاهای بی کیفیت و مضر را وارد می کنند. الان از تایلند انگشتر و دستبند استیل و سربی وارد می شود که برای بدن بسیار خطرناک است.

ما در اروپا کار تک، عرضه کرده ایم که بسیار ذوق کردند و دست از سر ما برنمی داشتند. خراسان بهترین عقیق را دارد، آن وقت از خارج حلبی و استیل آورده اند. انگشتری که دست خودم بود و 2میلیون تومان خریده بودم، در آلمان به زور از دستم درآوردند و 12هزار یورو برایش پول دادند. نهادهای حمایتی و صادراتی ما باید به سمت صادرات محصولات زینتی بروند چون این دست سازها در آن طرف آب ها مشتریان پروپاقرصی دارند ولی در بازار داخلی خیلی کشش ندارد.

این حرفه اگر احیا شود و رونق سابق را پیدا کند، ارزآوری فراوانی خواهد داشت. این پول، پول هنر است که گرفته می شود نه طلا و نقره. استاد ابراهیمی میانه حرف را می گیرد و می گوید: در سال های 73 – 72 به اندازه ای کار داشتیم که اگر الان سفارش می گرفتیم، 9ماه بعد تحویل می دادیم، اما الان اگر سفارشی بگیریم که وقت زیادی ببرد، بین 45 تا 60روز تحویل می دهیم.

الان انگشتر 14میلیونی یک ماه است که بدون مشتری مانده ولی پنج سال قبل اگر انگشتری 10میلیون تومان قیمت داشت، فوری خریداری می شد. الان در ماه بین 5 تا 10 انگشتر درست می کنم که بین 600هزار تا 4میلیون تومان قیمت دارند.

ترویج فرهنگ

ابراهیمی در مورد شرایط کار و شیوه ای در کار هنر پی گرفته می گوید: بسیار علاقه مندم که طرح های ایران باستان را احیا و معرفی کنم. این کار بازتاب اجتماعی فوق العاده ای در فضای بین المللی دارد. انگشتری که ما به دست می کنیم، اروپایی ها می بینند و خوش شان می آید و از این طریق متوجه می شوند که در ایران چه اتفاقات مثبتی می افتد.

من خودم پیشنهاد کار داشته ام که به خارج از کشور بروم و برای آنها جواهرآلات بسازم. حتی بلیت رفت و برگشت هم برایم تهیه کردند. از آلمان، کانادا و کویت من پیشنهاد کاری داشته ام که قبول نکردم. ایران تنها جایی است که سازه های هنری اش اسم و رسم دارد. کار ایرانی معنا و مفهوم دارد. روح خاصی بر آن حاکم است و مخاطب را تحت تاثیر قرار می دهد. انرژی سازنده در آن متجلی شده و به همین دلیل است که مورد توجه و پسند واقع می شود.

***

ابزار کار و قیمت ها

نقره کاری ابزار و ادوات مختلفی دارد که بسیار هم متنوع است. میز کار، سوهان، سوهان چه، انواع مته، انگلکا، چابله، باسمه و قلم مو از وسایل کار هستند. فقط چهار، پنج مدل سمباده داریم. تعداد این ابزارآلات بیش از 100قلم است که می توان با 2میلیون تومان وسایل اولیه را تهیه کرد ولی اگر بخواهید مفصل ابزار و وسایل بخرید باید تا 15میلیون تومان هزینه کنید. قیمت دستگاه تراش برای کارهای سیلندری هم 10 تا 15میلیون تومان است. شرایط کار کردن به این شکل است که شما در هر جا و مکانی می توانید کار کنید به شرطی که کاربلد بوده و ابزار کار مناسب داشته باشید.

در یک فضای دو، سه متری هم می توانید کار کنید و اصلا محدودیت ندارد و دست و پای تان بسته نیست. فضای مورد نیاز برای فعالیت به اندازه میزکار است که در گوشه یک اتاق هم می توان انجام داد. برای شروع فعالیت سرمایه ای بین 15 تا 30میلیون تومان مورد نیاز است.

***

مواد اولیه و ساخته ها

شیوه فروش به دو صورت است؛ وزنی و دانه ای. کارهای ماشینی گرمی و وزنی است و ساخته های دست ساز دانه ای فروخته می شوند. نگین های انگشتری هم خارجی هستند و هم داخلی که سنگ ها و جواهرات داخلی بیشتر از مشهد و نیشابور تهیه می شوند. نگین ها به سه صورت گرمی، قیراطی و دانه ای خریداری می شوند. نگین سقف قیمتی ندارد و از 15هزار تومان شروع می شود و حتی ممکن است به 30میلیون تومان هم برسد.

ماده اصلی کار نقره است که به صورت عمده از کسانی که در این کار فعالیت دارند، می خریم. هر شمش نقره دو کیلوگرم وزن دارد و قیمتش برای هر کیلو 2/5میلیون تومان تمام می شود. البته نقره به صورت ساچمه شده تهیه می شود که هر ساچمه حدود 100گرم وزن دارد.

نقره خام بیشتر تولید داخل است و انگلستان و سوئد که درصد خلوصش فقط یک درصد از نقره ایران بیشتر است. نقره از معادن کرمان و سرچشمه استخراج می شود و هر کجا که معدن مس باشد، طلا و نقره هم آنجا پیدا می شود.

ارتباط با نویسنده:ali_elmi1361@yahoo.com