دانش طراحی؛ حلقه مفقوده صنعت خودرو

نارضایتی مشتریان، نبود تنوع و تولید نشدن خودروی تازه ایرانی همگی نشان از نبود دانش طراحی در صنعت خودروی ایران دارد. واقعیتی که به دلیل بومی نشدن این دانش موجب نبود تنوع محصول در تولیدات خودروسازان شده و به‌عنوان چالشی در جلب رضایت مشتری، سد راه خودروسازان قرار گرفته است. سال‌هاست تنوع آنچنانی در میان محصولات ایرانی دیده نمی‌شود و حق انتخاب مشتری در میان محصولات تولید داخل محدود است. ارائه محصولات تازه علاوه بر آنکه این حس تنوع‌طلبی مشتری را ارضا می‌کند، مزیت ایجاد امکانات بیشتر و بهتر را نیز برای مشتری در پی دارد. اما سال‌هاست که در صنعت خودروسازی ایران، نه تنها خبری از تنوع محصولات نیست بلکه تاکنون ایران فقط چند خودرو مانند سمند، دنا و تیبا را طراحی کرده که با توجه به سابقه صنعت خودروسازی ایران، می‌توان آن را ضعفی عمیق دانست.

خودروسازان شبیه بنگاه معاملاتی

بهرام شهریاری، کارشناس صنعت خودرو در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز» در این زمینه می‌گوید: «وجه تمایز و تنوع یکی از خواسته‌های مهم مشتریان است اما متاسفانه ما به دلیل مشکلاتی که داشته‌ایم در دوره‌ای نه تنها خودروی یکنواخت تولید می‌کردیم بلکه رنگ‌ها هم یکنواخت بود. به دلیل همین نداشتن‌تنوع، خودروهای خارجی از جمله خودروهای چینی جایگزین خودروهای داخلی شدند و بازار را از دست خودروسازان داخلی خارج کرده‌اند. علت مهم این اتفاق این است که ما دانش طراحی خودرو نداریم. طراحی خودرو نیازمند ابزار و متخصصان خاص خودش است که متاسفانه ما از آن محروم هستیم.»

محمدحسن شجاعی فرد، رییس دانشکده مهندسی خودرو دانشگاه علم و صنعت ایران نیز درباره نبود دانش طراحی خودرو در داخل کشور در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز» بیان می‌کند: «امروز کسی در ایران به‌عنوان صنعت به دنبال طراحی خودرو نیست بلکه بیشتر به دنبال واردات و مونتاژ کردن هستند و به‌عنوان یک بنگاه صنعتی به این موضوع نگاه نمی‌شود، بلکه نگاه فقط بنگاه اقتصادی صرف است که در این صورت طراحی و ساخت مدل جدید وجود ندارد. خودروسازان ما هر قراردادی که می‌بندند در آن خبری از نهادینه کردن دانش طراحی نیست.»

او ادامه می‌دهد: «اگر بخواهیم نگاهی واقع‌بینانه داشته باشیم باید بگوییم که خودروسازان ما به بنگاه‌های معاملاتی بیشتر شبیه بوده‌اند. یعنی باکس کاملی از خودرو را خریداری می‌کردند و بعد از مونتاژ آن را به فروش می‌رساندند، بنابراین وقتی کسی با این نگاه جلو می‌رود طبیعتا دنبال بومی شدن این صنعت نیست.»

پیوند دانشگاه و صنعت خودرو

نبود پیوند میان دانشگاه و خودروسازی‌ها موجب شده که دانش طراحی در دومین صنعت بزرگ کشور همچنان به‌عنوان حلقه مفقوده باقی بماند. از سوی دیگر، هیچ‌گاه به موضوع طراحی خودرو به‌عنوان یک صنعت نگاه نشده و گفته می‌شود همه تلاش‌ها برای بومی کردن این صنعت تا سال 1391 ناکام باقی مانده است.

شهریاری درباره این موضوع توضیح می‌دهد: «هر زمان که قرار بر بومی شدن این دانش شد، به طریقی جلوی آن گرفته شد. به طور مشخص ما در سال 90 یکی از بزرگ‌ترین طراحان ایتالیایی خودرو را به داخل ایران آوردیم و برای نخستین بار در تاریخ آن شرکت قرار بود که با یک شرکت ایرانی همکاری به‌صورت 40 درصد سهام برای آنها و 60 درصد سهام برای شرکت ایرانی صورت بگیرد. مقرر شد که برای طراحی خودرو در ایران دفتری تاسیس شود و در نخستین پروژه بین 100 تا 150 کارشناس ایرانی درگیر کار شوند. شرکتی با عنوان «کارایران» ثبت شد. اما چون دیدگاه بر بومی نشدن این طراحی بود، نامه‌ای به همین شرکت نوشته شد که ما نمی‌خواهیم با شما همکاری به این شکل داشته باشیم و این یعنی تمایل طراحی در آن مقطع وجود نداشت.»

شجاعی‌فرد، حالا از طراحی نخستین خودرو با تکیه بر دانش داخلی و همکاری شرکت خودروسازی سایپا در این دانشکده خبر می‌دهد. او در همین زمینه می‌گوید: «از سال 91 دانشکده ما به‌عنوان نخستین مرکز شروع به طراحی پلتفرم ملی ایران کرده است. ما یک طراح کلان ملی را گرفتیم و حدود دو سال و نیم است که روی این پروژه کار می‌شود و مراحل اولیه نیز پشت سر گذاشته شده. در همین زمینه شرکت سایپا نیز با ما تفاهم نامه همکاری امضا کرده است. البته در این طرح کلان ملی چهار دانشگاه مشارکت داشتند اما به دلیل قطع شدن بودجه‌های طرح کلان، فقط دانشکده علم و صنعت همچنان این پروژه را دنبال می‌کند. بنابراین در ایران و شاید در خاورمیانه اکنون فقط یک مرکز است که از بنیاد شروع به طراحی یک خودروی کاملا بومی و قابل‌صادر کردن با متوسط قیمت خودروهای ما را که حدود 12 هزار دلار است، دنبال می‌کند.» او می‌افزاید: «البته هدف از صادرات فقط کشورهای عراق و افغانستان نیست بلکه ما در طراحی این خودرو به دنبال آن هستیم که بتوانیم این خودرو را به کشورهای اروپایی صادر کنیم.»

بومی شدن دانش طراحی مشروط است

طبق گواهی کارشناسان و آنچه که واقعیت موجود صنعت خودروسازی نشان می‌دهد، یکی از دلایل کوچک شدن بازار خودروسازان داخلی و فراگیر شدن خودروهای چینی، نبود دانش طراحی در این صنعت است. حالا پرسش اینجاست که برای برطرف شدن این مشکل چه گامی می‌توان برداشت؟ شجاعی‌فرد معتقد است: «خودروسازان باید در قراردادهایی که با شرکت‌های خارجی می‌بندند، قید کنند که باید دانش طراحی در ایران بومی شود. ممکن است که طرف‌های خارجی مقاومت کنند اما اکنون باتوجه به کاری که در دانشکده علم و صنعت در حال انجام است ما خودمان صاحب دانش خواهیم شد. بنابراین تمایل خودروسازان خارجی نیز برای مشارکت در این زمینه با ما بیشتر خواهد بود.»

شهریاری نیز در این زمینه می‌افزاید: «تا زمانی‌که دانش طراحی را در آن مقطع بومی نکنیم همین مشکلات پابرجا خواهد بود. صنعت خودروی چین بسیار دیرتر از ما حرکتش را آغاز کرد اما امروز می‌بینیم که دانش طراحی خودرو را درون خودش بومی کرده و خودروهای خود را طراحی می‌کند. ما فقط طراحی خودروی سمند را داریم که آن را هم با مشارکت یک شرکت انگلیسی انجام دادیم. این دانش بومی نخواهد شد، مگر آنکه صنعت خودروی ما کاملا خصوصی شود و بخش خصوصی بتواند با طراحان خارجی مشارکت کند.»