تنها 30درصد غذای دام‌ وطیور را تولید می‌کنیم

تا سال 1375 کنجاله سویا تقریباً جایگاهی در سبد محصولات کشاورزی مورد نیاز کشور نداشت. اما از این سال به بعد کنجاله سویا به تدریج جای خود را به‌عنوان یکی از محصولات ضروری کشاورزی در کشور باز کرد و این روند تا جایی پیشرفته که امروز تصور بازار محصولات کشاورزی ایران بدون وجود کنجاله سویا تقریباً محال است و اگر برای مدت یک هفته عرضه این کالا به بازار با اخلال مواجه شود، بازار گوشت و مواد پروتیینی کشور به‌شدت تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. هم‌اکنون سالانه نزدیک به 5/2میلیون تن کنجاله سویا در کشور مصرف می‌شود که بخش قابل توجه آن در بخش خوراک طیور و دام است. کنجاله سویا یکی از مهم‌ترین منابع تغذیه طیور و دام و منبع اصلی تأمین پروتیین مورد نیاز طیور و در نتیجه از مهم‌ترین نهاده‌های تولید گوشت در ایران و بسیاری از کشورهای جهان است.

این محصول که از دانه سویا استحصال می‌شود، در کنار ذرت بخش عمده خوراک طیور را در کشور تشکیل می‌دهد. اهمیت کنجاله سویا در بازار محصولات کشاورزی ایران به حدی است که در تابستان سال 91 اختلال چند روزه در ورود و توزیع این کالا در کشور منجر به وقوع نوسان بسیار زیادی در قیمت گوشت مرغ شد. در عین حال با وجود اهمیت بسیار زیاد کنجاله سویا در تامین خوراک طیور و دام کشور، وابستگی نزدیک به 100درصدی ایران به واردات کنجاله و دانه سویا نقطه‌ضعف بزرگی در این زمینه به شمار می‌رود.

وابستگی روزافزون صنعت دام و به‌ویژه طیور کشور به کنجاله سویا و ذرت منجر شده تا هرگونه نوسان قیمت این محصولات از نگاه فعالان بازار آن به دقت و حساسیت پیگیری شود. این نوسانات در برخی مقاطع، دغدغه‌ها و نگرانی‌های جدی در خصوص وضعیت تامین کنجاله سویا و پیامدهای آتی آن به وجود آورده است. برای بررسی هر چه بیشتر بازار این محصولات به سراغ کارشناسان این حوزه از تولیدات کشاورزی رفته‌ایم.

واردات همیشگی

محمد یوسفی، رئیس انجمن تولیدکنندگان مرغ گوشتی در این باره به  «فرصت امروز» می‌گوید: نهاده‌های دامی مورد استفاده در کشور بیشتر ذرت، آفتابگردان و سویا است. این اقلام مصرفی به اضافه دان و مکمل‌های خوراکی به‌عنوان اصلی‌ترین غذای خوراکی واحدهای تولیدی به حساب می‌آید. جیره غذایی برای طیور بنا به صلاحدید دامپزشک و متخصص تغذیه  (با توجه به گوشتی یا تخمگذار بودن) و تغییر فصل گرما و سرما به نسبت‌های گوناگون تعیین می‌شود. این درصدها معمولاً 45درصد کنجاله سویا و ذرت و مابقی از مواد دیگر است.

حدود 30درصد کنجاله ذرت و سویا که بخش اعظم نهاده‌های دامی را تشکیل می‌دهد در داخل کشور تولید می‌شود و بقیه از خارج وارد می‌شود. عمده واردات ما از آرژانتین و برزیل است. در سال‌های گذشته به دلیل تحریم‌ها و مسائل سیاسی پیش آمده تهیه مواد مصرفی به مشکل خورد و واردات به راحتی میسر نبود. بنابراین هندی‌ها وارد گود شدند و توانستند بخشی از بازار مصرف را به خودشان اختصاص دهند.

محصول تولیدی هند کیفیت بالایی ندارد و در مقایسه با سایر کشورهای صاحب‌نام  (آمریکا، آرژانتین و برزیل) در سطح پایین‌تری قرار دارد، ولی در آن شرایط چاره‌ای جز این نبود. البته سویا به صورت خام وارد می‌شود و پس از روغن‌گیری در کارخانه‌های روغن‌کشی باقیمانده آن به مصرف واحدهای دامی و طیور می‌رسد. سویا و ذرت برای مرغداری‌ها و کلزا و آفتابگردان برای دامداری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.یوسفی از مقدار تولید داخلی خبر می‌دهد و می‌گوید: حدود یک میلیون تن ذرت و 200هزار تن هم سویا تولید می‌شود که در مقایسه با میزان واردات رقم کوچکی است و اگر وارداتی در این بخش نداشته باشیم، به مشکل برمی‌خوریم.

درست مثل چهار سال پیش که کمبود خوراک دام و طیور موجب آشفتگی بازار و برهم خوردن قیمت‌ها شد. رئیس انجمن مرغ گوشتی تهران در مورد تولید پایین در کشور می‌افزاید: در تولید این گونه از محصولات که رابطه مستقیمی با تولیدات گوشتی، شیری و تخم مرغ دارند، محدودیت وجود دارد، محدودیت در بدنه کشاورزی کشور. کمبود آب، محدود بودن زمین‌های کشاورزی و نبود کشت‌های جایگزین از مهم‌ترین عوامل تولید نازل در ایران است. ذرت و سویا محصولاتی هستند که آب زیادی مصرف می‌کنند و با توجه به محدود بودن منابع آبی کشور، کشت آنها ممکن نیست. بنابراین ناگزیر به واردات از کشورهای دیگر هستیم که این مسئله هزینه‌های زیادی را روی دست تولیدکننده می‌گذارد.

قیمت جهانی ذرت هر تن حدود 200دلار است و بهای سویا 340دلار برای هر تن در بازار جهانی و بورس‌های کشاورزی می‌رسد. نرخ این اقلام در طول سال با کمی نوسان همراه است و واردات آن با ارز دولتی  (مبادله‌ای) صورت می‌گیرد. ضمنا نزدیک به 25کارخانه روغن‌کشی در کشور فعال هستند که کار روغن‌گیری از انواع دانه‌های روغنی را انجام می‌دهند. روغن خام به دست آمده صرف مصارف غذایی می‌شود و کنجاله این مواد هم سهم واحدهای دامپروری و طیور می‌شود.

ورود صنعت

محصولات کشاورزی وقتی در چرخه تولید و فرآوری با صنعت پیوند بخورند، نتایج قابل توجهی حاصل می‌شود. تولید محصول به روش صنعتی و با استفاده از فناوری‌های پیشرفته افق جدیدی از تهیه و تولید انواع محصولات کشاورزی را به همراه داشته است. سویا و کنجاله سویا هم این قاعده مستثنا نیست و با اعمال روش‌های تولیدی مدرن مبتنی بر صنعت تنوع و تعدد تولیدات بالا می‌رود. مهندس حمدیه، کارشناس بخش علمی-تحقیقاتی شرکت انرژی و پروتیین شایان توضیحاتی را در این خصوص به «فرصت امروز» داده است: کنجاله‌ سویا یک ماده غذایی خوش خوراک، غنی از مواد مغذی با قابلیت هضم بالا و یک منبع مناسب پروتیینی است که دارای ترکیب عالی از اسید‌های آمینه است. کنجاله سویا یک منبع عالی پروتیین و انرژی برای تغذیه‌ دام، طیور و آبزیان به حساب می‌آید که نسبت به سایر کنجاله‌های روغنی دارای فیبرکمتری است.

ترکیب اسیدهای آمینه کنجاله سویا تقریباً شبیه پودرماهی است. همچنین کنجاله سویا نسبت به سایر منابع پروتیین گیاهی از نظر پروتیین خام برتری داشته و میزان پروتیین و قابلیت هضم اسیدآمینه آن اغلب بیشتر از سایر منابع بوده یا با آنها برابری می‌کند. در بین منابع پروتیین گیاهی و کنجاله سویا جهت تأمین احتیاجات حیوانات برای اسیدهای آمینه محدودکننده در جیره‌های حاوی غلات  (از قبیل ذرت) مورد استفاده قرار می‌گیرد، زیرا کنجاله سویا معمولاً منبع ارزان قیمتی محسوب می‌شود.

ترکیب800گرم کنجاله فرآوری شده و 200گرم پودر چربی بیش از یک کیلو کنجاله معمولی انرژی دارد و مغذی‌تر است. نوع فرآوری این محصول باعث می‌شود چربی کمتری از آن خارج شده و جیره چربی و پروتیینی در خوراک دام و طیور باقی بماند. مزایای این خوراک بهینه شده به افزایش شیر تولیدی در گاوهای شیرده و تخم‌گذاری مطلوب طیور می‌انجامد. همچنین در مورد دام‌های گوشتی  (مرغ گوشتی و گاو پروار) موجب افزایش تولید گوشت و طول عمر بیشتر جاندار می‌شود. زیرا به دلیل وجود اسیدهای چرب غیر‌اشباع شده در این محصولات که تنوع زیادی هم دارند، تجمع چربی در بدن دام و طیور اتفاق نمی‌افتد و گوشت، شیر و تخم‌مرغ با کیفیت بالا به دست می‌آید.

این روش که اکسترود نام دارد باعث ماندگاری و اثرگذاری بیشتر در تولید محصولات دامی شده می‌شود.فول فت که محصول نهایی این فرآیند است و به صورت مکانیزه تولید می‌شود، می‌تواند به‌عنوان یکی از زیرشاخه‌های صنعتی در حوزه کشاورزی به کار گرفته شود. استفاده از این تکنولوژی در تولید نهاده‌های دامی علاوه بر ارتقای کیفیت مواد پروتیینی باعث اشتغال‌زایی، ورود صنایع جدید و تولید بیشتر برای رفع نیازهای داخلی می‌شود.

ارتباط با نویسنده: ali-elmi1368@yahoo.com