بررسی وضعیت سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در منطقه

مجموع سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جذب شده در منطقه جنوب آسیا در سال 2013 با 10 درصد افزایش نسبت به سال قبل به 35.6 میلیارد دلار رسیده است. در كشورهای غرب آسیا به‌دلیل تنش‌های مداوم در منطقه، این سرمایه‌گذاری برای پنجمین سال متوالی روند نزولی داشته و با 8.6 درصد كاهش نسبت به سال قبل به 44.2 میلیارد دلار در سال 2013 رسیده است. مجموع سرمایه‌گذاری خارجی جذب شده در منطقه جنوب و غرب آسیا بالغ بر 79.8 میلیارد دلار است كه نسبت به سال 2012، 1.5 درصد كاهش نشان می‌دهد. 

بررسی وضعیت كشورهای فعال در جذب سرمایه‌گذاری خارجی در منطقه حاكی از آن است كه بیشترین سرمایه‌‌گذاری خارجی جذب شده متعلق به كشور هند است كه با 17 درصد افزایش نسبت به سال قبل به 28.2 میلیارد دلار در سال 2013 رسیده است. هند با باز كردن بخش خدمات خود به روی سرمایه‌گذاران خارجی و توسعه صنعت خرده ‌فروشی توانسته به تنهایی 35.3 درصد سرمایه‌‌گذاری خارجی ورودی به منطقه را جذب کند. پس از هند كشور تركیه با 12.9 میلیارد دلار جذب سرمایه‌‌گذاری خارجی قرار دارد.

بیشترین سرمایه‌‌گذاری خارجی انجام شده در این كشور توسط آلمان انجام شده و بعد از آن كشورهای هلند، روسیه، آذربایجان و اتریش قرار دارند. جذاب‌ترین بخش كشور تركیه برای سرمایه‌‌گذاران بخش خدمات مالی با 3.7 میلیارد دلار، بخش انرژی با 2.5 میلیارد دلار و بخش تولید با دو میلیارد دلار بوده است. علاوه بر این، ترکیه همچنان به متنوع کردن منابع سرمایه‌‌گذاری خارجی خود ادامه می‌دهد. این کشور به دنبال آن است كه سرمایه‌‌های جدیدی را از كشورهایی مانند هند، ژاپن، روسیه، مالزی و کشورهای حاشیه خلیج فارس و نیز ایالات‌متحده جذب‌کند. 

رتبه سوم جذب سرمایه‌‌گذاری خارجی در منطقه متعلق به امارات متحده عربی با جذب 10.5 میلیارد دلار است. این كشور برای چهارمین سال متوالی به روند صعودی جذب سرمایه‌‌گذاری خارجی ادامه داده و با بهبود جذب سرمایه‌‌‌گذاری‌های خارجی و همچنین تمایل بانک‌ها برای از سرگیری اعطای وام به املاک و مستغلات موجب رونق صنایع این كشور در بخش‌های آلومینیوم، پتروشیمی، گردشگری، حمل‌و‌نقل، املاك و مستغلات شده که این امر بیانگر عبور این كشور از بحران اقتصادی سال 2009 است. 

جریان ورودی سرمایه‌‌گذاری خارجی به عربستان برای پنجمین سال متوالی روند نزولی داشته و با 24 درصد كاهش نسبت به سال قبل به رقم 9.3 میلیارد دلار در سال 2013 رسیده است. این امر موجب حركت عربستان از سومین كشور به چهارمین كشور بزرگ منطقه در جذب سرمایه‌گذاری خارجی شده است. طی این مدت بیش از یك میلیون كارگر خارجی از این كشور خارج شده است. این در حالی است كه پروژه‌های بزرگ سرمایه‌گذاری در پالایشگاه و پتروشیمی در راه این كشور است كه این امر موجب عدم تطابق عرضه و تقاضا در بازار کار عربستان شده است. 

پنجمین كشور توانمند منطقه در جذب سرمایه‌‌گذاری خارجی ایران است. عمده سرمایه‌ گذاری‌های خارجی انجام شده در ایران متمركز بر تولید و اكتشاف نفت است. میزان سرمایه‌گذاری به استناد گزارش آنكتاد به دلیل تحریم‌ها از رقم 4.7 میلیارد دلار در سال 2012 با 36 درصد كاهش به رقم 3.0 میلیارد دلار در سال 2013 رسیده است. ایران با توجه به پتانسیل بالا در جذب سرمایه‌گذاری خارجی طی 23 سال اخیر تنها توانسته 41 میلیارد دلار سرمایه‌‌گذاری خارجی جذب کند كه این میزان تنها 4 درصد سرمایه‌‌گذاری خارجی ورودی به منطقه طی این مدت است. این در حالی است كه در دوره مورد بررسی كشورهای رقیب نظیر عربستان و امارات به ترتیب 21 و 11 درصد از سرمایه‌‌گذاری خارجی ورودی به منطقه را جذب كرده‌اند. 

عراق ششمین كشور بزرگ در منطقه در جذب سرمایه‌‌گذاری خارجی است كه با وجود بی‌ثباتی دولت مركزی میزان سرمایه‌‌گذاری خارجی در این كشور با 20 درصد رشد نسبت به سال قبل به 2.9 میلیارد دلار در سال 2013 رسیده و عمده این سرمایه‌‌گذاری در منابع هیدروكربنی است. پس از عراق كشور لبنان قرار دارد. میزان سرمایه‌‌گذاری خارجی انجام شده در لبنان در سال 2013 نسبت به سال 2012 با 24.3 درصد كاهش به رقم 2.8 میلیارد دلار رسیده است.

عمده سرمایه‌‌گذاری خارجی انجام شده در لبنان، در بازار املاك و مستغلات است كه توسط كشورهای شورای همكاری خلیج فارس انجام گرفته است.  هشتمین كشور برتر منطقه در جذب سرمایه‌‌گذاری خارجی كویت است. این كشور پس از اوج‌گیری جذب سرمایه‌‌گذاری خارجی در سال 2012 به رقم 3.9 میلیارد دلار به یكباره با كاهش 41 درصدی در سال 2013 به رقم 2.3 میلیارد دلار مواجه شده است. كشورهای اردن و عمان از معدود كشورهای منطقه هستند كه با وجود ناآرامی‌های منطقه جریان سرمایه‌‌گذاری خارجی در آنها رشد داشته است. میزان سرمایه ‌گذاری خارجی انجام شده در اردن و عمان در سال 2013 نسبت به سال 2012 به ترتیب با 20 و 60 درصد رشد به ارقامی بالغ بر 1.8 و 1.6 میلیارد دلار افزایش یافته است. 

بررسی وضعیت سرمایه ‌گذاری خارجی در منطقه بیانگر این است كه دلیل عمده كاهش سرمایه‌‌گذاری در منطقه روند نزولی جذب سرمایه‌‌گذاری خارجی كشورهای عربستان و قطر از سال 2009 و روند ثابت جذب سرمایه‌‌گذاری خارجی در كشورهای كویت و عراق است. هر چند روند جذب سرمایه‌گذاری خارجی به تعدادی از كشورهای منطقه نظیر امارات بهبود یافته است. از طرفی، بررسی چشم‌انداز سرمایه‌‌گذاری خارجی در منطقه و به‌خصوص كشورهای شورای همكاری خلیج فارس به‌دلیل عدم قطعیت سیاسی قوی، حتی در كشورهایی كه به‌طور مستقیم درگیر در ناآرامی‌‌های منطقه نیستند، تاریك و نامشخص است. بهبود نسبی ناشی از جذب سرمایه‌‌گذاری خارجی در برخی كشورهای منطقه ناشی از ثروت هنگفت منابع هیدروكربنی است. این در حالی است كه فناوری‌های جدید استخراج منابع هیدروكربنی (ماسه‌های نفتی) در ایالات متحده موجب شده برخی شرکت‌ها تمایل داشته باشند كه به بازار این كشور به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌كننده منابع نفت و گاز بازگردند. 

* عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی