تعلیق اقتصاد در تنگنای سیاست

نزدیک به یک ماه به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا باقی مانده است و همه بازارها چشم به انتخابات سوم نوامبر دوخته اند. سرنوشت انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده شاید در هیچ دوره دیگری به اندازه اکنون برای اقتصاد ایران و جهان مهم و حیاتی نبوده است. همگان منتظرند تا چهره چهل و ششمین رئیس جمهور آمریکا را ببینند. دوراهی حزب دموکرات یا جمهوری خواه بار دیگر ناظران سیاسی را به دو قطبی چپ و راست تقسیم کرده است. سوال این است که اقتصاد ایران در صورت پیروزی دموکرات ها و یا جمهوری خواهان، چه وضعیتی خواهد داشت و کدام انتخاب، نتیجه بهتری برای وضعیت اقتصادی کشورمان به دنبال دارد؟ فارغ از پاسخ این سوال و فرضیه های مختلفی که در این مورد مطرح است، تصور اینکه از بین جو بایدن و دونالد ترامپ کدامیک به کاخ سفید راه می یابند، دست کم برای افکار عمومی ایران جالب است و شهروندان ایرانی کم و بیش خبرهای انتخابات آمریکا را دنبال می کنند. نکته جالب اینکه متغیرهای جنسیت و تحصیلات در پیگیری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا موثر است و مردان بیشتر از زنان و افراد تحصیلکرده بیشتر از افراد فاقد تحصیلات انتخابات آمریکا را پیگیری می کنند.

چند و چون نگاه شهروندان ایرانی به انتخابات آمریکا

در تازه ترین نظرسنجی «ایسپا» از پاسخگویان پرسیده شد که «چه میزان اخبار مربوط به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا را دنبال می کنند؟» از مجموع جامعه آماری این نظرسنجی، 76.4 درصد گفته اند اخبار مربوط به این انتخابات را در حد «خیلی کم و کم» پیگیری می کنند؛ 9.3 درصد گفته اند در حد «متوسط» پیگیر این اخبار هستند و تنها 10.9 درصد از پاسخگویان در حد «زیاد و خیلی زیاد» آن را دنبال می کنند.

در این بین، جنسیت و تحصیلات نیز در پیگیری خبرهای انتخابات ریاست جمهوری آمریکا موثر است؛ از یکسو، کسانی که تحصیلات آکادمیک و دانشگاهی دارند، بیشتر خبرهای انتخابات آمریکا را تعقیب می کنند و میزان پیگیری اخبار انتخابات سوم نوامبر سال 2020 در میان افراد تحصیلکرده بیشتر از افراد فاقد تحصیلات دانشگاهی است. از سوی دیگر نیز مردان بیشتر از زنان پیگیر انتخابات ریاست جمهوری آمریکا هستند و علاقه و پیگیری بیشتری از خود نشان می دهند. همچنین جوانان یعنی افراد 18 تا 29 ساله کمتر از سایر گروه های سنی، این انتخابات را دنبال می کنند. این نظرسنجی «ایسپا» (مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران) با جامعه آماری افراد بالای 18 سال در سراسر کشور (1618 نفر) در 22 تا 26 شهریورماه به شیوه مصاحبه تلفنی انجام شده است.

واکنش بازارهای مالی به بازگشت لفظی تحریم ها

برای اینکه تصویری از میزان اثرگذاری انتخابات آمریکا بر معادلات اقتصاد ایران داشته باشیم، تنها کافی است به تحولات هفته گذشته بازارهای مالی در اثر تشدید تنش های لفظی تحریم و ادعای آمریکا در فعال سازی مکانیسم ماشه در برجام نگاهی بیندازیم؛ جایی که قیمت دلار مرز 28 هزار تومان را پشت سر گذاشت و قیمت سکه نیز بار دیگر به کانال 13 میلیون تومان راه یافت. همچنین شاخص بورس تهران پس از اعلام بازگشت تحریم های سازمان ملل علیه ایران توسط واشنگتن، در جریان معاملات روز یکشنبه بیش از 47 هزار واحد افت کرد و بازدهی منفی 2.8 درصدی را تجربه کرد. شاخص کل بورس روز شنبه هم متأثر از فضای تنش آمیز تحریم های لفظی بیش از 4 هزار واحد ریخته بود.

این روند در روز دوشنبه و در سی و یکمین روز شهریورماه نیز ادامه یافت و شاخص بورس ۵۷ هزار و ۸۸ واحد کاهش یافت و تا رقم یک میلیون و ۵۹۵ هزار واحد در آخرین روز تابستان عقب رفت. در روز سه شنبه و در اولین روز پاییز نیز شاخص بورس تهران ۱۳ هزار و ۹۶۵ واحد افت کرد و به رقم یک میلیون و ۵۸۱ هزار واحد رسید. درمجموع، نماگر بازار سهام در چهار روز ابتدای هفته گذشته بیش از 121 هزار واحد افت کرد و تنها در روز چهارشنبه دوم مهرماه 30 هزار و ۲۷۴ واحد رشد کرد و مجددا به کانال یک میلیون و 600 هزار واحد رسید.

همچنین ارزش واقعی سهام عدالت نیز تحت تاثیر نوسان بازار سهام قرار گرفت و درحالی که ارزش آن تا چندی پیش به مرز ۲۰ میلیون تومان رسیده بود، تا حدود 16 میلیون تومان کاهش یافت. طبق آخرین به روزرسانی گزارش دارایی، ارزش واقعی سهام عدالت با ارزش اولیه ۴۹۲ هزار تومان در حال حاضر کمی بیشتر از ۱۶میلیون و ۴۰۰هزار تومان است. ارزش این سهام در تاریخ چهارم شهریورماه کمی بیشتر از ۱۴ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان و در تاریخ ۱۳ مردادماه نیز اندکی بیشتر از ۱۷ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان بوده است بنابراین ارزش سهام عدالت نیز از گزند تنش های لفظی تحریم ها در امان نماند.

اهمیت اقتصاد در معادله سیاست؛ از تهران تا واشنگتن

آمریکا هفته گذشته بازگشت تحریم های سازمان ملل علیه ایران را رسما اعلام کرد، تروئیکای اروپایی در بیانیه ی ادعای آمریکا را زیر سوال بردند، دبیرکل سازمان ملل متحد با ارسال نامه ای به شورای امنیت گفت که نمی تواند اقدامی برای بازگرداندن تحریم ها علیه ایران انجام دهد، حسن روحانی نیز پیشاپیش نتیجه این كارزار سیاسی را پیروزی ایران تلقی كرد و آن را به مردم تبریك گفت، در همین حال محمدجواد ظریف از جامعه جهانی خواست تا مقابل استفاده آمریکا از ابزار تحریم و رفتار قلدرمآبانه واشنگتن بایستند؛ این ماحصل تمام رخدادهای هفته گذشته در میدان سیاست بود و متأثر از این فضای تنش آلود سیاسی اما بازارهای مالی ایران بار دیگر ملتهب شدند. حالا نزدیک به یک ماه دیگر یک بزنگاه سیاسی دیگر پیش روی اقتصاد ایران قرار گرفته و آن همانا انتخابات ریاست جمهوری 2020 آمریکا است.

در این زمینه، مرتضی افقه کارشناس اقتصادی با اشاره به اینکه «انتخابات ریاست جمهوری آمریکا از اهمیت بسزایی برخوردار است»، گفت: « اگر ترامپ دوباره انتخاب شود، به طور قطع حلقه محاصره تنگ تر خواهد شد و فشار علیه اقتصاد ایران نیز مضاعف می شود. با اینکه ایران از لحاظ ذخایر استراتژیک کالایی و همچنین وضعیت ارزی در موقعیت نسبتا مناسبی قرار دارد، اما اینکه این فشار وحشتناک بخواهد برای چهار سال دیگر نیز ادامه پیدا کند، قدر مسلم چنین مسئله ای با دشواری های زیادی روبه رو خواهد بود و به نظر می رسد باید در وضعیتی که وجود دارد تغییراتی رخ دهد.»

این اقتصاددان ادامه داد: «اما اگر بایدن انتخاب شود، به احتمال زیاد بخشی از تحریم ها برداشته می شود و امکان بازگشت آمریکا به برجام قوت می گیرد. در این صورت فروش نفت و صادرات کالا های غیرنفتی نیز می تواند به مانند گذشته انجام شود و درنهایت این مسئله می تواند منجر به ورود ارز به کشور شده و از فشاری که الان بر مردم وجود دارد، تا میزان زیادی بکاهد.»

به اعتقاد او، «اگر ترامپ بار دیگر به کاخ سفید راه یابد، این ذهنیت که شاید توافقی بین ایران و آمریکا در زمینه های گوناگون منعقد شود، زیاد است، زیرا به نظر نمی رسد که شرایط بتواند به این گونه ادامه پیدا کند بنابراین باید منتظر اتفاقاتی باشیم که ممکن است در پاییز و زمستان رخ دهد. البته این امیدواری وجود دارد که با فراهم شدن شرایط، کشورمان بتواند به اوضاع عادی برگردد و فشار غیرقابل تحملی که به مردم وارد شده و معیشت و زندگی آنها به طور جدی مورد تهدید قرار داده، از بین رود.»

افقه با اشاره به اینکه «اقتصاد ایران دچار مشکلات ساختاری است که از دهه های قبل تا الان ادامه داشته است»، یادآور شد: «ناکارآمدی که در اقتصاد ایران طی 30 سال اخیر وجود داشته، باعث شده که وضعیت اقتصادی به این روز بیفتد بنابراین اگر تحریم ها نیز یک روز به طور کامل برداشته شود، ما نباید انتظار معجزه را داشته باشیم و باید یک برنامه اصلاحی درست و حسابی در دستور کار قرار گیرد تا بتوان اوضاع را سروسامان داد. در غیر این صورت اگر برنده نوبل اقتصاد را نیز به ایران بیاورند، با این ساختار های معیوب و فشلی که وجود دارد قطعا چیزی تغییر نمی کند.»

رفع تحریم ها بدون FATF راهگشا نخواهد بود

او به قرار گرفتن ایران در فهرست سیاه FATF اشاره کرد و ادامه داد: «ورود ایران به لیست سیاه FATF، یکی از گرفتاری های جدی ا ی است که حتی اگر تحریم ها برداشته شود، اثر خود را همچنان دارد. مبادلات پولی و مالی تنها در صورتی با کشور های دیگر میّسر است که ایران از این لیست سیاه خارج شود، در غیر این صورت رفع کامل تحریم ها نیز کاری را از پیش نخواهد برد، بنابراین با توجه به چنین وضعیتی به نظر می رسد، در کوتاه مدت نباید انتظار بهبود را داشت حتی اگر بایدن رئیس جمهور آمریکا شود.»

این اقتصاددان با بیان اینکه «اگر بایدن رئیس جمهور آمریکا شود، باید اقداماتی انجام داد تا مردم اثر این گشایش ها برای شان ملموس باشد»، گفت: «در زمانی که برجام منعقد شد، ایران رشد اقتصادی ۷ درصدی را تجربه کرد، اما این رشد عمدتا مربوط به عملکرد شرکت های بزرگ ازجمله پتروشیمی ها بود. برای اینکه مردم آثار بهبود اقتصادی را را لمس کنند، دولت باید دست به اصلاحات ساختاری در اقتصاد بزند و به عنوان نمونه در کسب و کار های کوچک و متوسط نیز همان اقداماتی را که در بنگاه های بزرگ انجام می دهد، تکرار نماید تا مردم چنین تغییراتی را در زندگی خود احساس کنند.»

ارتباط بانویسنده: IvanKaramazof@yahoo.com