آلودگی هوا و رشد اقتصادی با هم چه رابطه‌ای دارند؟

جمشید پژویان، اقتصاددان و استاد دانشگاه علامه طباطبایی می‌گوید: «دو دهه است که اقتصاددانان پیشنهاد می‌کنند برای مطالعه تولید ناخالص ملی و رشد اقتصادی علاوه بر شاخص‌هایی که در حساب‌های ملی محاسبه می‌شوند، باید هزینه‌های محیط زیستی را هم اضافه کرد. در اواخر دهه 90 وقتی برای چین این محاسبه انجام شد، رشد اقتصادی دو، سه درصد پایین آمد.‌»‌ ‌

به گزارش صدای اقتصاد، جست‌وجوی عبارت آلودگی هوا و رشد اقتصادی، چیزی جز برج میلاد محوشده در دود و آسمان خاکستری به همراه ندارد. اما جست‌وجوی همین کلمات با عبارات انگلیسی economy +air pollution چندهزار نتیجه با گراف‌ها، نمودارهای میله‌ای و دایره‌ای و اینفوگرافی‌های مختلف به دست می‌دهد. مطالعه اثرات و هزینه‌های اقتصادی آلودگی هوا، یکی از مسائل مهم در جهان و به‌ویژه در کشورهای صنعتی است.

سازمان همکاری و توسعه بین‌المللی در آوریل سال ۲۰۱۵ نتایج تحقیقاتی را منتشر کرد که نشان می‌داد در سال ۲۰۱۰، ۶۰۰ هزار مرگ زودرس در اروپا به خاطر آلودگی هوا، ۱. ۶ تریلیون دلار هزینه اقتصادی به همراه داشته است. این رقم، برابر با یک‌دهم از کل تولید ناخالص داخلی اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۳ است. در نیمه اول دی‌ماه که آلودگی هوای تهران مرز هشدار را رد کرد، بحث‌هایی در خصوص هزینه‌های آلودگی هوای پایتخت مطرح شد. بحث‌هایی که بر پایه مطالعات دبیر انجمن علمی اقتصاد شهری ایران قرار داشت.

به گفته محسن طباطبایی، هزینه‌های خارجی ناشی از آلودگی چهار آلاینده برای کلانشهر تهران در سال 1390 مبلغی بیشتر از ۱۸۰۰ میلیارد تومان بوده است. او گفته است: «این عدد با توجه به قیمت‌های سال 1381 به دست آمده که براساس واقعی‌سازی به روش نرخ تورم ۶ هزار میلیارد و ۶۷۰ میلیون تومان برآورد شده است. براساس این پژوهش که محققان دانشگاه تهران آن را انجام داده‌اند، سهم هزینه خارجی چهار آلاینده CO، 2SO، NOx و PM در شهر تهران، برای سال 1390 به تولید ناخالص داخلی ایران و تهران به ترتیب 0.18 و 0.71 درصد است.‌»‌ ‌

طباطبایی، استاد دانشگاه خوارزمی همچنین گفته است: «در این تحقیق هزینه خارجی مجموعه پولی است که بتواند صدمات ناشی از انتشار مواد آلاینده و گازهای گلخانه‌ای را جبران کند. بر این اساس میزان کل هزینه خارجی ناشی از چهار آلاینده در سال 90، تقریباً یک و نیم برابر بودجه پیشنهادی وزارت علوم در همان سال بوده است.‌»‌ ‌

از طرف دیگر ماه گذشته مدارس تهران به دلیل آلودگی هوا حدود یک هفته تعطیل بودند و همین مسئله زیان اقتصادی بالایی به همراه داشته است. حسینی، نماینده مجلس می‌گوید گردش مالی اقتصاد ایران در یک روز به صورت تقریبی بالغ بر 1500 میلیارد تومان است و تعطیلی کلانشهری مثل تهران، بیش از 70 درصد از این گردش مالی را مختل می‌کند.

به‌جز این آمار و ارقام پراکنده، هیچ مطالعه دقیقی از سوی نهادهای مسئول انجام نشده است. بررسی صحبت‌های مختلف مسئولان و مقامات بلندپایه نشان می‌دهد، شهرداری تهران معتقد است دولت بودجه لازم را برای گسترش و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی به پایتخت اختصاص نداده و دولت نیز به تراکم‌فروشی بی‌رویه و تخلفات شهرداری اعتراض دارد. در میان جابه‌جایی توپ در زمین‌های مختلف، بحث‌های دقیق علمی و بررسی اقتصاد آلودگی هوا گم شده و در نهایت نیز دولت به راهکار خواهش از مردم برای پایین آوردن دمای سیستم‌های گرمایشی خانه‌ها رسیده است.

جمشید پژویان، اقتصاددان، ارتباط آلودگی هوا و اقتصاد را این‌چنین توضیح می‌دهد: «در کره زمین دو دسته کلی از منابع تمام‌شدنی و تجدیدناپذیر، و تمام‌نشدنی و تجدیدناپذیر وجود دارد. با رشد جمعیت بشر از یک طرف و ایجاد آلودگی از طرف دیگر، به‌تدریج منابع تمام‌نشدنی نیز به شکلی غیرقابل استفاده درآمده‌اند. هوا تمام‌شدنی نیست، اما در اثر آلودگی، به‌تدریج غیرقابل استفاده می‌شود و در چرخه آب‌ و هوا وارد می‌شود و در طولانی‌مدت باعث می‌شود آب‌های زیرزمینی و. . . نیز غیرقابل استفاده شوند. از طرف دیگر این آلودگی‌ها نیاز به پاک شدن دارند و برای رفع آنها، منابع اقتصادی درگیر می‌شوند. از آنجا که این آلودگی و هزینه‌های محیط زیستی در جهان صنعتی در حال افزایش است، مطالعه اقتصادی آن اهمیت زیادی دارد.‌»‌ ‌

پژویان ادامه می‌دهد: «از اوایل دهه 90 میلادی مطالعاتی صورت گرفت و اثر شاخص‌های کلان اقتصاد را روی محیط زیست مطالعه کردند. درحالی‌که آثار تورم، بی‌کاری و نرخ بهره به صورت جدی مطالعه می‌شد، اثر رشد اقتصادی بر آلودگی محیط زیست نیز جایگاه ویژه‌ای پیدا کرد. مطالعات تجربی به‌تدریج در نقاط مختلف جهان بین کشورهای کم‌درآمد و کشورهای ثروتمند و. . . به صورت پنل و طولی مقطعی انجام گرفت. این مطالعات نشان داد، ارتباطی مانند رشد اقتصادی و توزیع درآمد، بین رشد اقتصادی و وضعیت آلودگی و مسائل زیست‌محیطی نیز وجود دارد. در ابتدای رشد اقتصادی وضعیت محیط ‌زیست بدتر می‌شود ولی زمانی‌که این رشد از حدی عبور کرد، می‌تواند آثار مثبت محیط‌ زیستی داشته باشد.‌»‌ ‌

پژویان می‌گوید، هزینه اقتصادی عمده آلودگی هوا، مربوط به افزایش بیماری‌ها و مرگ‌ومیرهایی است که اتفاق می‌افتد. آلودگی هوای تهران در ماه گذشته به حدی بود که شیفت کاری کارکنان بهشت زهرا افزایش پیدا کرد و یک افسر پلیس نیز در چهارراهی به خاطر ایست قلبی جان خود را از دست داد. به روایت مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران، به‌طور متوسط هر روز ۱۵۰ تهرانی فوت می‌کنند که این آمار در دو هفته اوج آلودگی هوا، به ۱۸۰ نفر افزایش یافت.