یک روانشناس: چطور از اختلال کم توجهی بیش فعالی به نفع خود استفاده کنیم

به قلم: ملودی وایلدینگ

اغلب گمان می کنیم «اختلال کم توجهی-بیش فعالی” (ADHD) وضعیتی است که افراد را از انجام درست کارهایشان بازمی دارد. اما می دانید ADHD، در صورت مدیریت صحیح، می تواند به یک مزیت رقابتی برای فرد تبدیل شود؟

نتایج مطالعات به طور روزافزون نشان می دهند که علائم ADHD برای کارآفرینی ارزش زیادی دارند. برای نمونه، سر ریچارد برنسون را در نظر بگیرید، میلیاردری که به صراحت دربارۀ نقش مثبت ADHD در موفقیت خود صحبت می کند. در حقیقت، پژوهشگران می گویند کارآفرینان مبتلا به این اختلال برای مثال در خلاقیت، جرئت و پشتکار توانایی بالایی دارند.

برای درک بهتر علم نوظهور اختلال کم توجهی-بیش فعالی و کارآفرینی، با دکتر پرپچوا نئو صحبت کردم، روانشناسی که به افراد پُرکار کمک می کند بدون اینکه کم بیاورند رشد کنند. در این مصاحبه او دربارۀ داستان شخصی اش در هدایت کار خود با اختلال ADHD و راه های مقابله با چالش های موجود در این مسیر صحبت می کند.

ملودی وایلدینگ: چه چیزی باعث شد بخواهید به کارآفرینان مبتلا به ADHD کمک کنید؟

دکتر نئو: جامعه از تفاوت ها دیو می سازد. مثلاً فرض کنید، به یک فرد درون گرا از سوی مدیرانش گفته می شود بلندتر صحبت کند و مجبورش می کنند رفتارهای یک برون گرا را از خود بروز بدهد. همین را به سایر تفاوت های رفتاری مثل ADHD تعمیم دهید. به عنوان یک روانشناس و مربی، از مفهوم تنوع عصبی (neurodiversity) حمایت می کنم، تنوع عصبی یعنی پذیرش تفاوت های خود و توانایی بهره گیری از این تفاوت ها به عنوان نقاط قوت و قدرت خود.

داستان من هم شخصی است. من دوره و زمانه ای بزرگ شدم که باعث شد هیچوقت اختلال ADHD در من تشخیص داده نشود، اما همیشه می دانستم با داشتن علائمی مثل بازه های کوتاه توجه که جای خود را به تمرکز بیش از حد می داد، نیاز به جنب وجوش مداوم و فعالیت مغزی سریع تر از حد معمول دچار این اختلال هستم. این اختلال با اینکه به یادگیری و عملکرد من شتاب زیادی بخشید اما باعث شد احساس کنم یک مشکلی دارم. معلم ها و بزرگترها درباره اش تذکراتی می دادند و من حس می کردم آدم کم هوش یا سختگیری هستم که نمی توانستم در جمع تمرکزم را حفظ کنم یا چیزی توجهم را جلب نمی کند.

خوشبختانه تقریباً به سلامت از این وضعیت گریختم و تصویر ننگ آوری که دیگران از موانع درونی ام داشتند را پاک کردم و سبک زندگی ام را حول ADHD و بهره گیری هر چه بیشتر از آن بنا کردم. وقتی به بقیه نگاه می کنم که سبک زندگی و طرز فکرشان را با تصور ناتوان کننده بودنِ خصوصیات ADHD آلوده کرده اند، یا تحت تأثیر عوارض جانبی داروها قرار گرفته اند یا خود را بی رحمانه سرزنش می کنند ناراحت می شوم. این ها یادم می اندازد که چه سرنوشتی می توانست در انتظارم باشد. حمایت از تنوع عصبی در واقع مسئولیت اجتماعی من است.

وایلدینگ: دربارۀ رابطۀ بین کارآفرینی و ADHD به چه نتایجی رسیده ایم؟

دکتر نئو: افراد مبتلا به ADHD کاشفان جهان هستند، چه جهان فیزیکی و چه جهان درونی خودشان. آنها کنجکاو و خستگی ناپذیرند. بنابراین برای یادگیری اشتیاق فراوانی دارند، تک تک جزییات را با هیجان و کنجکاوی درک می کنند و سطح بالای خلاقیتشان حاکی از توانایی آنها در برقراری پیوندهایی مفهومی است که قبلاً وجود نداشته اند.

دیل آرچر، روانپزشک، با مسامحه افراد را به دو دستۀ «کاوشگر» در مقابل «مقیم» تقسیم می کند. وقتی اوضاع مساعد است، آدم ها دوست دارند یک جانشین و مقیم باشند. اما در بحران ها، نیاز به کاوشگرانی داریم تا سرزمین ها، منابع و فرصت های جدیدی برایمان پیدا کنند. به همین دلیل است که ژن ADHD همچنان در سیر تکامل انتخاب می شود. کارآفرینان همان کاوشگرها هستند. نسیم نیکلاس طالب، نویسنده و محقق، در آخرین کتاب خود به نام «باید پای خودت گیر باشد» می گوید «کارآفرینان قهرمان جامعۀ ما هستند. آنها شکست را به خاطر سایر آدم ها می پذیرند».

ممکن است در این زمینه مطالعات کمی صورت گرفته باشد، اما پژوهش های فعلی نشان می دهد افرادی که دارای خصوصیاتی مشابه ADHD هستند به احتمال بیشتری به خوداشتغالی روی می آورند.

وایلدینگ: کارآفرینی چطور می تواند برای افراد مبتلا به ADHD حرفۀ خوبی باشد؟

دکتر نئو: افراد مبتلا به ADHD تلاش می کنند تا کل زندگی شان را با وضعیت «نرمال» تطبیق بدهند. در واقع، خیلی از آنها نادیده گرفته می شوند، مگر اینکه راهی اختصاصی برای وفق دادن سبک یادگیری و زندگی خود با شرایط شان پیدا کنند یا کسی باشد که برای این کار حمایتشان کند.

نیازی به گفتن نیست که برای مبتلایان ADHD، با بازۀ زمانی کوتاه توجه و فقدان کلی تمرکزِ توجه، بسیار سخت است که خود را با ساعت های کاری «نرمال» 9 صبح تا 5 عصر و جلسات ظاهراً بی پایان تطبیق بدهند. این مسائل می تواند حس ناتوانی، یعنی تمام داغ ننگی که از داشتن علائم ADHD به آنها تحمیل شده و به درونشان نفوذ کرده را تشدید کند.

کارآفرینی کمک می کند حرفه و سبک زندگی خود را مطابق با آنچه هستید بسازید. وقتی فرد مبتلا به ADHD. به چیزی علاقه مند می شود، مغزش فعال و روشن شده و می تواند به طور درازمدت بر موضوع تمرکزی عمیق داشته و مهارت ها و پروژه های خود را تقویت کند.

مطلب مرتبط:ریشه ها و راه حل های مشکل عدم تمرکز

برای اینکه مغز این افراد روشن شود و به فعالیت درآید، به عواملی مثل کنجکاوی، نیاز به ریسک و تردید و نیز علایق همسو نیاز است. حرفه ای که بتوانی خودت با همۀ خطرات و چالش های ذاتی کارآفرینی طراحی کنی، بهترین شغلی است که می تواند برای افراد مبتلا به ADHD مناسب باشد.

علاوه براین، مبتلایان ADHD عادت دارند که همیشه بازنده باشند. از شکست در سازگاری با جامعه و ناامید کردن خود گرفته، تا فراموش کردن انجام کارهای خانه که برای دیگران بدیهی است و آزمایش کردن زندگی که می توانند در آن بسیار انعطاف پذیر باشند. می دانیم که کارآفرین بودن به معنی ریسک پذیری و قدرت دوباره برخاستن پس از زمین خوردن است، حتی اگر این زمین خوردن بارها و بارها برایتان تکرار شود.

وایلدینگ: ADHD حقیقتاً چطور می تواند به موفقیت کارآفرینان کمک کند؟ چطور می توانند از ویژگی های این اختلال نهایت بهره را ببرند؟

دکتر نئو: ویژگی های مرتبط با ADHD به طرز شگفت انگیزی نویدبخش هستند. این ویژگی ها عبارتند از:

کنجکاوی: اشتیاق به کشف فرصت های زندگی

فرا تمرکز (Hyperfocus): وقتی مغز یک مبتلا به ADHD به اندازۀ کافی تحریک شود، می تواند برای مدتی طولانی تمرکزی قوی و دقیق داشته باشد. 

تفکر خلاق: تفکر واگرا و غیرخطی که دو یا چند مفهوم متمایز را با هم ترکیب می کند

رفتار تکانشی: عملکرد شهودی و پرشتاب، علی رغم تردید و عدم اطمینان از نتیجۀ کار

استقامت: بازیابی سریع پس از شکست

چند کاره بودن: انجام شایستۀ چندین وظیفه به طور همزمان

کار در شرایط فشار: مبتلایان ADHD از فشار ضرب الاجل ها و بحران ها لذت می برند، در شرایطی که اغلب افراد ممکن است از پا بیفتند، آنها تازه سر شوق می آیند

ریسک پذیری: پذیرفتن خطر حتی اگر احتمال شکست خیلی زیاد باشد.

البته که این خصلت ها می توانند زیان بار هم باشند. برای مثال، رفتار تکانشی و ریسک پذیری وقتی در زمینۀ نامناسبی به کار گرفته شوند می توانند فرد را به سرازیری اعتیاد بکشانند. اما وقتی در شغلی به کار گرفته می شوند که فرد مبتلا به این اختلال به آن علاقه داشته باشد و بتواند با جان و دل به آن بپردازد، تبدیل به معجونی قوی از انواع مهارت ها می شوند.

وایلدینگ: برای کاستن از چالش های ADHD چه توصیه هایی برای کمک به کارآفرینان داری؟

دکتر نئو: از قدرت های برترADHD نهایت استفاده را ببرید. همۀ خصلت های شگفت انگیز ADHD در خود را در نظر بگیرید. از خودتان بپرسیدچطور می توانید آنها را بیشتر تقویت کنید تا با نیازهای کارآفرینی تان سازگار باشند و اینکه چطور می توانید آنها را از آنِ خود کنید؛ اغلب به ما گفته اند خصلت هایی مانند «فرا تمرکز» می توانند مایه های وسواسی داشته باشند و همین باعث الصاق بار معنایی منفی به آنها شده است. به جای این بحث ها، ببینید چطور می توانید آنها را آشکارا و با افتخار به خدمت خود بگیرید.

بدانید چه کسی هستید. چه چیزی مغزتان را به وضعیتی که دارد می رساند و چه رفتارهایی همراه آن روی می دهند. یکی از چیزهایی که باید از آن مطلع باشید این است که شما، از نظر عصب زیست شناختی، گیرنده های دوپامین کمتری در مرکز پاداش مغزتان دارید. به این ترتیب، سیستم عصبی شما به صورتی است که تحریک علایق تان برایتان دشوارتر است. تقصیر شما نیست که زود حوصله تان سر می رود!

موضوع دیگری که باید بدانید این است که شما اهل امروز و فردا هستید. مغز مبتلایان به ADHD به شکلی است که برای رشد و موفقیت نیاز به هیجان و بحران دارد. به خاطر همین است که با نزدیک شدن ضرب الاجل ها بهتر کار می کنید. این مسئله باعث نمی شود آدم بدی به نظر برسید. مطمئن باشید که مغز شما دارد ایده ها را مثل یک خمیر نان عمل می آورد و این کار زمان می برد.

مهارت های موردنیاز خود را بیاموزید. مانند هر تیپ شخصیتی دیگری، شما هم فاقد بعضی مهارت ها هستید. اشکالی ندارد، یاد بگیرید با این حقیقت زندگی کنید که کامل نیستید. راهی برای نظم بخشیدن به سیستم عصبی و ذهن شلوغ خود پیدا کنید یا نحوۀ هدایت برخی موقعیت های اجتماعی که شما را خسته می کنند ولی ضروری هستند را یاد بگیرید. اساساً یاد بگیرید بر آنچه هستید مسلط شوید.

داستان های که شنیده اید را فراموش کنید. داستان های زیادی مثل “تو متفاوت/ احمق/ عجیب و غریب/ و بی عرضه هستی» برای افراد دارای ADHD تعریف می شود، یا ممکن است ذهنشان در کودکی از وقایعی که برایشان روی داده به چنین نتایجی رسیده باشد. این داستان ها می توانند موانعی دست وپاگیر در راه پیشرفت شان باشند.

وایلدینگ: اگر کسی فکر کند دچار اختلال ADHD است باشد باید چه کار کند؟

دکتر نئو: به روانشناس و مربی مراجعه کنید. کسی که شخصیت شما را بفهمد و خود را وقف کمک به شما در استفاده از موهبت های ذاتی تان کند، نه کسی که سعی کند شما را درمان کند و در قالب دیگری بگنجاند که احساسات شما و همۀ چیزهای فوق العاده ای که به دنبال می آیند را سرکوب کند. کاری که با هم انجام می دهید باید بر بهره گیری از قدرت های والای ADHD، به فراموشی سپردن داستان های واهی، تقویت مهارت های موردنیاز و رسیدن به درکی از خودتان باشد.

بیش از حد توان خود مسئولیت نپذیرید. درست است که سیل ایده ها و پروژه ها شما را هیجان زده می کند، اما ممکن است نفس گیر و طاقت فرسا هم باشند. یاد بگیرید چطور باید (با اولویت بندی) ایده ها و پروژه ها، خود را از غلبۀ و فشار آنها نجات بدهید. همچنین، یاد بگیرید دیگران را هم تحت فشار نگذارید، چرا که ممکن است در تعامل های خود خشن به نظر برسید.

در آخر باید بگویم که با خودتان خوب باشید. یعنی یاد بگیرید با این واقعیت که اهل امروز و فردا کردن هستید کنار بیایید، با این کار با تمام وجود (از لحظه) لذت خواهید برد. علاوه براین، به این واقعیت عادت کنید که مهم نیست برای انجام کاری چقدر زمان صرف می کنید، مهم کیفیت نهایی آن است.