صدور محصولات نانویی ایران به 17 کشور

از سال 1382 که ستاد توسعه فناوری نانو تأسیس شد، با اعمال حمایت های تشویقی از سوی این ستاد، پس از 14 سال ایران علاوه بر قرار گرفتن در جایگاه ششم جهانی در تولید علم و صدور محصولات به 17 کشور؛ نخستین خط تولید نانوالیاف را نیز در کشور کره جنوبی راه اندازی کرد.

حدود ۴۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، یکی از فیلسوفان یونانی برای نخستین بار واژه اتم را که در زبان یونانی به معنی تقسیم نشدنی است، برای توصیف ذرات سازنده مواد به کار برد ولی امروز با توسعه و پیشرفت ابزارهای آزمایشگاهی، بشر از اندازه اتم به مفاهیم «میکرو»،  «نانو» و  «فمتو» رسیده است.

فناوری نانو فرآیند دستکاری مواد در مقیاس اتمی و تولید مواد و ابزار، به وسیله کنترل آنها در سطح اتم ها و مولکول ها است. از این رو نانوتکنولوژی تغییر بنیانی در دنیای آینده خواهد بود که موجب ساخت مواد و ابزارهایی نوین خواهد شد.

علاوه بر آن محققان قادر به ایجاد ساختارهایی از مواد خواهند شد که امکان تولید آنها در طبیعت نیست و شیمی مرسوم نیز قادر به ایجاد آنها نبوده  است، چراکه نانو با دستکاری در چینش مولکول ها و اتم ها قادر به تولید مواد سبک تر، قوی تر و قابل برنامه ریزی و کاهش هزینه تعمیر و نگهداری از طریق کاهش دفعات نقص فنی است.

از این رو نانو فناوری یک دانش میان  رشته ای است و به رشته هایی چون مهندسی مواد، پزشکی، داروسازی و طراحی دارو، دامپزشکی، زیست شناسی، فیزیک کاربردی، ابزارهای نیم رسانا، شیمی ابرمولکول و حتی مهندسی مکانیک، مهندسی برق، مهندسی شیمی و مهندسی کشاورزی نیز مربوط می شود. تحلیلگران بر این باورند که فناوری نانو، زیست فناوری  (Biotechnology) و فناوری اطلاعات  (IT) سه قلمرو علمی هستند که انقلاب سوم صنعتی را شکل می دهند.

نانو در ایران سال 1379 را می توان سالی دانست که نخستین جرقه های توجه خاص کشورها و دولت ها به فناوری نانو در جهان زده  شد. تا قبل از این زمان تنها در برخی مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی، آن هم به صورت پراکنده، تحقیقات در زمینه فناوری نانو انجام می شد.

این علم با نامه مرحوم دکتر ابتکار، مشاور رئیس جمهور وقت به دفتر همکاری های فناوری ریاست جمهوری و تشکیل یک تیم از کارشناسان این دفتر وارد مرحله جدیدی شد. این تیم در سال 1380 با عنوان  «کمیته مطالعات سیاست فناوری نانو» تحقیقات خود را در این زمینه ادامه  داد و این کمیته، نخستین همایش ملی فناوری نانو را روزهای 14 و 15 اسفند 1380 برگزار کرد. این برنامه، زمینه ای برای شناخت و برقراری ارتباط با محققان فناوری نانو به ویژه محققان ایرانی خارج از کشور در حوزه نانو شد.

ادامه این فعالیت موجب شد که در سال 82  «ستاد ویژه توسعه فناوری نانو» به ریاست معاون رئیس جمهور و عضویت وزارتخانه های امور اقتصاد و دارایی، بهداشت، درمان وآموزش پزشکی، جهاد کشاورزی، صنایع و معادن، علوم، تحقیقات و فناوری، رئیس سازمان وقت مدیریت و برنامه ریزی کشور، رئیس دفتر همکاری های فناوری ریاست جمهوری و تعدادی از مدیران و محققان تشکیل  شد. 

تصویب اهداف، راهبردها و سیاست های کلان و برنامه ملی توسعه فناوری نانو، تقسیم وظایف کلی دستگاه ها و تعیین ماموریت های بخشی و هماهنگی آنها در قالب برنامه بلندمدت 10ساله و نظارت عالی بر تحقق اهداف و برنامه ها از جمله وظایفی است که برای این ستاد تعیین شد. این ستاد در سال 83 سند راهبردی این ستاد را تدوین کرد که در سال 84 به تصویب هیأت دولت و در سال 85 به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و همزمان با اجرای این سند 10ساله، اجرای برنامه های کوتاه مدت در چهار حوزه  ترویج، توسعه منابع انسانی، زیرساخت آزمایشگاهی و طرح های کوتاه مدت آغاز  شد.

طبق سند 10ساله اول ستاد فناوری نانو، ایران باید تا سال 1393، به رتبه پانزدهم دنیا در فناوری نانو دست می یافت و مسیر توسعه باید به گونه ای می بود که توسعه فناوری نانو موجب تولید ثروت و ارتقای کیفیت زندگی مردم می شد. با آغاز تحقیقات فناوری نانو، نیاز به تجهیزات پیشرفته و دقیق برای ساخت و اندازه گیری مواد در مقیاس نانومتری افزایش یافت؛ از این رو طرح شبکه سازی آزمایشگاه های نانو پیشنهاد و متعاقب آن شبکه آزمایشگاه های فناوری نانو تشکیل  شد.

بررسی رشد ایران در تولید علم نانو

تلاش برای ارتقای رتبه علمی ایران در زمینه فناوری نانو از همان ابتدای تشکیل ستاد فناوری نانو آغاز می شود. بر این اساس در نخستین آمارها مشخص می شود که ایران در سال 2000، با 9 مقاله مرتبط با فناوری نانو در رتبه 60 دنیا قرار داشته و در منطقه نیز پنج کشور ترکیه، مصر، عربستان، ازبکستان و ارمنستان جلوتر از ایران بوده اند. اما در سال 1380 با انتشار 17 مقاله به رتبه 52 جهان  رسیدیم. کشور ترکیه 16 رده از ما جلوتر بود و مصر تقریباً همتراز ایران قرار داشت. در سال های 81 و 82 نیز از سوی محققان ایرانی هر سال 30 مقاله مرتبط با نانو منتشر و این امر موجب شد رتبه  ایران در این سال ها به ترتیب 48 و 51 گزارش شود.