کریدورهای دریایی جدید؛ آیا ایران می تواند مسیر تجارت با آفریقا باشد؟

آفریقا به عنوان یکی از سریع ترین اقتصادهای در حال رشد جهان، بازارهای جدید و فرصت های تجاری گسترده ای را ارائه می دهد. ایران، با موقعیت ژئوپلیتیکی و ظرفیت های خود، می تواند نقش مهمی در تأمین کالاها و خدمات برای این قاره ایفا کند. اما آیا ایران می تواند یکی از مسیرهای اصلی تجارت دریایی با آفریقا شود؟ 

اهمیت کریدورهای دریایی برای تجارت ایران-آفریقا

حمل و نقل دریایی، به عنوان یکی از ارزان ترین و کارآمدترین روش های حمل و نقل، نقش کلیدی در مبادلات اقتصادی ایران و آفریقا دارد. ایران با دسترسی به آب های آزاد از طریق خلیج فارس و دریای عمان، امکان برقراری مسیرهای دریایی مستقیم و غیرمستقیم به آفریقا را دارد. توسعه این مسیرها می تواند به منجر به دسترسی سریع تر به بازارهای نوظهور آفریقا، کاهش هزینه های حمل و نقل و قیمت تمام شده کالاها در مقصد، ایجاد فرصت های جدید برای صادرات محصولات ایرانی و افزایش وابستگی اقتصادی کشورهای آفریقایی به کالاها و خدمات ایرانی گردد.

در حال حاضر، ایران از چندین مسیر اصلی برای ارسال بار به آفریقا به صورت حمل کانتینری و فله استفاده می کند:

• سرویس حمل دریایی مستقیم از بنادر جنوبی ایران (بندرعباس، چابهار، بندر امام خمینی) به بنادر آفریقای شرقی (مانند مومباسا در کنیا و دارالسلام در تانزانیا)
• سرویس حمل دریایی ترانشیپ از بندرعباس و از طریق امارات به بنادر جنوب و غرب آفریقا (مانند بنادر دوربان و کیپ تاون در آفریقای جنوبی، بندر داکار در سنگال؛ بندر تما در غنا و بندر لاگوس در نیجریه) و ارسال بار به آفریقای جنوبی
• سرویس حمل ترکیبی از طریق حمل زمینی به ترکیه و عملیات کراس استافینگ در بندر مرسین برای ارسال کالا به شمال آفریقا (مصر، تونس، الجزایر و مراکش)
• سرویس حمل دریایی کراس استاف از طریق بندر جبل علی امارات به سایر نقاط آفریقا

هر یک از این مسیرها مزایا و معایب خاص خود را دارند. مسیر مستقیم به شرق آفریقا به دلیل کوتاه تر بودن و هزینه های پایین تر، گزینه ای مناسب محسوب می شود، اما نیازمند تقویت زیرساخت های حمل ونقل و لجستیک در دو طرف مسیر است. سرویس های جنوب و غرب آفریقا که جدیدا توسط کشتیرانی آریان راه اندازی شده است، نیازمند تقویت زیرساخت ها و افزایش مبادلات تجاری می باشد تا منجر به کاهش هزینه های بیشتر این خدمات گردد. سرویس های حمل ترکیبی از ترکیه و همچنین کراس استاف از امارات، با توجه به هزینه های و ریسک های بالا چندان مورد توجه نبوده است.

رقابت با سایر کشورها در تجارت دریایی با آفریقا

ایران در مسیر توسعه تجارت دریایی با آفریقا با رقابت شدید از سوی کشورهای دیگر مواجه است. برخی از بازیگران اصلی این رقابت عبارتند از:

• چین: با سرمایه گذاری گسترده در زیرساخت های بندری و حمل و نقل آفریقا، به بزرگ ترین شریک تجاری این قاره تبدیل شده است
• هند: با بهره گیری از موقعیت جغرافیایی و توافقات تجاری، مسیرهای قدرتمندی را برای صادرات به آفریقا ایجاد کرده است
• کشورهای اروپایی: اتحادیه اروپا از طریق بنادر دریای مدیترانه و همکاری با شرکت های حمل و نقل بین المللی، مسیرهای مستحکمی برای تجارت با آفریقا دارد
• کشورهای عربی (امارات، عربستان، قطر): این کشورها با سرمایه گذاری در بنادر آفریقایی، جایگاه مهمی در تجارت دریایی این قاره پیدا کرده اند
• ترکیه؛ رقیبی جدی در تجارت دریایی با آفریقا؛ شاید مهم ترین رقیب ایران در تجارت با آفریقا، ترکیه است. این کشور در سال های اخیر سرمایه گذاری های گسترده ای در زیرساخت های حمل ونقل، بنادر و پروژه های اقتصادی در آفریقا انجام داده و به یکی از بازیگران کلیدی تجارت در این قاره تبدیل شده است.

دلایل رشد حضور ترکیه در بازار آفریقا عبارتند از:

1. توسعه خطوط کشتیرانی مستقیم: ترکیه از طریق خطوط کشتیرانی شرکت های بزرگی مانند Turkon Line و Arkas Line، مسیرهای حمل ونقل منظم به بنادر آفریقایی ایجاد کرده است.
2. سرمایه گذاری در بنادر و زیرساخت های آفریقا: ترکیه در پروژه های توسعه بنادر در سومالی، سودان و غرب آفریقا نقش فعالی ایفا کرده است.
3. توافقات تجاری و دیپلماتیک گسترده: ترکیه با بیش از 40 کشور آفریقایی توافقات تجاری و اقتصادی امضا کرده که تسهیل کننده تجارت دوجانبه است.
4. حضور قوی در صنایع ساختمانی و صادرات کالاهای مصرفی: شرکت های ترکیه ای در ساخت وساز، انرژی و صادرات محصولات کشاورزی و صنعتی در آفریقا جایگاه ویژه ای دارند.
5. بهره گیری از شبکه بانکی و مالی گسترده تر: برخلاف ایران که به دلیل تحریم های بانکی با مشکلات مالی در تجارت بین المللی مواجه است، ترکیه از سیستم های بانکی جهانی و ارزهای رایج بین المللی برای معاملات تجاری خود استفاده می کند.

با توجه به این موارد، ایران برای رقابت با ترکیه در بازار آفریقا نیازمند توسعه خطوط کشتیرانی مستقیم، سرمایه گذاری در بنادر کلیدی و ایجاد توافقات تجاری جدید است تا بتواند سهم خود را در این بازار رو به رشد افزایش دهد.

چالش های ایران در مسیر تبدیل شدن به کریدور اصلی تجارت با آفریقا

با وجود مزایای بالقوه، ایران با چالش هایی در این مسیر مواجه است. مهمترین چالش تحریم های اقتصادی و محدودیت های بانکی و بیمه ای است که باعث افزایش هزینه های تجارت دریایی ایران می شود. همچنین کمبود ناوگان کشتیرانی در مقایسه با سایر کشورهای رقیب و مشکلات لجستیکی و زیرساختی باعث افزایش هزینه های حمل شده است. در پایان نیر باید به عدم انعقاد توافقات تجاری گسترده با کشورهای آفریقایی اشاره کرد که همزمان با نبود قراردادهای حمل ونقل دریایی منظم، مانع گسترش تجارت مابین ایران و آفریقا شده است.

برای اینکه ایران بتواند به کریدور اصلی تجارت دریایی با آفریقا تبدیل شود و نقش مهمی در تجارت دریایی با آفریقا داشته باشد، راهکارهای زیر پیشنهاد می شود:

• سرمایه گذاری در توسعه بنادر جنوبی ایران (مانند چابهار) و ایجاد پایانه های لجستیکی مدرن
• انعقاد توافقات تجاری و حمل ونقل دریایی با کشورهای آفریقایی برای تسهیل واردات و صادرات
• افزایش ظرفیت ناوگان کشتیرانی ایران
• ایجاد خطوط کشتیرانی مستقیم و منظم به بنادر کلیدی آفریقا برای کاهش هزینه ها و افزایش اطمینان تجار
• استفاده از فناوری های نوین در حمل ونقل دریایی مانند دیجیتالی سازی اسناد حمل و نقل برای کاهش بوروکراسی و تسریع فرآیندها
• ایجاد مناطق آزاد تجاری مشترک با برخی کشورهای آفریقایی برای جذب سرمایه گذاری و تسهیل تجارت

ایران با موقعیت استراتژیک و ظرفیت های بالقوه خود می تواند نقش مهمی در تجارت دریایی با آفریقا ایفا کند. با این حال، برای تبدیل شدن به مسیر تجارت دریایی با این قاره، باید چالش های زیرساختی، تحریمی، و رقابتی را برطرف کند. توسعه همکاری های اقتصادی، سرمایه گذاری در زیرساخت های دریایی، و ایجاد خطوط کشتیرانی منظم از مهم ترین اقداماتی است که می تواند ایران را به یکی از بازیگران کلیدی تجارت با آفریقا تبدیل کند.

با اجرای سیاست های مناسب، ایران می تواند جایگاه خود را در تجارت جهانی با آفریقا تقویت کند و از این مسیر به توسعه اقتصادی و گسترش بازارهای صادراتی خود دست یابد.