تاب آوری اقتصادها در سال 2021

گزارش تاب آوری اقتصادها در سال 2021 نشان می دهد که ایران از نظر تاب آوری اقتصادی با امتیاز 16.1 از 100 و از بین 130 کشور در رتبه 128 جهان ایستاده است. درجه تاب آوری ایران در حالی است که ترکیه، همسایه غربی ایران در رتبه 60 جهان ایستاده و تنها دو کشور هائیتی و ونزوئلا عملکرد بدتری نسبت به ایران به لحاظ تاب آوری اقتصادی داشته اند. رتبه ایران در سال 2021 با افت سه پله‏ ای همراه بوده و این ضعیف ترین عملکرد کشورمان در پنج سال گذشته به شمار می آید. ایران همچنین برای اولین بار در میان سه کشور با بدترین عملکرد در شاخص تاب آوری قرار گرفت که دلیل اصلی آن، سقوط 14 پله‏ ای در زیرشاخص بهره وری و افت هفت پله‏ ای در زیرشاخص ریسک سیاسی بوده است.

ایران در سال 2017 در رتبه 122، در سال 2018 رتبه 121، در سال 2019 رتبه 120، در سال 2020 رتبه 125 و در سال 2021 نیز با افت سه پله‏ ای رتبه 128 را کسب کرده است. سوال این است که چرا با وجود طراحی پارادایم اقتصاد مقاومتی در سال های گذشته، کمتر به آموزه های آن عمل شده و درجه تاب آوری اقتصادی ایران کماکان پایین است؟

شاخص تاب آوری چگونه محاسبه می شود؟
شاخص تاب آوری جهانی موسسه بیمه دارایی ها از ۱۲ زیرشاخص با وزن یکسان تشکیل شده و برای ۱۳۰ کشور جهان محاسبه و رتبه بندی می شود. بررسی ساختار و تغییرات این شاخص به مدیران کسب و کار این امکان را می دهد تا منابع قدرت و آسیب پذیری موجود در تاب آوری یک کشور را اعم از عوامل مختلف (اقتصاد، کیفیت ریسک و زنجیره تامین) شناسایی کنند. مولفه های شاخص تاب آوری اقتصادی شامل سه بخش «زنجیره تامین»، «کیفیت ریسک» و «اقتصاد» می شود که هر کدام از چهار زیرشاخص تشکیل شده اند.

«زنجیره تامین» به  عنوان اولین حلقه از شاخص تاب آوری اقتصادی شامل زیرشاخص های کنترل فساد، کیفیت زیرساخت، حکمرانی شرکت ها و میدان دید زنجیره تامین می شود. همچنین «کیفیت ریسک» شامل زیرشاخص های قرار گرفتن در معرض بلایای طبیعی، کیفیت ریسک بلایای طبیعی، کیفیت ریسک آتش سوزی و ریسک سایبری بالقوه می شود. در نهایت مولفه «اقتصاد» از چهار زیرشاخص بهره وری، ریسک سیاسی، شدت نفت و نرخ شهرنشینی تشکیل شده است.

از نگاه تحلیلگران شاخص تاب آوری، جهان در سال 2020 با بحران سلامت عمومی، درگیری سیاسی و بلایای طبیعی همراه بود و هر یک از این موارد می تواند تاب آوری محیط کسب وکار یک کشور را به چالش بکشد. با وجود این خطرات، نیاز به تقویت تاب آوری به شدت ذهن بسیاری از مدیران کسب وکارها را درگیر کرده است. علاوه بر بحران کرونا، جهان در سال 2020 شاهد اعتراضات گسترده مدنی بود و همچنین نشانه های تغییر شرایط آب و هوایی از بارش های شدید گرفته تا خشکسالی ها و آتش سوزی ها، آسیب های زیادی بر مناطق مختلف جهان وارد کرد.

تاب آوری زنجیره تأمین به ویژه با تزلزل توزیع تجهیزات پزشکی و تسریع واکسیناسیون، در خط مقدم نگرانی های مدیران قرار گرفته است. تغییر شرایط آب و هوایی نیز تهدیدی جدی در زمینه پویایی زنجیره های تأمین است بنابراین درک مدیران از کیفیت زیرساخت (حمل و نقل و تاسیسات) در کشورهایی که بنگاه های شان در آن فعالیت می کنند، معیار دیگری است که بر شاخص تاب آوری یک کشور تاثیر دارد. این تحولات تنها چند مورد از نگرانی هایی است که بنگاه های جهانی را با ارزیابی دقیق، استراتژیک و روشمند انعطاف پذیری محیطی که در آن به فروش محصولات، گسترش عملیات و به کارگیری تامین کنندگان جدید می پردازند، مواجه می کند.

جغرافیای شاخص تاب آوری در سال 2021

اروپای غربی امسال مجددا در میان 10 کشور برتر در شاخص تاب آوری قرار گرفت. دانمارک به دلیل بهبود کیفیت مقابله با تهدید آتش سوزی براساس ارزیابی مجدد موسسه بیمه دارایی ها از ساختمان های این کشور، در شاخص تاب آوری جهانی 2021 از رتبه سوم به رتبه اول رسید. همچنین منطقه یک ایالات متحده (مناطق شرقی و جنوب شرقی) در شاخص تاب آوری از رتبه 10 به 17 سقوط کرد که نشان دهنده دو تغییر بزرگ در شاخص است؛ یکی کاهش 9 رتبه ای قرار گرفتن در معرض بلایای طبیعی و دیگری سقوط ریسک سیاسی برای کل کشور (که در این معیار از رتبه 41 به 50 کاهش یافت). تغییر اخیر ممکن است بیانگر تقارب حزبی و درگیری شدید پیرامون مسائل عدالت اجتماعی باشد.

در سال 2021 همچنین انگلستان مجددا در بین 10 کشور برتر در شاخص تاب آوری ایستاد (صعود سه پله‏ ای نسبت به سال 2020)، که در درجه اول ناشی از کاهش خطر سیاسی به دلیل پذیرش عمومی برگزیت است. رتبه سنگاپور نیز در شاخص تاب آوری از 22 در سال 2020 به رتبه 12 در سال 2021 ارتقا یافته که دلیل اصلی آن، کاهش تهدید قرار گرفتن در معرض بلایای طبیعی است.

در بین 130 کشور مورد مطالعه، اوکراین بیشترین ارتقای رتبه در شاخص تاب آوری را تجربه کرده و از رتبه 84 به 63 رسیده است. منطقه یک چین (بخش شرقی) به دلیل افت 19 پله‏ ای در رتبه بندی شدت نفت که نشان دهنده افزایش آسیب پذیری در برابر شوک نفتی است، در مجموع 9 رتبه سقوط کرد و از جایگاه 68 به 77 رسید. هنگ کنگ هم با افزایش ریسک سیاسی به دلیل تنش های زیاد با چین (افت 56 رتبه ای در ریسک سیاسی از 25 به 81)، به طور کلی در رتبه بندی شاخص تاب آوری سال 2021 با کاهش 9 پله‏ ای نسبت به سال 2019 به رتبه 26 تنزل یافت. مکزیک نیز به دلیل بدتر شدن ریسک سیاسی و افزایش ریسک سایبری بالقوه با گسترش دسترسی به اینترنت، هشت رتبه سقوط کرد و از رتبه 67 به 75 رسید.

کشورهای ونزوئلا، هائیتی و ایران نیز سه کشور انتهایی رتبه بندی تاب آوری سال 2021 را تشکیل می دهند. در مجموع، 56 کشور یا قلمرو، تغییرات قابل توجهی (حداقل 10 رتبه) در رابطه با قرار گرفتن در معرض بلایای طبیعی، 38 کشور در شدت نفت، 24 کشور در ریسک سایبری بالقوه و 17 کشور در عامل خطر سیاسی را در سال 2021 تجربه کرده اند. در این راستا، کشورهای دانمارک، نروژ، لوکزامبورگ، آلمان، سوئیس، فنلاند، سوئد، اتریش، آمریکا (مرکزی) و انگلستان به ترتیب 10 کشور برتر جهان در شاخص تاب آوری 2021 هستند. در سوی مقابل نیز هائیتی، ونزوئلا، ایران، چاد، اتیوپی، لبنان، مالی، موزامبیک، نیکاراگوئه و هندوراس به ترتیب 10 کشور ضعیف از نظر شاخص تاب آوری به شمار می روند. همیشه چالش های غیرمنتظره ای در انتظار فعالیت های کسب وکار است که می تواند به دلایل گوناگون از جمله ریسک تغییرات اقلیمی، همه گیری بیماری، تحولات سیاسی، حملات سایبری و یا موارد دیگر باشد. شکست کسب وکار الزاما دستاورد بروز اتفاقات و مواجهه با تهدیدهای مختلف نیست. در این میان، تاب آوری کسب و کار تقریبا یک انتخاب است و می توان با استفاده از درایت و ابزارهای صحیح و به موقع، آن را مدیریت کرد.

وضعیت ایران در زیرشاخص های تاب آوری

ایران با رتبه 128 برای اولین بار در میان سه کشور با بدترین عملکرد در شاخص تاب آوری قرار گرفت که دلیل اصلی آن، سقوط 14 پله‏ ای در بهره وری و هفت پله‏ ای در ریسک سیاسی است. ایران در سال 2017 در رتبه 122، سال 2018 رتبه 121، سال 2019 رتبه 120 و سال 2020 رتبه 125 را کسب کرد. امتیاز ایران در پنج سال گذشته با فراز و نشیب هایی همراه بوده و پس از آنکه در سال 2020 با امتیاز 21.1 به رتبه 125 جهان رسید، در سال 2021 نیز مجددا سه پله دیگر افت کرد و با امتیاز 16.1 در جایگاه یکصد و بیست و هشتم جهان ایستاد که ضعیف ترین عملکرد پنج سال گذشته به حساب می آید.

ایران همچنین در میان 12 زیرشاخص اصلی شاخص تاب آوری، با رتبه 68 و 72 به ترتیب در کیفیت ریسک بلایای طبیعی و کیفیت ریسک آتش سوزی، بهترین عملکرد را داشته است. در عین حال، بدترین رتبه ایران به تاب آوری اقتصادی با امتیاز 9.2 و رتبه 129 مربوط بوده است. همچنین رتبه ریسک سیاسی هم در زیرمجموعه شاخص تاب آوری اقتصادی ایران، ضعیف و 127 است. حکمرانی شرکت ها نیز وضعیت مناسبی در این شاخص ندارد و رتبه 126 را داراست. در مجموع در سال 2021، بدترین امتیازهای ایران مربوط به زیرشاخص های قرار گرفتن در معرض بلایای طبیعی (صفر)، کنترل فساد (12.6) ریسک سیاسی (14) و بهترین امتیاز متعلق به زیرشاخص نرخ شهرنشینی (69.5) است.

ارتباط با نویسنده: IvanKaramazof@yahoo.com