یک گام تا اجرای نقشه راه سرمایه‌گذاری در حمل‌و‌نقل

هرچند تا نهایی شدن اجرای توافق هسته‌ای میان ایران و شش کشور قدرتمند جهان فاصله‌ای چند مرحله‌ای باقی مانده است اما بخش‌های مختلف اقتصادی ایران از هم‌اکنون خود را برای روزهای پس از تحریم آماده می‌کنند، روزهایی که شاید در آن بیش از آنکه منابع مالی اهمیت داشته باشد، برنامه‌‌های مدون و حساب شده محوریت داشته باشد. کارشناسان مسائل اقتصادی در طول روزهای گذشته بارها اعلام کرده‌اند اگر دولت و بخش‌های مختلف اقتصادی برای روزهای پس از تحریم برنامه‌ریزی نکرده و از هم‌اکنون راه را برای آینده ترسیم نکنند نه تنها لغو تحریم‌ها فایده‌ای نخواهد داشت که امکان این وجود دارد که دشواری‌های جدیدی به وجود آید.

سابقه سال‌های میانی دهه هشتاد و افزایش غیر‌قابل کنترل واردات در شرایطی که صنایع داخلی روزهای خوبی را پشت سر نمی‌گذاشتند باعث شده بسیاری از آن روزها به یک خاطره منفی یاد کنند که دیگر نباید تکرار شود. در این بین قطعا صنعت حمل‌و‌نقل با توجه به اهمیتی که در زیرساخت‌های اقتصادی کشور دارد شاید بیش از هر حوزه دیگری نیاز به این نقشه راه داشته باشد، نقشه راهی که سال‌ها از نهایی شدن مقدماتش می‌گذرد و تنها در انتظار آخرین گام‌های تصویب است.

پس از آنکه وزارت راه و شهرسازی دولت یازدهم در اقدامی مهم طرح جامع مسکن را با همراهی مجلس نهایی کرد و با گام‌های مهمی چون افزایش مبلغ وام مسکن، نوسازی بافت‌های فرسوده و مسکن اجتماعی آن را تکمیل کرد حالا صحبت از کار روی مراحل پایانی طرح جامع حمل‌و‌نقل مطرح شده است. بخشی که با توجه به گستردگی بسیار زیاد قطعا نیاز به این امر در آن بیش از دیگر حوزه‌هاست. خسروی، عضو کمیسیون عمران مجلس نیز در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز» بر این موضوع تاکید کرده بود. به اعتقاد وی تا زمانی که طرح‌های عمرانی کشور در یک راستای مشخص و بر‌مبنای اهداف کلان طبقه‌بندی نشود نمی‌توان انتظار یک اتفاق خاص را داشت. 

این صحبت‌ها ناظر بر نظرات شخصی است که گاهی اوقات بر طرح‌های کلان اقتصاد می‌چربد. تا زمانی که کشور یک طرح مدون برای آینده بیست‌ساله حمل‌و‌نقل نداشته باشد کار به همین منوال پیش خواهد رفت.

پروژه‌هایی که بدون بودجه کلنگ می‌خورند

برای اثبات درستی این ادعا شاید نگاهی به عملکرد راه‌سازان و راه‌آهن‌سازان کافی باشد. کلنگ‌زنی تعداد بسیار زیادی از پروژه‌های عمرانی بزرگ که هزینه اتمام هر یک از آنها معادل بخش قابل توجهی از یک سال بودجه عمرانی است به خوبی نشان از این دارد که در آغاز به کار طرح‌های بزرگ کمتر توجهی به منابع اعتباری در دسترس برای آنها می‌شود. آزادراه‌هایی مانند تهران- شمال، اصفهان- شیراز و تبریز- مرند که سال‌ها از طراحی آنها می‌گذرد اما هنوز نیاز به تعیین تکلیف دارند تنها بخشی از طرح‌هایی است که در سایه نبود یک برنامه جامع ریخته شده است.

این شرایط در بخش راه‌آهن اوضاعی فاجعه بارتر دارد. پروژه‌هایی در این بخش کلنگ‌زنی شده که با بودجه فعلی 30 سال زمان تکمیل‌شان به طول خواهد انجامید و این تنها برای پروژه‌هایی است که در قالب طرح‌های ریلی سنتی ریخته شده‌اند. برای اجرایی کردن برنامه‌هایی چون برقی‌سازی خطوط، وارد کردن قطار‌های سریع‌السیر و دو‌خطه و چهار خطه کردن مسیرها که در راستای اهداف درجه دوم راه‌آهن برای افزایش سهم آن در دو بخش مسافری و باری خود به یک بودجه ثابت و دائمی نیاز دارد و البته برنامه‌ریزی برای رسیدن به اهداف بلندمدت آن نیز در نوع خود بسیار مهم خواهد بود.

در این بین نوسازی حمل‌ونقل نیز مسئله‌ای است که شاید تنها در قالب طرح جامع حمل‌و‌نقل بتوان به آن سامان داد. فرسودگی بیش از 30 درصد از وسایل حمل‌و‌نقل جاده‌ای و میانگین سن بیش از 20 سال برای واگن‌های مسافری و هواپیماهای فعال در کشور، نوسازی ناوگان حمل‌و‌نقل را به یک واقعیت غیر‌قابل انکار بدل کرده است. نوسازی که اگر با یک برنامه همراه نباشد قطعا نمی‌تواند تمام بخش‌ها را هدف قرار دهد.

در کنار آن نکته دیگری که شاید در رأس برنامه‌ جامع حمل‌و‌نقل جای گیرد، مدیریت نحوه سرمایه‌گذاری بخش خصوصی داخلی و خارجی در این عرصه است. در روزهای پس از تحریم که چشم‌انداز حضور فعال در بازار پروژه‌های عمرانی روشن شده، بسیاری از سرمایه‌گذاران اعلام آمادگی کرده‌اند که برای آینده حمل‌و‌نقل ایران برنامه‌ریزی کنند. این اقبال گسترده قطعا به پیش نیازهای بسیاری نیاز خواهد داشت. پیش‌نیازی که از یک سو به روشن شدن تکلیف تمام پروژه‌ها نیاز دارد و از سوی دیگر باید مقدمات سرمایه‌گذاری‌های گسترده را فراهم کند.

هرچند هنوز ابعاد مختلف برنامه جامع حمل‌و‌نقل روشن نشده و تا زمانی که نظر قطعی مجلس در این زمینه اعلام نشود قطعا قانونی جدید نیز شکل نمی‌گیرد اما انتظار می‌رود سه محور هدف‌گذاری پروژه‌ها، نوسازی ناوگان و روشن کردن موقعیت‌های سرمایه‌گذاری بخش عمده آن را دربر خواهد گرفت. معاون اول رییس‌جمهور وعده کرده طرح‌های نیمه‌تمام عمرانی به بخش خصوصی برسد و شاید برای استفاده از توان ذخیره شده در طول سال‌های گذشته ارائه یک برنامه جامع بیشترین اهمیت را داشته باشد.