از گفتمان تا هیاهو

چندی پیش، محمد شریعتمداری، معاون اجرایی رییس جمهور در مراسم روز ملی کیفیت گفت: «بحث کیفیت، باید به گفتمان عمومی تبدیل شود.» اما این معاون اجرایی در شرایطی این بحث را مطرح می کند که مقوله کیفیت در سایه سیاست های دولتی سال هاست مغفول مانده است. مباحثی چون انحصارگرایی و اقتصادی که دولت خود را قیم آن می داند و هزاران سیاست دیگر سبب شده که تولیدات و صنایع داخلی با آنچه استاندارد کیفیت محسوب می شود، فاصله بسیاری داشته باشد. زمانی که دولت از گفتمان عمومی سخن می گوید به آن معناست که خود آغاز گر این گفتمان است؛ اما باید دید که آیا دولت از یک کیفیت مطابق با استاندارد های جهانی سخن می گوید؛ یا گفتمان کیفیت باز هم در جغرافیای صنایع انحصارگرا و مرزهای داخلی قرار است مورد توجه قرار گیرد. در این خصوص با مدیرانی که در این زمینه دستی بر آتش دارند، مقوله گفتمان عمومی کیفیت را مورد بررسی قرار داده ایم که در ادامه می خوانید...

بهروز فروتن، بنیانگذار گروه صنایع غذایی بهروز:
کیفیت، فرهنگ ارتقاست

در حال حاضر دولت بر مقوله کیفیت صنایع تاکید دارد، چه شرایطی سبب شده حساسیت دولت بر کیفیت به این نحو مطرح شود؟
کیفیت یک مقوله مستمر است که از روز ازل بوده و چیزی نیست که ناگهانی اتفاق بیفتد و دولت نیز بخواهد اتفاقی به آن بپردازد. کیفیت مبحثی است که از علم و دانش نشات می‌گیرد. در اصل کیفیت یک فرهنگ است که در زمان تکمیل می‌شود و رو به جلو حرکت می‌کند. امروز اگر صنعتی جای خوبی داشته باشد به این معنا نیست که فردا هم این صنعت از کیفیت مناسب برخوردار است چرا که کیفیت هر روز در حال رشد و توسعه است و ممکن است کیفیت امروز با معیارهای فردا همخوان نباشد بنابراین به زمان محدود نمی‌شود. در اصل کیفیت، فرهنگ
ارتقاست.
بسیاری از مدیران صنایع فکر می‌کنند اگر امروز صنایعشان در جایگاه مورد قبولی قرار دارد باید همین مسیر را طی کنند در حالی‌که این داستان صحیح نیست و کیفیت یک روند است که هر گاه متوقف شود از بین می‌رود. در اصل این فرهنگ ارتقاست که سبب زنده ماندن و پویایی کیفیت می‌شود. کیفیت جوهره و حیات صنعت و اساس زندگی است. کیفیت فقط محدود به صنایع نیست و در همه ابعاد زندگی نقش دارد. به هر حال فرهنگ یک کیفیت درونی است و موضوعی نیست که روزی بحث روز باشد و روزی به آن توجه نشود، کیفیت باید جزو اولویت صنعت باشد.
دولت در شرایطی صحبت از کیفیت می‌کند که مقوله انحصارگرایی همچنان جزو سیاست‌های دولت است، آیا در شرایط انحصار که رقابت‌پذیری را از بین می‌برد می‌توان امیدی به ارتقای کیفیت داشت؟
البته که جواب منفی است، تا زمانی که انحصارگرایی وجود دارد، صنایع به سمت کیفیت و ارتقای آن حرکت نخواهند کرد. تا زمانی که اقتصاد آزاد وجود نداشته باشد، تفکرها محدود می‌ماند و هر کالای مناسبی به خاطر نیاز مصرف‌کننده وارد بازار  و ناچار تهیه و مصرف می‌شود. کیفیت زمانی اتفاق می‌افتد که اقتصاد آزاد است، قیمت‌گذاری آزاد است و نیاز مصرف‌کننده جایگاه کیفیت را تعریف می‌کند.
برخی فکر می‌کنند که فقط مواد اولیه است که در ارتقای کیفیت نقش دارد اما مشخص است که آنچه بر مواد اولیه اولویت دارد اندیشه‌ای است که در ساخت صنایع نقش دارد. اندیشه‌ای که براساس نیاز و خواسته مصرف‌کننده پیش می‌رود و هر روز به دنبال برآوردن نیاز تازه‌ای است. تا زمانی که اقتصاد آزاد نیست و مقوله انحصارگرایی وجود دارد، عده‌ای از این شرایط بهره می‌برند و از آن سوءاستفاده می‌کنند. امیدواریم حال که دولت به این امر می‌اندیشد، شاهد ارتقای فرهنگ کیفیت باشیم و تحول عمده‌ای در مبحث کیفیت
ایجاد شود.
فکر می‌کنید دولت برای رسیدن به این امر و ارتقای کیفیت چه تمهیداتی باید بیندیشد؟
دولت اگر می‌خواهد سبب ارتقای کیفیت شود، ابتدا باید از خودش شروع کند. وقتی کیفیت عملکرد دولت ارتقا پیدا کند، سیاست‌هایش هم به سمت ارتقای کیفیت می‌رود. زمانی که دولت فضا را برای رسیدن به کیفیت و ارتقای آن باز بگذارد، خواه ناخواه جامعه راه خود را پیدا می‌کند و کیفیت در صنایع ما نهادینه می‌شود. دولت باید سایه خود را از صنایع بردارد و از مقوله انحصارگرایی دوری ‌کند تا بنگاه‌های اقتصادی با تکیه بر مقوله رقابت به سمت افزایش کیفیت محصولات و خدماتشان حرکت کنند. تا وقتی دولت قیمت‌گذاری کند و اجازه ندهد بازار روند طبیعی خود را طی کند، نمی‌توان امیدوار بود کیفیت در ایران ارتقا پیدا کند.
پس تا زمانی که انحصار‌گرایی سیاست دولت است، صحبت از کیفیت و ارتقای آن چه معنایی دارد؟
تا دولت انحصارگراست، کیفیت معنا ندارد. کیفیت یک عملکرد واقعی از درون است، دولت باید اول خودش به آن باور داشته باشد و براساس این باور عمل کند. وقتی این اتفاق افتاد می‌توان امیدوار بود که صنایع ما رو به تحول و رشد حرکت کنند.
کیفیت و استاندارد چه رابطه معنا‌داری با یکدیگر دارند؛ آیا استاندارد بودن یک محصول مهر تاییدی بر کیفیت آن محصول است. آن هم در شرایطی که کیفیت را یک امر مستمر و پویا بدانیم؟!
یکی از ارکان استاندارد، کیفیت است. استاندارد ارکان مختلفی دارد، نمی‌توانیم بگوییم اگر محصولی استاندارد دارد محصول با‌کیفیتی است. استاندارد نشان می‌دهد که یک محصول از حداقل‌های کیفی برای ارائه به بازار برخوردار است اما کیفیت را اخلاق تعیین می‌کند. اگر ما در فرهنگ و اخلاقمان کیفیت رسوخ کند، می‌توانیم امیدوار باشیم که کیفیت در همه ابعاد جامعه و صنایع ما وارد شود و رشد کند.

محمد‌رضا نجفی‌منش، دبیر انجمن سازندگان قطعات خودرو
کیفیت با مدل‌های روز تعریف نمی‌شود

دولت به تازگی مقوله کیفیت را در دستور کار قرار داده و به آن پرداخته است، شرایط کیفیت را در صنایع چگونه بررسی می‌کنید؟
دولت یازدهم از ابتدا مقوله کیفیت را در اولویت سیاست‌هایش داشته است و چیزی نیست که ناگهان امروز برایش اهمیت پیدا کرده باشد. براساس آمار و اطلاعات موجود هیچ‌گاه کیفیت در صنایع ما متوقف نشده و صنایع ما به لحاظ کیفی مهجور نبوده‌اند. کیفیت همیشه در صنایع ما در حال رشد و بهبود بوده است. تنها چیزی که در سال‌های گذشته در زمینه کیفیت مطرح شده این است که اگر میزان رشد کیفی صنایع ما  660 بوده به دلیل شرایط تحریم‌ها این آمار به 658 افت داشته که افت بسیار بالایی نبوده است. بنابراین هیچ‌گاه شرایط به نحوی نبوده است که بگوییم کیفیت از تولید ما جدا شده است. در تک‌تک محصولات ما این کیفیت قابل مشاهده است.
آماری که ارائه دادید به هر حال هرچند محدود اما با افت همراه بوده، در شرایطی که ما کیفیت را یک امر مستمر می‌دانیم. چگونه می‌توانیم بگوییم این افت به معنای از بین رفتن یا توقف کیفیت نبوده است؟
کیفیت هدف نیست، کیفیت یک راه بی‌پایان است که هیچ‌گاه به انتها نمی‌رسد. ما در احادیث دینی خود نیز داریم که گفته می‌شود، مومن کسی است که هر روزش بهتر از دیروز باشد. همیشه باید جای بهبود باشد. صنایع ما باید به سمت کمال پیش بروند. این به آن معناست که ما باید در جهت بهبود کیفیت کار کنیم. تنها چیزی که در زمینه کیفیت مطرح و قابل پذیرش است، مدل‌های مطابق روز است. ما می‌پذیریم که در صنایع خود مطابق با مدل‌های روز و براساس نوآوری پیش نرفته‌ایم اما این به آن معنا نیست که ما به لحاظ کیفی رشد نداشته‌ایم. افتی هم که اتفاق افتاده ناشی از تحریم‌ها بوده که سبب شده مواد اولیه مناسب وارد نشود و این کیفیت محصولات ما را کاهش داده است. 30 سال گذشته خودرو 205 بهترین مدل خودرو بود، 20 سال پیش پژو و امروز مدل‌های متعددی است که برای مردم اولویت دارد. این ذائقه است که تغییر می‌کند. ذائقه نیز چندان با کیفیت محصول مرتبط نیست و محصولات ما هرچند به روز نیستند اما کیفیت‌های لازم را دارند. خودرو‌های مدل قدیمی آن تجهیزات و کیفیتی که تکنولوژی روز ایجاد کرده ندارند که لازم است ما در این زمینه هم وارد شویم و صنایع خود را به این تجهیزات مجهز کنیم. در حال حاضر خودرو‌سازان ما که شامل 16 شرکت خودرو‌سازی هستند به این امر پی برده‌اند و در تلاشند براساس مدل‌ها و تجهیزات روز خودرو تولید کنند.
اتفاقی که در صنایع ما افتاده است این است که درگیر انحصارگرایی شده‌اند و بسیاری معتقدند همین انحصارگرایی سبب شده تا ما از عرصه رقابت دور بیفتیم، آیا در شرایط انحصارگرایی می‌توان در زمینه کیفیت به پیش رفت؟
چه کسی گفته که ما رقابت‌پذیری نداریم. ما نزدیک به 16 شرکت خودرو‌سازی داریم که دوتای آنها بزرگ و بقیه کوچک هستند. این 16 شرکت به‌شدت در تلاشند تا بازار یکدیگر را به دست گیرند و با ارائه مدل‌های روز و جدید در تلاشند این امر محقق شود. این حرف که رقابت‌پذیری در ایران نداریم حرف بی‌پشتوانه‌ای است که ریشه در منافع افراد سودجو دارد.
خب! رقابت‌پذیری یک بحث بین‌المللی است و فقط به صنایع داخل محدود نمی‌شود؛ آیا در شرایطی که ما نتوانسته‌ایم محصولاتمان را در بازار بین‌الملل ارائه دهیم می‌توانیم بگوییم که صنایع ما رقابت‌پذیر هستند؟
هدف ما ورود به بازار بین‌الملل است و براساس سیاست‌های تعریف شده ما باید یک میلیون خودرو در سال 1404 به بازار بین‌الملل ارائه کنیم. برای رسیدن به این چشم‌انداز نیز در تلاشیم تا تولیداتمان‌  را مطابق استاندارد‌های روز بسازیم. 20 سال پیش چه کسی فکر می‌کرد خودروی کره‌ای در خیابان‌های اروپا تردد کند، یا خودرو‌های ژاپنی در ماشین یا حتی چه کسی فکر می‌کرد ما در کشورمان خودروی چینی سوار شویم، اما اکنون شاهد هستیم که این صنایع از این کشورها توانسته‌اند در بازار بین‌الملل جای خود را باز کنند. تنها راه رسیدن به این هدف تغییر زیرساخت‌هاست و از این منظر است که ما می‌توانیم به چشم‌اندازی که در نظر داریم دست پیدا کنیم.
شما می‌گویید که همه صنایع ما کیفیت دارند و فقط مدلش مطابق مد روز نیست اما شاهد هستیم که به طور مثال در خودروسازی، پراید خودرویی است که تصادفات زیادی دارد، آیا این امر ارتباطی با کیفیت این خودرو ندارد؟
درست است که بیشترین تصادفات متعلق به پراید است اما این امر طبیعی است، زیرا بیشترین خودرویی که در کشور تردد می‌کند، پراید است. ما نزدیک به شش میلیون پراید در کشور داریم. بنابراین نمی‌توانیم بگوییم چون پراید خودروی بی‌کیفیتی است تصادفات زیادی دارد. از سوی دیگر گزارش‌های پلیس نشان می‌دهد علت 25 درصد تصادفات عابران پیاده و 25 درصد دیگر موتورسواران هستند. اینها جدا از گزارش های بسیاری است که توسط پلیس ارائه شده، بنابراین نمی‌توانیم بپذیریم که کیفیت نامناسب پراید سبب این تصادفات است. بیشتر تصادفات کشور به عدم رعایت قوانین بازمی‌گردد نه کیفیت خودروهایی که تولید می‌شوند. ما در زمان تولید تست تصادف یا crash test  داریم که آزمایش می‌کند یک خودرو در زمان تصادف چه میزان صدمه می‌بیند و آسیب‌پذیری خودرو‌ها را بررسی می‌کند. در خودرویی چون پراید نیز این تست صورت گرفته و اگر کیفیت لازم و استاندارد لازم را نداشت به این خودرو اجازه تردد داده نمی‌شد و این امر کمی بی‌انصافی است.
پس چه دلیلی دارد که بسیاری عدم کیفیت برخی خودروهای تولید داخل را مطرح کنند؟
سود واردات خودرو در سال گذشته رقم بسیار بالایی بوده و تقریبا 60 درصد سود فروش خودرو به خودروهای وارداتی اختصاص دارد. هرچند تعداد خودرو‌های داخلی بیشتر است، اما قیمت خودروهای داخلی با خارجی قابل رقابت نیست. بنابراین کسانی که از مقوله واردات سود می‌برند، این هجمه‌ها را علیه تولیدات داخل مطرح می‌کنند که سبب می‌شود حتی بازار خارجی نیز نسبت به تولیدات ما بدبین شود. مثلا پراید در عراق خواهان زیادی دارد اما این هجمه‌ها سبب شده که آنها نیز نگران کیفیت این خودرو شوند و در خرید آن تردید کنند که این سبب آسیب‌رسانی به اقتصاد کشور شده است و به نوعی خودزنی است.