گالری‌ داری در ایران؛ تازه نفس اما مهجور

هشتم خردادماه بود که خبر برگزاری چهارمین حراج هنر مدرن و معاصر ایران که به نام «حراج تهران» معروف است، منتشر شد. در نگاه اول شاید شنیدن این خبر نیز مانند هزاران خبر دیگری باشد از حوزه‌های مختلف که در طول روز با آنها مواجه می‌شویم و از آن بی‌اعتنا می‌گذریم، اما اگر به جزییات این خبر مراجعه کنیم شاید بدمان نیاید که تا آخر این گزارش را بخوانیم و بخواهیم اطلاعاتمان کامل‌تر شود.

در این حراج 80 اثر از هنرمندان مختلف عرضه شد و در پایان هم مبلغی حدود 25میلیارد و 400میلیون تومان از طرف خریداران برای خرید آثار هنری به هنرمندان یا مجموعه‌داران پرداخت شد. مبلغ کمی نیست، آن هم در جامعه ما که شناخت درست و دقیقی از نقاشی و آثار هنری و چیزهای دیگر از این دست عمومی نیست. برای شروع سراغ دفتر امور هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رفتیم و با آنها در این زمینه صحبت کردیم.

تعاریف و اهداف

طبق تعریف دفتر امور هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، گالری یا نگارخانه به مکانی اطلاق می‌شود که برای نمایش و عرضه آثار هنرهای تجسمی از جمله طراحی، نقاشی، خوشنویسی، عکاسی، حجم، سفال، گرافیک، هنر اجرا، ویدئو آرت، هنر مفهومی، نگارگری، نقاشیخط، کاریکاتور، تصویرسازی و نظایر آن توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی ایجاد می‌شود و هدف از تاسیس آن نیز تلاش برای ارتقای آشنایی مردم با آثار هنرهای تجسمی و اشاعه مفاهیم و ارزش‌های فرهنگی و هنری، فراهم آوردن زمینه‌های رشد و اعتلای هنرهای تجسمی از طریق معرفی هنرمندان و آثار هنری، عرضه و فروش آثار هنری با رعایت سایر مقررات و اقدام به انجام مبادلات بین‌المللی آثار هنری در چارچوب قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران اعلام شده است.

پیشینه تاریخی گالری در ایران

گالری و گالری‌داری در ایران عمر چندانی ندارد و نخستین بار حدود 70 سال پیش و در مهر سال 1328 نخستین گالری خصوصی ایران به نام «آپادانا» توسط محمود جوادی‌پور، حسین کاظمی و هوشنگ آجودانی راه‌اندازی شد اما یک‌سال بعد به علت اینکه با استقبال مواجه نشد محکوم به تعطیلی شد.

پس از آن تاریخ و راه‌اندازی گالری «سیحون» تا این زمان قریب به 400 گالری در ایران فعالیت دارند؛ اما تعداد زیادی از آنان به برگزاری یک یا دو نمایشگاه در سال اقدام می‌کنند و بقیه سال فعالیتی انجام نمی‌دهند. با شروع به کار این مراکز، هر کدام از آنها به‌صورت مستقل و مجزا شروع به برنامه‌ریزی جهت پیشبرد اهداف‌شان کردند و تاکنون اقدامات آنان به منظور راه‌اندازی نهاد صنفی برای رسیدن به یک اتفاق نظر کلی در اهداف و همچنین اجماع برای برطرف کردن مشکلات‌شان به نتیجه دلخواه نرسیده است.

گالری‌داری در ایران و جهان

هرچند هنر گالری‌داری و شروع چرخه اقتصاد هنر در ایران نسبت به سایر کشورها همچون فرانسه و انگلستان عمر کمتری دارد و برای رسیدن به استانداردهای جهانی این صنعت تلاش‌های زیادی از سوی صاحبان آن صورت گرفته اما هنوز تفاوت‌های زیادی در کارکرد آنها وجود دارد.

به‌عنوان مثال در کشورهای اروپایی مرسوم است که هنرمندان با یک گالری خاص قراردادهای همکاری منعقد می‌کنند و تمام آثار خود را برای ارائه به آنها می‌دهند و گالری‌داران نیز با توجه به قدمت و اعتبار این هنرمندان نسبت به قیمت‌گذاری و برپایی نمایشگاه‌های فروش اقدام می‌کنند، اما در فضای گالری‌داری ایران این اتفاق معمولا رخ نمی‌دهد و هنرمندان هر بار کارهای خود را برای عرضه به یک گالری‌دار ارجاع می‌دهند که این مسئله خود دارای معایبی است.

عدم شناخت هنرمند توسط گالری‌دار و به تبع آن قیمت‌گذاری نامناسب روی این آثار و در نهایت تضییع حقوق هر یک از این طرف‌ها یکی از آثار منفی آن است. این در حالی است که آثار هنرمندان ایرانی در مقام مقایسه با سایر کشورها به لحاظ کیفیت نه‌تنها دچار ضعف و انحطاط نبوده بلکه در بسیاری موارد سرآمد نیز هستند و تعداد زیادی از این آثار در جهان شناخته شده و دارای ارزش‌ هستند. همان‌طور که در بسیاری از حراج‌های بین‌المللی این‌گونه آثار ارائه می‌شوند و در برخی موارد با قیمت‌هایی بسیار بالاتر از نمونه‌های خارجی خود ارزش‌گذاری شده و به فروش می‌رسند.

درآمدهای مجاز

طبق آیین‌نامه صدور و اجازه تاسیس، انحلال و نظارت بر فعالیت نگارخانه‌ها که از سوی دفتر هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صادر شده، این اجازه به مدیران گالری داده شده که آنها حداکثر 30درصد از درآمد حاصل از فروش آثار امانی هنرمندان را در مقابل فروش و ارائه خدمات به‌عنوان حق‌الزحمه دریافت کنند.

این در حالی است که به علت عدم همراهی مسئولان دولتی و استفاده از ابزارهای حمایتی، گالری‌داران و مجموعه‌داران برای تامین هزینه‌های خود و رسیدن به سود بیشتر معمولا به ارائه و فروش آثاری مبادرت می‌کنند که بتوانند در فرآیند قیمت‌گذاری مبالغ بالاتری را برای آنها در نظر بگیرند و نسبت به فروش آنها نیز اطمینان خاطر بیشتری داشته باشند.

این امر سبب می‌شود همان‌طور که تاکنون نیز شاهد آن بوده‌ایم؛ هنرمندان مطرح و نام‌آشنا که به اصطلاح گالری‌داران دارای امضا هستند همواره در خط اول این معاملات باشند و تازه‌واردان و آنان که هنوز در مراحل ابتدایی این راه به سر می‌برند به سختی بتوانند در ادامه راه با مشکلات خود دست و پنجه نرم کنند و امیدی به پیشرفت و آینده روشن خود داشته باشند.