گفت‌وگوی «فرصت امروز» با زهرا پالیزوان، تریدر استیشن کارگزاری آتی‌ساز / کار در استیشن، کار با بمب ساعتی است

سال‌ها قبل پیش از آنکه با گسترش زیرساخت‌های ارتباطاتی و اینترنت در ایران، معاملات آنلاین پا به بازار سهام ایران بگذارد، شیوه‌های ثبت و ضبط قدیمی معاملات برای سالیان متمادی، شیوه‌ای مسلط و ثابت در بورس ایران بود؛ شیوه‌ای که در آن بخش استیشن، یکی از محورهای اساسی اصلی معاملات بود. تحلیلگران معاملات آنلاین شاید اصلا واژه استیشن به گوش‌شان نخورده باشد اما قدیمی‌ترهای بازار که هنوز به شکل قدیم به ثبت معاملات خود می‌پردازند می‌دانند که یکی از رموز موفقیت دربازار ایران، انتخاب یک تریدر خوب در بخش استیشن است. امروز به سراغ زهرا پالیزوان تریدر استیشن کارگزاری آتی‌ساز و یکی از تریدرهای باسابقه بازار سهام رفته‌ایم و پای صحبت‌هایش نشستیم.

برای شروع مصاحبه از اینجا شروع کنیم که استیشن چیست و چه جایگاهی در کارگزاری دارد و چه کارهایی انجام می‌دهد؟

استیشن یعنی گرفتن سفارشات خریدوفروش که بتواند روی آنها معامله انجام دهد. در فرآیند معاملات ابتدا مشتری برای بار اول به کارگزاری مراجعه می‌کند و پذیرش می‌شود، ‌پس از اینکه با معامله‌گر آشنا شد می‌تواند بدون مراجعه حضوری و به‌صورت اینترنتی معاملاتش را انجام دهد. در واقع استیشن حکم یک ایستگاه معاملاتی را برای کارگزاری دارد و به این نام معروف شده است. استیشن به نوعی بخش قدیمی و سنتی کارگزاری محسوب می‌شود و هسته مرکزی کارگزاری می‌تواند باشد به این معنا که باید استیشن وجود داشته باشد و به نام معامله‌گر گرفته شود و معامله‌گر پشت استیشن قرار بگیرد تا معامله‌ای برای کارگزاری انجام شود و تا این مرحله انجام نشود مراحل دیگر از جمله مرحله حسابداری و پذیرش معنایی ندارد. چرا که ابتدا باید مشتری به کارگزاری مراجعه کند سپس پذیرش انجام و سند صادر شود و مدارک برای بایگانی هدایت شود.

با توجه به حساسیت این بخش و اینکه سهامداران کارهای خود را به استیشن‌ها ارجاع می‌دهند، چه مشکلاتی در استیشن‌ها و برای تریدرها وجود دارد؟

استیشن مکان مهمی برای کارگزاری است و سرمایه‌گذاران نخستین بار به‌صورت حضوری اقدام به خریدوفروش می‌کنند، پس از آنکه آشنا شدند به‌صورت تلفنی اوردر می‌دهند و معامله‌گر، معامله را انجام می‌دهد. این نکته حائز اهمیت است که برخی سهامداران برای معاملات و خریدوفروش‌های خودقیمت تعیین می‌کنند که در این صورت امکان این وجود دارد که در تماس تلفنی اشتباه شنیداری پیش آید، بنابراین ممکن است قیمت سفارش یا تعداد آن را اشتباه وارد کنند یا حتی مشتری اشتباه سفارش دهد. اینها از مسائلی است که باید در کار در نظر گرفته شود. ممکن است یک تریدر به‌صورت همزمان به‌خصوص در زمان‌های اوج بازار، با سه یا چهار مشتری صحبت کند بنا‌بر‌این معامله‌گر باید بسیار مسلط باشد که در این میان سفارشی را جا به جا یا اشتباه وارد نکند و این یکی از مشکلات معامله‌گران است که از قدیم تاکنون وجود داشته چرا که معمولا کارگزاری خسارت ناشی از این اشتباهات را متقبل نمی‌شود و خود تریدر باید خسارت ناشی از این اشتباه را بپردازد. 

در صورتی که باید مبلغی بر مبنای آن حد ضرر و زیان در طول سال که توسط یک استیشن ممکن است اتفاق بیفتد از طرف کارگزاری کنار گذاشته شود.در هر صورت انسان جایز‌الخطاست و ممکن است اشتباه‌هایی سهوا صورت بگیرد ولی متاسفانه تریدر‌ها از این امتیاز برخوردار نیستند که مبلغی کنار گذاشته شود و اگر چنین اتفاقی رخ داد بتوانند از این طریق حمایت شوند و درصد خطا در این بخش درنظر گرفته نشده است. بنا‌براین معامله‌گری شغل آسیب‌پذیری است و حساسیت این شغل بسیار بالاست و می‌تواند از مشاغل بسیار سخت محسوب شود.

مثلا سال 92 یا 83 اوج بازار بود و بسیاری از مردم که بورس را نمی‌شناختند به سمت بورس هجوم می‌آوردند و سرمایه‌های‌شان را در این بازار به کار می‌گرفتند زیرا پتانسیل رشد بازار بورس خیلی بالا‌تر از بازار‌های دیگر بود. با این حساب امکان داشت چهار یا پنج نفر همزمان پشتیبانی شوند و این درصد اشتباه را خیلی بالا می‌برد. حتی گاهی ممکن بود که به جای فروش، خرید زده شود. سیستم‌های قدیم تحت سیستم عامل داس بود و از نرم‌افزار pam استفاده می‌شد ولی سیستم جدید tsetmc است. این سیستم سرعت عمل معامله‌گران را کم کرده در حالی‌که در سیستم قدیمی pam سرعت عمل معامله‌گران زیاد بود و در آن واحد می‌توانستند یک صف خرید یا فروش را جمع کنند یا به اصطلاح معاملاتی رنج و صف را عرضه کنند و این هم از قابلیت‌های تریدر و هم نرم‌افزار محسوب می‌شد. از آنجا که در سیستم قدیمی معامله‌گران قادر بودند به راحتی سهم‌ها را جا به جا کنند، بنابراین، در سیستم جدید این قابلیت را کاهش دادند و حرکت تریدر‌ها را کند کردند تا بتوانند بازار را کنترل کنند. نرم‌افزار فعلی حجم عرضه و تقاضا را نمی‌تواند به خوبی پشتیبانی کند و گاهی اتفاق می‌افتد که بورس قفل می‌شود و گاهی یک ورودی بسیار بزرگ مثل بانک صادرات یا سهم مبین که عرضه شد به سیستم ورود پیدا می‌کند اما سیستم پتانسیل این را ندارد که جواب تقاضا را بدهد، بنابراین قفل می‌کند. این قفل فقط در مورد آن سهم خاص اتفاق نمی‌افتد، بلکه برای تمام سهم‌های بازار این شرایط وجود دارد و این یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌های سیستم جدید tsetmc است. بر این اساس در صورتی که بازار حجم بالایی داشته باشد این سیستم پاسخگو نخواهد بود. 

گاهی اتفاق افتاده که سهامدار نتوانسته درخواست خود را روی سیستم بگذارد و این‌طور به نظر می‌رسد که این یک بازی باشد چرا که پس از آن صف چیده شده و کارها انجام می‌شود و پس از آن درخواست سرمایه‌گذار در سیستم ورود پیدا می‌کند و ثبت می‌شود در‌حالی‌که دیگر امکان ندارد بتوان سهم مورد نظر را خرید. آیا ممکن است چنین بازی‌هایی اتفاق بیفتد؟ عامل این مسئله کیست؟ تریدر یا بالا دستی‌ها؟

آن تراکم پذیرش ورود است. بعضی از واقعیت‌ها وجود دارند که نمی‌توان بیان کرد.

ماجرای مبین چه بود؟ آیا تخلف بود یا اشتباه؟

به نظر من اتفاقات مبین به این علت بود که سهم 290تومان عرضه شد اما مدیر عامل شرکت گفت سهم شرکت 400‌تومان می‌ارزد و این باعث شد بازار مبین داغ شود و از آنجا که بسیاری از افراد در بازار منفی در ضرر بودند و منتظر این بودند که یک سود 40-30‌درصدی یا حتی 100‌درصدی از یک عرضه اولیه بگیرند و چون در عرضه اولیه قبل از مبین قیمت سهم 70 تومان رشد کرد، این تصور به وجود آمد که ممکن است برای مبین نیز چنین اتفاقی بیفتد به همین علت تقاضا افزایش یافت و ازکنترل بالا دستی‌ها نیز خارج شد و از سویی نیز سیستم معاملاتی قفل شد و در سیستم اختلال ایجاد کرد و از سویی تصمیماتی گرفته شد که اشتباه و غیر‌کارشناسی بود و بازی را خراب کرد. به نظر من باید اجازه داده می‌شد برای اینکه سهم خراب نشود جلو برود و با این کار خود بالا دستی‌ها زیر سوال رفتند. در جریان عرضه مبین روزی که ساعت 9 محدودیت عرضه مبین را برداشتند و گفتند که اوردر وارد کنید و 9:25 که گفتند می‌توانید سفارش‌گیری مجدد کنید، همین تصمیم را می‌توانستند ساعت 8:30 اعلام کنند. اگر این تصمیم را زودتر می‌گرفتند این اتفاق نمی‌افتاد و بی‌اعتمادی‌ها را به وجود نمی‌آورد.

آیا این یک اتفاق بوده؟ تقلب نبوده؟

نه. من تقلب بودن این مسئله را قبول ندارم. تقلبی در کار نبوده اما اجرا هم درست نبوده و بخشی از آن ضعف در سیستم بود. هر کدام از سیستم‌ها روی یک سرور قرار می‌گیرند که ممکن است یکی از دیگری سرعت بالاتری داشته باشد. اما شنیده شده که قرار است سیستم را تغییر دهند. قبل از سال 92 از سیستم pam استفاده می‌شد که سرعت بسیار بالایی داشت و مشکلی نداشت اما با وجود تحریم‌ها از این سیستم پشتیبانی نشد، بنابراین ایران در سال 92 در نمایشگاه بورس سیستم tsetmc را رونمایی کرد و سیستم معاملاتی تغییر کرد. سیستم جدید سرعت بالایی نداشت و مانند سیستم pam عمل نمی‌کرد. در سیستم pam در صورتی که مشکلی به‌وجود می‌آمد سریع بر طرف می‌شد اما سیستم جدید ظرفیت حجم عرضه و تقاضای زیاد را ندارد و سیستم قفل می‌کند و رفع این مشکل چند ساعت طول می‌کشد و کل معاملات از رده خارج می‌شوند و این برای همه مشهود خواهد بود.

نظرتان در مورد آنلاین‌ها چیست؟ در شغل شما که یک سبک قدیمی در ثبت و ضبط درخواست‌هاست چه دیدی نسبت به آنلاین‌ها وجود دارد؟

زمانی‌که سرمایه‌گذار می‌خواهد وارد بورس شود سوالاتی از وی پرسیده می‌شود که گاهی دیده می‌شود کارگزاری‌ها نیز در پاسخ دادن به این سوالات به مشتریان کمک می‌کنند. این باعث می‌شود در زمانی که سرمایه‌گذار درخواست خرید یا فروش سهمی را می‌دهد شناختی از بازار نداشته باشد. مشتری نمی‌داند که روند این سهم چگونه است و چگونه درخواست بگذارد، حجم معاملات را نمی‌شناسد، به‌عنوان مثال اگر 100 هزار سهم از یک شرکت داشته باشد که گردش شناوری سهم در روز 200هزار سهم باشد، ‌عرضه 100 هزار سهم، بازار را به هم می‌ریزد و تا یک هفته باید از آن سهم حمایت شود تا به قیمت قبل بازگردد. بسیاری از سرمایه‌گذاران احساسی عمل می‌کنند. سرمایه‌گذاران آنلاین نیزحجم وعمق بازار را به خوبی نمی‌شناسند و مقدار سهام‌شان کم است و مدت کوتاهی نگهداری می‌کنند و با حوصله کار نمی‌کنند.

در مورد حق‌تقدم‌ها اطلاعی ندارند. نمی‌دانند که به حق‌تقدم‌ها بهای اسمی می‌خورد و سهامدار در صورتی که بخواهد از حق تقدم خود استفاده کند باید به ازای تعداد حق تقدم‌ها قیمت اسمی آنها را ابتدا به حساب شرکت نقدا واریز کند و شرکت تا چهار ماه مهلت دارد که برگه سهم را تحویل مشتری دهد و پس از چهار ماه مشتری می‌تواند روی آن سهام معامله انجام دهد. بنابراین یکی از دلایلی که بورس غیرکارشناسی افت می‌کند و هیچ عقل سلیمی قادر به جبران و اصلاح آن نیست همین مسئله است که یکی از معضلات بازار سرمایه ما محسوب می‌شود. البته در کنار این‌ها بحث نقدینگی هم وجود دارد و در صورتی که برنامه‌ریزی دقیقی انجام شود، شاخص کل بورس بهتر می‌تواند به تعادل برسد اما متاسفانه باز هم سهامداران آنلاین و نوسان‌گیر‌ها سهامداری نمی‌کنند و این ضربه مهلکی به بورس وارد می‌کند.

با توجه به خطراتی که در شغل معامله‌گری وجود دارد در چه مواردی امکان شکایت وجود دارد و باید بازرسی انجام شود؟

به‌عنوان مثال در مواردی که معامله‌گر درخواست مشتری را دیر وارد سیستم کند، از آنجا که قیمت سهام در نوسان است ممکن است مشتری متضرر شود. این جزو تخلفات محسوب می‌شود که ممکن است مشتری اقدام به شکایت کند. همچنین برای بعضی از کارها نیاز است که اول ناظر بزند و ممکن است ناظر دیر بزند یا انجام نشود، بنابراین مشتری نمی‌تواند معامله انجام دهد که در این صورت ممکن است شکایت کند.

برای اینکه مشتری شکایت کند به چه سازمانی باید مراجعه کند؟ روند این کار چگونه است و چگونه مشتری باید اثبات کند که این اتفاق افتاده؟

برای شکایت باید به بازرسی بورس مراجعه شود. البته مشتری می‌تواند ابتدا نزد کارگزاری برود و شکایت خود را به مدیر کارگزاری مطرح کند، ‌اغلب کارگزاری‌ها مشکل را حل خواهند کرد. درصورتی‌که مشکل در کارگزاری حل نشود مشتری می‌تواند به بازرسی بورس مراجعه کند. در مورد اثبات کردن همیشه حق با مشتری است. البته بورس یک اقدامی کرده و آن هم این است که در کارگزاری‌هاcall center تعبیه شده است و تمام مکالمات و تاریخ و ساعت آنها ثبت و ضبط می‌شود. اگر کارگزاری به این نتیجه نرسد call center به بازرسی می‌رود. البته شکایت‌ها هم تا حدی به نوسانات بازار بستگی دارد. اگر بازار در حالت تعادل باشد این اتفاقات نمی‌افتد، ولی از آنجا که نوسانات شدید و مشهود است عده‌ای هم ممکن است زیر حرف خود بزنند و ادعای خسارت کنند.

درواقع سهامداری که متضرر شده به دنبال مقصر می‌گردد و نزدیک‌ترین کسی که در دسترس است معامله‌گر است. در گذشته شکل معاملات به این صورت بود که یک سالن وجود داشت و یک میکروفن و همه به نشانه خرید یا فروش دست‌شان را بالا می‌بردند و پس از آن یکی یکی برگه‌ها و اسناد ثبت می‌شد و به‌صورت دستی بود و حرف‌ها سند بود اما در زمان حاضر این معاملات از طریق کامپیوتر و تلفنی انجام می‌شود. به طور کل میان معامله‌گران و مشتریان اغلب رابطه دوستانه‌ای وجود دارد و اینکه شکایت شود یا نه بستگی به وجدان مشتری دارد. ممکن است مشتری خطای تلفنی را درک کند و معامله را به همان شکل که انجام شده بپذیرد و درمورد مشتریانی که اغلب قدیمی هستند چنین مشکلاتی پیش نمی‌آید اما عده‌ای از مشتریان که تازه وارد بازار شده‌اند و آگاهی چندانی از بورس ندارند ضررهای هنگفتی می‌کنند و دردسرساز می‌شوند.

شما به‌عنوان معامله‌گر اکثر معاملات را می‌بینید و از معاملات سهم‌ها آگاهی دارید. به نظر شما مسیر بازار به کدام سومی رود؟

به نظر من حمایتی از بازار نمی‌شود و بازار به حال خود رها شده است تا خودش راهش را پیدا کند و این اشتباه است. تصمیمات غیر‌کارشناسی دولت باعث این وضعیت بازار شده است. به‌عنوان مثال در بحث خوراک پتروشیمی‌ها یا بهره مالکانه سنگ آهنی‌ها. از سویی نقدینگی در بازار وجود ندارد.

به نظر شما آیا بازار تحول خاصی را در چشم‌انداز کوتاه‌مدت تجربه خواهد کرد؟

از نظر قیمتی می‌تواند بهتر شود. قیمت سهم‌ها خیلی افت کرده و جذاب شده است. اما این به شرایط سیاسی هم بستگی دارد. در صورتی که شرایط سیاسی تداوم داشته باشد و از بازار حمایت نشود تا 20 درصد دیگر هم امکان دارد بازار ریزش داشته باشد و حتی به 58 هزار واحد برسد.

به نظر شما کدام گروه‌ها توانایی لیدر شدن در بازار را دارند؟

بستگی به تحریم‌ها دارد. در صورتی که شرایط سیاسی خوب پیش برود بانک‌ها و خودرویی‌ها توانایی لیدر شدن را دارند. درصورتی که شرایط سیاسی خوب پیش نرود که تا حدی هم بازار این را پیش‌خور کرده است شاید 15 تا 20 درصد دیگر ریزش داشته باشیم اما در صورتی که سهامداران به‌صورت بنیادی با سهام برخورد کنند و به دنبال نوسان‌گیری نباشند کسی متضرر نخواهد بود و شاخص رشد خواهد کرد. در حال حاضر تکنیکالیست‌ها و نوسان‌گیران ضربه بزرگی به بورس وارد کرده‌اند و به بازار فشار وارد می‌کنند.