چشم امید راه‌آهن به صنایع داخلی

11 هزار کیلومتر ریل جدید، دوخطه و چهارخطه‌سازی مـسـیرهای اصلی، وارد کردن فناوری برقی و سریع‌السیرسازی خطوط، ساخت و توسعه قطارهای حومه‌ای و بهسازی و نوسازی خطوط قدیمی؛ این شاید تنها بخشی از برنامه‌های گسترده‌ای باشد که راه‌آهن ایران برای رشد و توسعه باید آن را در طول سال‌های آینده عملیاتی کند. حمل‌و‌نقل ریلی که در ایران عمری دیرین دارد و در طول دهه‌های گذشته همواره به‌عنوان یکی از گزینه‌های سفرهای داخلی و حتی بین‌المللی مطرح بوده، برای بالا بردن رقابت خود با دیگر عرصه‌های حمل‌و‌نقل باید مسیری طولانی را طی کند.

سهم بیش از 90 درصدی جاده‌ها در حمل‌و‌نقل کالا و رقابت دشواری که در جذب مسافر با جاده و هواپیما وجود دارد، برای راه‌آهن جز بالا بردن تعداد برنامه‌ها و طرح‌هایش راهی باقی نگذاشته است تا جایی که مدیرعامل راه‌آهن گفته با بودجه فعلی برای 30 سال آینده نیازی به کلنگ زنی جدید وجود نخواهد داشت.

در کنار مطرح بودن این پرسش که با توجه به محدودیت‌های اعتباری دولت نحوه تخصیص اعتبارات به این پروژه‌ها چگونه خواهد بود، قراردادهایی که برای اجرای این طرح‌ها با بخش غیر‌دولتی بسته می‌شود نیز محل پرسش است. هرچند مدیرعامل راه‌آهن اعلام کرده، علاقه اصلی خارجی‌ها از ورود به اقتصاد ایران ارائه فاینانس به پروژه‌های ریلی است و چندان به سرمایه‌گذاری مستقیم علاقه ندارند، اما به نظر می‌رسد، نحوه استفاده از محصولات تولیدی در عرصه ریل نیز سوال مهم دیگری است که می تواند سرنوشت برخی از صنایع داخلی را تغییر دهد.

ریل و واگن، داخلی یا خارجی؟

سال گذشته و در جریان سفر سه وزیر اقتصادی دولت به اصفهان قراردادی منعقد شد که پس از سال‌ها گمانه‌زنی یک حرکت رو به جلو به حساب می‌آمد. در جریان این برنامه‌ریزی ذوب‌آهن اصفهان اعلام کرد در آینده‌ای نزدیک تولید صنعتی ریل ملی را آغاز می‌کند و پس از نهایی‌شدن مقدمات لازم می‌تواند بخش قابل توجهی از ریل مورد نیاز کشور را تأمین کند.
این ریل داخلی که در آخرین وعده بنا شده زمستان امسال تحویل شود، در حالی نخستین روزهای حیاتش را پشت سر می‌گذارد که رقبای خارجی نیز خود را برای ورود به این بازار آماده کرده‌اند.

چند روز قبل پایگاه اینترنتی بیزنس استاندارد نوشت ‌«‌شرکت فولاد دولتی SAIL هند حدود 100هزارتن ‌ریل به ایران که در حال اجرای یک برنامه بزرگ توسعه شبکه راه‌آهن است، صادر خواهد کرد.» براساس این گزارش حتی هندی‌ها حاضر شده‌اند‌ برای جلب‌نظر ایران تغییراتی را نیز در این زمینه اجرایی کنند. سفارش ایران برای ریل به طول 18متر است و به دلیل اینکه این کارخانه ریل‌های 18 متری مورد درخواست مقامات ایرانی را تولید نمی‌کند، در حال نصب تجهیزات جدید برای تولید ریل‌های مذکور است.

این صحبت‌ها روز گذشته با یک واکنش رسمی از سوی مدیرعامل راه‌آهن روبه‌رو شد، واکنشی که از یک‌سو ریل سفارشی به هند را نه 100 هزار که 250 هزار تن اعلام کرد اما گفت این در برابر کل نیاز ایران رقم چندانی نیست. به گفته پورسیدآقایی «درحال حاضر حمل‌و‌نقل ریلی کشور مجموعا به ۷۰۰هزار تن ریل به دلیل عقب‌افتادگی‌هایی که در گذشته وجود داشت، نیاز دارد که قرار است ۲۵۰ هزار تن ریل از هند و مابقی آن از داخل تأمین شود.» صحبت از تأمین بخش قابل‌توجهی از نیازها شاید خط بطلانی باشد بر تمام گمانه‌زنی‌هایی که در طول سال‌های گذشته درباره عدم اعتماد راه‌آهن به محصولات داخلی مطرح بوده، موضوعی که کارشناسان این عرصه نیز از آن به حرکتی مهم یاد می‌کنند.

محمد سعیدی، کارشناس صنعتی ریلی در گفت‌وگو با «فرصت امروز» تصریح کرد: همان‌طور که از سال‌ها پیش نیز مطرح بوده تولیدکنندگان صنایع ریلی کشور آمادگی بسیاری دارند که با توجه به فناوری‌های روز جهان کار خود را به سرانجام رسانده و نیاز کشور را تأمین کنند. اعلام آمادگی راه‌آهن برای خرید این محصولات نیز می‌تواند خبری امیدبخش برای ادامه حیات این صنایع باشد.

سرپرست سابق شرکت ایریکو با اشاره به بالا رفتن ظرفیت ساخت ریل و واگن در کشور، عنوان کرد: خوشبختانه با توجه به برنامه‌ریزی‌هایی که در سال‌های گذشته صورت‌گرفته بخشی از محصولات نوین موردنیاز نیز در کشور قابل ساخت است. برای مثال، ساخت واگن مسافرتی با سرعت 160 کیلومتر در ساعت چند سال قبل هدفی دست نیافتنی بود اما امروز امکان آن به وجود آمده است. این یعنی حتی اگر محصولاتی امروز نیز در کشور وجود ندارد می‌توان با برنامه‌ریزی و حمایت برای آن فکری جدی کرد.

به گفته وی استفاده از حمایت‌های مالی نیز می‌تواند در جذب نظر شرکت‌های ریلی در استفاده از محصولات داخلی مهم باشد. وقتی گزینه‌های خارجی فاینانس و حمایت‌های نقد دارند، تولیدکنندگان داخلی نیز باید از این امکان استفاده کنند. این مرحله خود گامی مهم در حمایت از صنایع داخلی به حساب می‌آید.

سپردن تولید دوسوم از ریل مورد نیاز کشور به ذوب‌آهن اصفهان می‌تواند اتفاقی بزرگ در چرخش راه‌آهن به سمت استفاده از تولیدات داخلی باشد، اتفاقی که تداوم آن به بهبود اوضاع صنایع ریلی ازجمله کارخانه‌های ساخت واگن است. ایران یکی از کشورهایی است که بیشترین نیاز را به توسعه ریلی دارد و استفاده از توان داخلی در مسیر این توسعه شاید بهترین راهبرد باشد.