چرا سرمایه‌گذاران به فرودگاه روی خوش نشان نمی‌دهند؟

افزایش روزافزون تعداد پروازهای مسافرتی و گسترش و توسعه ناوگان هوایی از سال‌های گذشته فرودگاه را از یك محیط فنی كه تنها وظیفه مدیریت و كنترل تعدادی از پروازها را بر عهده دارد جدا كرده و به آن شاكله‌ای اقتصادی بخشیده است.  سپردن مدیریت و هدایت تعداد قابل توجهی از فرودگاه‌های جهان به سرمایه‌گذاران غیر‌دولتی و بسط ید آنها در برنامه‌ریزی و توسعه محیط‌های فرودگاهی باعث شده این مجموعه‌های عظیم پیش از آنكه در چارچوبی فنی خلاصه شوند منبعی درآمدزا تلقی شوند. 

این سیاست كشورهای توسعه‌یافته كه فرودگاه را به دو بخش كاملا مجزا تقسیم كرده، امنیت پروازها را در دست حاكمیت سیاسی نگه داشته و مدیریت را به بخش غیر‌دولتی سپرده است، فرودگاه را به یكی از سودآورترین حوزه‌های اقتصادی در سال‌های گذشته تبدیل كرده و به دنبال آن سیل سرمایه‌گذاری‌های جدید را به این حوزه كشانده است. 

برپایی مركز خرید و پاساژهای بزرگ، وارد كردن برندهای جهانی به این عرصه و حتی كسب درآمد از محیط فرودگاه، پاركینگ‌های طبقاتی و فضاهای تفریحی موجود در آن سودآوری بخش عمده‌ای از سرمایه‌گذاری‌های جدید را پیش از آغاز چرخه اصلی كار تضمین كرده است. در ایران اما این تفكر نه‌تنها سابقه چندانی ندارد كه در میان سرمایه‌گذاران بخش خصوصی فرصتی كاملا فراموش شده به حساب می‌آید. 

تمركز همه‌جانبه دولتی به اقتصاد كلان با محدود شدن فضای سرمایه‌گذاری در سال‌های گذشته باعث شده فرودگاه‌ها تنها به نهادی اجرایی و بودجه‌بگیر دولت تبدیل شوند كه عمده فعالیت آنها به اقدامات فنی و مدیریت ایمنی پروازها محدود باقی مانده است.  هرچند مدیرعامل فعلی شركت فرودگاه‌های كشور به‌عنوان یكی از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران بخش خصوصی دراین عرصه به حساب آمده و در تاسیس و آغاز به كار بخش CIP فرودگاه امام‌خمینی نقش اصلی را ایفا كرده است نیز نتوانسته اعتماد سرمایه‌گذاران بخش خصوصی برای ورود به طرح‌های كلان فرودگاهی در كشور را جلب كند.  

به گفته محمدعلی ایلخانی، در حال حاضر از 51 فرودگاه فعال در ایران حدود 48 فرودگاه رسما زیان‌ده به حساب می‌آیند تا به این ترتیب 94 درصد از فرودگاه‌های فعال ایران برای ادامه بقا نیاز به بودجه دولتی و حمایت‌های رسمی حاكمیت داشته باشند. 

این درحالی است كه وقتی طرحی مانند CIP فرودگاه مهرآباد با حمایت و مشاركت سرمایه‌گذار خصوصی كلید خورد و پس از مدتی به اجرا درآمد به‌عنوان یكی از موفق‌ترین تجربه‌های مدیریتی در این عرصه به حساب آمده تا جایی كه پای بانك‌های خصوصی برای مدیریت و هدایت بخشی از آن را نیز به عرصه باز كرده است. 

بخش CIP كه برای سرمایه‌داران و ثروتمندانی كه تعداد بالایی از پروازهای ماهانه را در برنامه خود ثبت كرده‌اند از اهمیت بالایی برخوردار است. با توجه به جایگاه جغرافیایی ایران و تعداد بالای مسافران كشورهای حاشیه خلیج‌فارس و شیوخ ثروتمند این حوزه می‌تواند در فرودگاه‌های جنوبی و شرقی كشور به‌عنوان بخشی تاثیرگذار فعالیت كند. 

هرچند تاكنون سیاست‌های مدیرعامل جدید شركت فرودگاه‌ها نتوانسته در شاكله اصلی این سرمایه‌گذاری‌ها تغییر ایجاد كند اما نگاه مثبت دولت یازدهم به ورود و گسترده كردن نقش سرمایه‌گذاران خصوصی در عرصه‌های كلان حمل‌و‌نقل باعث شده این امید به وجود آید كه فرودگاه‌های ایران نیز در آینده‌ای نزدیك در جمع فرودگاه‌های سودده جهان جا گیرد. هرچند رسیدن به این جایگاه نیاز به مقدمات ویژه‌ای دارد كه كارشناسان این حوزه نسبت به اجرایی شدن تك‌تك آنها وسواس خاصی را مطالبه می‌كنند. 

مدیریت فرودگاه راهبردی دوجانبه می‌خواهد

مدیركل سابق فرودگاه مهر‌آباد معتقد است برای اقتصادی كردن فضای فرودگاه‌های ایران و سودآور كردن آنها باید مدیریت كلان به شكل دوجانبه خدمات‌دهی به مسافر و ایرلاین را در دستور كار خود قرار دهد.  نصرالله منصورشیرازی در گفت‌وگو با «فرصت امروز» با اشاره به تجربه موفق كشورهای اروپایی در تبدیل كردن فرودگاه‌های‌شان به یك محیط امن و تضمین‌شده اقتصادی تصریح كرد: بر پایی نمایشگاه، فروشگاه، پاركینگ‌های بزرگ و محیط‌های تفریحی باعث شده این روزها در كشورهای توسعه‌یافته فرودگاه در كنار انجام وظایف فنی و عملیاتی خود به‌عنوان یك محیط بزرگ اقتصادی و گردشگری مورد استفاده قرار گیرد.  

وی ادامه داد: در ایتالیا و آلمان ترمینال‌های مسافرتی بیش از آنكه شبیه به محیط‌های فرودگاهی باشند به فضای پاساژ و محیط خریدوفروش تبدیل شده‌اند كه این مسئله باعث شده در كنار جمعیت میلیونی مسافران آنها تعداد زیادی از توریست‌ها و مردم ساكن در منطقه نیز جذب آن شوند.  مدیركل سابق فرودگاه مهر‌آباد با اشاره به چند تجربه محدود انجام گرفته در سودآوری اقتصادی فرودگاه‌های ایران اظهار كرد: در دهه‌های گذشته فرودگاه شیراز با توجه به امكاناتی که فراهم كرده بود حتی با وجود خارج از شهر بودن به‌عنوان یكی از محیط‌های اصلی تفریحی مردم شناخته می‌شد و در روزهای پیك سفر این فرودگاه با شدت استقبال مسافران روبه‌رو بود. در سال‌های گذشته نیز آغاز به كار بخش CIP فرودگاه امام باعث شده بخش عمده‌ای از هزینه‌های این فرودگاه بزرگ تامین شده و سودآوری حداقلی برای آن به وجود آید. 

به گفته شیرازی، اگر دولت قصد دارد از این تعداد بالای فرودگاه‌های زیان‌ده فعال در كشور بكاهد باید شرایط سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این عرصه را تسهیل كرده و امكان مانور اقتصادی بیشتری به آنها بدهد، همان‌طور كه با سرمایه‌گذاری بخش غیر‌دولتی پاركینگ طبقاتی فرودگاه مهرآباد كلید خورده و اجرایی شده است می‌توان در عرصه‌های دیگر نیز به سرمایه‌گذاران این بخش اعتماد كرد. 

وی خاطرنشان كرد: برای تضمین شدن این شرایط باید در مدیریت كلان نگاهی دوجانبه داشت، از یك‌سو خدمات مدنظر مسافران را ارائه كرد و از سوی دیگر به ایرلاین‌ها سرمایه‌گذاری و توسعه فرودگاه‌ها را داد تا به این ترتیب هر دو عرصه برای اقتصادی كردن محیط فرودگاهی هزینه شود. 

هرچند ادامه یافتن تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی علیه ناوگان هوایی ایران آینده این عرصه را سخت و قدری ابهام‌آلود كرده است اما با توجه به ظرفیت‌های بسیار بالای این عرصه كه همچنان بكر مانده و كسی به آنها ورود نكرده است می‌توان انتظار داشت صنعت هواپیمایی ایران در كنار بحث فنی و عملیاتی بتواند به محیطی مناسب برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی تبدیل شود. فرودگاه با توجه به محیط باثبات و تعداد بالای بازدیدكنندگانی كه در روز و ماه ثبت می‌كند یكی از اصلی‌ترین حوزه‌هایی است كه می‌تواند در رشد و توسعه این صنعت جایگاهی ویژه ایفا كند.