پرتقال- خامه، روی دست خوانسار بلند شده است

کشیدن قلیان از دیرباز در میان ایرانی‌ها رواج داشته است، بسیاری از ما یکی از صداهای نوستالژیکی که از خانه پدر و مادربزرگ‌هایمان در خاطر داریم، صدای «قل‌قل» قلیان در کوزه شیشه‌ای با طرح  قاجاری است. اتفاقی که در فرهنگ ما ریشه دوانده و با آمدن تنباکوهای میوه‌ای تبدیل به تفریح عمده جوانان شده است. اکنون صدای «قل‌قل» قلیان از یک مفهوم نوستالژیک فراتر رفته و برای صاحبان کسب‌و‌کار به یک مقوله سود آور و وسوسه برانگیز تبدیل شده است. بسیاری از افراد حتی با سرمایه‌ای نسبتا پایین سفره‌خانه‌ای به راه می‌اندازند که خمیر مایه اصلی درآمد آن قلیان است. بیراهه نگفته‌ایم اگر بگوییم که این کالای دخانی تمام دخل و خرج یک سفره‌خانه پرهزینه را یک تنه می‌پردازد.

روزانه 2 میلیارد تومان در تهران دود می‌شود

دو سال پیش در زمینه میزان مصرف قلیان در میان شهروندان تهرانی آماری منتشر شد که نشان از آن داشت   هزینه ماهانه مصرف قلیان برای هر ایرانی حدود 215 هزار ریال است، بدین ترتیب این هزینه روزانه از دو میلیارد تومان برای مصرف‌كنندگان قلیان در تهران تجاوز می‌كند. در همین زمینه، آماری که گمرک ایران در این باره منتشر کرده نشان از روند صعودی واردات توتون قلیان به ایران از سال۸۹ به بعد دارد. واردات توتون قلیان در سال‌های ۸۷ و ۸۸ با افت قابل‌ملاحظه‌ای روبه‌رو بوده. اما در سال‌های ۸۴ تا ۸۶ روند واردات توتون میوه‌ای به‌شدت رشد داشته است.
آمار تکان‌دهنده گویای این موضوع است که رقم دلاری واردات توتون میوه‌ای، از حدود ۲.۱ میلیون دلار در سال ۱۳۸۰ به نزدیک ۱۳ میلیون دلار در سال ۱۳۹۱ رسیده است. یعنی طی ۱۱ سال، واردات کالایی مانند توتون میوه‌ای، حدود ۵۲۰ درصد رشد کرده که البته نشان می‌دهد میل مردم همزمان با رشد نجومی این کالا افزایش پیدا کرده است. عرضه‌کنندگان‌بسیاری توتون میوه‌ای را از واردکننده خریداری می‌کنند، اما در بیشتر سفره‌خانه‌ها از بسته‌های مارک دار استفاده نمی‌شود. بیشتر این سفره‌خانه‌ها از توتون‌های ارزان قیمت‌تری که به‌صورت فله‌ای که هر یک کیلوگرم آن ۲۰ هزار تومان است، استفاده می‌کنند. قلیان علاوه بر توتون به زغال آتشین نیز نیاز دارد. در حال حاضر قیمت هر کیلو زغالی که باعث تولید گاز مونوکسیدکربن کشنده برایتان می‌شود در ارزان‌ترین قیمت چهار هزار تومان و در گران‌ترین قیمت ۱۴ هزار تومان هزینه دارد. البته این قیمت‌ها بستگی به مرغوبیت و تازگی و کهنگی آن دارد.
از قیمت زغال و توتون که بگذریم، به خود وسیله دخانی قلیان می‌رسیم. ارزان‌ترین دستگاه قلیان قیمتی برابر با ۱۵ هزار تومان دارد که دارای بدنه فلزی است و به قول قلیان‌کش‌ها کام خوبی می‌دهد. البته قلیان‌های گران‌تری نیز وجود دارند که با توجه به ارتفاع و جنس بدنه قیمت‌هایشان متغیر است. یک قلیان با بدنه چوبی کار شده در شهر سنندج که ارتفاع بلند و تنگ بزرگی نیز دارد قیمتی بالای ۳۰۰ هزار تومان دارد. در برخی از نقاط تهران قیمت قلیان‌هایی که جلوی مشتری می‌گذارند گاهی قیمتی بالای پنج میلیون تومان دارد.

قلیان 1500 تومانی تا 250 هزار تومان عرضه می‌شود

قیمت تمام شده یک قلیان چه در قهوه‌خانه  چه در سفره‌خانه، چه در مکانی لوکس و امروزی یا سنتی و قدیمی، چه در جنوبی‌ترین نقطه شهر یا بالای شهر، برای صاحب قهوه‌خانه یا سفره‌خانه هیچ فرقی نمی‌کند و بیشتر از ۱۵۰۰ تومان آب نمی‌خورد اما هزینه اصلی را زمانی قرار است پرداخت کنید که سرویسی کنار قلیان برایتان در نظر می‌گیرند. از آجیل گرفته تا میوه و نبات و خرما فراهم می‌شود. هر چقدر این سرویس سنگین‌تر و شکیل‌تر باشد پولی که باید برای آن پرداخت کنید نیز بیشتر است. در بعضی از سفره‌خانه‌ها قیمت یک قلیان بین سه تا شش هزار تومان است و در بعضی دیگر این قیمت‌ها تا مرز ۲۵۰ هزار تومان نیز می‌رسد. درآمدهای این‌چنینی برای تنها یک سرویس قلیان واقعا وسوسه‌کننده است.

یک سفره‌خانه روی هم چند؟

به گفته برخی از فعالان این بخش، دادن مجوز به سفره‌خانه‌ها با استفاده از روابط خاصی امکان‌پذیر است اما به راحتی می‌توان با هزینه حدود ۳۰ میلیون تومان یک مجوز اجاره کرد و همین امر زمینه برای دلالی و کاسبی در بازار قلیان می‌شود. البته می‌شود با پرداخت ۱۰۰ یا ۲۰۰ میلیون تومان رهن و ماهانه ۱۰ تا ۳۰ میلیون اجاره یک سفره‌خانه آماده را اجاره کرد کاری که این روزها به‌شدت مرسوم شده است.

خوانسار نداریم، میوه‌ای بکشید

قلیان كه یك روز با بوی تلخ تنباكوی خوانسار در انحصار پیرمردها بود، خودش را به‌روز كرده و امروز جوان‌تر‌ها هم چوب قلیان را به دهان می‌چسبانند و از این كارخانه تولید دود كام می‌گیرند. برای درست كردن قلیان خوانسار مشكل زیادی وجود نداشت. بسته‌های 500 گرمی تنباكو خوانسار برای چندین روز قلیان كافی بود. این تنباكوها خشك بودند و شیره نداشتند. آنها را در آب خیس می‌كردند و بعد بدون استفاده از فویل زغال را مستقیم روی تنباكو می‌گذاشتند. كم هزینه بودند و بیشتر پیرمردها اهل قلیان بودند. هر شب یك قلیان كافی بود اما تنباكوهای شیره دار نیاز به خیس كردن ندارند، هر تنباكوی 50 گرمی برای افراد هفت تاهشت بار و برای سفره‌خانه‌ها تا 14 بار قلیان چاق می‌كند. در سفره‌خانه‌ها تنباكوی ایرانی كمتر استفاده می‌شود.

دلیل آن هم دلسوزی و وجدان كاری قلیان‌داران نیست. تنباكوی خارجی «كم شیره» است و زود تمام می‌شود و مشتری زودتر تخت را خالی می‌كند اما تنباكوهای ایرانی «پر شیره» هستند و مدت بیشتری برای سوختن نیاز دارند. در بعضی از سفره‌خانه‌ها كه مشتریان نابلد دارند، تنباكوهای قلیان‌های استفاده شده را جمع می‌كنند، قسمت سوخته را از آن جدا می‌كنند و باقی تنباكوها را داخل آب می‌گذارند و فردا با تنباكوی جدید مخلوط می‌كنند و باز به مشتری می‌دهند. تنباكوی دست دوم حسن دیگری هم دارد، كمك می‌كند تا قلیان زودتر تمام شود. مسئله خالی شدن تخت برای سفره‌خانه‌دارها مسئله مهمی است.