بررسی مقایسه‌ ای « فرصت امروز » از مدیریت وعده‌ های غذایی در مراکز دولتی و خصوصی / نفوذ به قلب کارمندان با تنظیم ساعت ناهار

چند طبقه را بالا و پایین رفته‌اید تا پرونده را تکمیل کرده و به امضای آخر برسانید. حالا ساعت حدود یک بعدازظهر است. کارمند مربوطه پشت میز نیست. می‌گویند برای صرف ناهار رفته و برمی‌گردد. اگر شخص موردنظر مدیر باشد که اوضاع اصلا خوب نیست، چون خانم منشی می‌گوید: «من که نمی‌توانم به رییسم بگویم کی از ناهار بر می‌گردید!»

این تقریبا برای اغلب ما ایرانی‌ها اتفاق افتاده که در اداره‌ای گیر کرده‌ایم، به خیال خودمان پله‌ها را دو تا یکی رفته‌ایم تا پیش از رسیدن وقت ناهار کارمندان (که سال‌هاست قاعده خاصی ندارد) کارمان تمام شده باشد، ولی اما سربزنگاه به مخمصه افتاده‌ایم و نه دل مان آمده راهمان را بگیریم و برویم و نه وقتی برای اتمام کار ایستاده‌ایم، نتیجه گرفته‌ایم. اما مشکل چیست و از کجا آغاز شده است؟

تا همین یکی دو دهه پیش به هر اداره، بیمارستان، سازمان و حتی کارخانه‌ای که می‌رفتید، رأس ساعت مقرر آشپزخانه یا رستوران آنجا شروع به کار می‌کرد و کارمندان تقریبا یک ساعت وقت داشتند که برای صرف ناهار به رستوران مراجعه کنند. غذای کارکنان معمولا در درون - سازمان یا اداره- به وسیله آشپزهایی که استخدام بودند، تهیه می‌شد و نظارت آن نیز به عهده بخش رفاهی همان سازمان‌ها بود. با آغاز کوچک کردن دولت -یا به قولی خصوصی‌سازی- آرام‌ آرام این موضوع روند تازه‌ای به خود گرفت.

بعضی از اداره‌ها به کلی ناهارخوری‌ها را در سازمان‌شان برچیدند. تعداد دیگری مکان‌ها را در اختیار بخش‌خصوصی قرار دادند و بعضی دیگر به‌صورت قراردادی از آشپزخانه‌های غیرسازمانی غذا تهیه کردند و برای مصرف کارمندان در رستوران همان اداره سرویس می‌دادند، با این حال هیچ‌گاه این اتفاق مورد تایید همگان قرار نگرفت، زیرا از یک‌سو مبالغ پرداختی به جای ناهار به کارمندان (همان پول ناهار) کمتر از مبلغ یک وعده واقعی بود و از سوی دیگر پیمانکاران بخش‌خصوصی پس از مدتی که از شروع قرارداد می‌گذشت - برای سود بیشتر- از کیفیت می‌کاستند و به قول عوام «از سرو ته غذا می‌زدند» و شوربختانه در نبود نظارت کافی دست کارمند جماعت از همه جا کوتاه می‌ماند.

حذف ساعت شیرین ناهار

در اردیبهشت ماه سال 90 به دلیل آنچه کاهش ساعات اداری در شهر تهران -به دلیل آلودگی هوا- عنوان شد، خبرگزاری‌ها از حذف زمان صرف ناهار کارمندان خبر دادند. نعمت‌الله ترکی، معاون وقت برنامه‌ریزی استاندار تهران با بیان اینكه ساعت ناهار اداره‌ها به‌طور كلی حذف شده است، تصریح كرد: «در بخشنامه مربوط به این امر یك بازه زمانی 20 دقیقه‌ای برای فریضه نماز كاركنان دستگاه‌ها پیش‌بینی شده است و كلیه ساعت كاری پیش‌بینی شده در حال حاضر -كه از 8 تا 14:30 است - باید صرف خدمت‌رسانی به مردم شود.»

وی همچنان مدعی شد که در شهرداری و قوه قضائیه نیز صرف ناهار ممنوع اعلام شده است که در این مورد هادی ایازی، سخنگوی وقت شهرداری تهران گفت: «شهرداری تهران شامل قانون ساعت کار14:30 عصر نمی‌شود و تا ساعت 16 فعال است و کارکنان هم می‌توانند ناهار میل کنند، زیرا بسیاری از فعالیت‌های شهرداری 24 ساعته و شیفتی است و نمی‌شود به این قانون استناد کرد.»

همچنین بررسی‌های میدانی (همان روزها) نشان داد ساعت ناهاری در دادسراها و دادستانی تهران و دستگاه‌های زیرمجموعه قوه قضائیه همچنان برقرار است و حتی پایان ساعت کاری هم برای این دستگاه‌ها هنوز هم ساعت 16 است. البته اجرای قانون كاهش ساعت كاری و حذف ناهار در اداره‌های تهران و پرداخت هزینه ناهار به كارمندان، اعتراض شهرستانی‌ها را هم برانگیخت. كاوه كه یك كارمند شهرستانی است، با لبخندی بی‌صدا می‌گوید: «خوب است دیگر؛ هم پول می‌گیرند، هم زود تعطیل می‌شوند، هم در وقت نماز ناهارشان را هم می‌خورند. آن‌وقت دولت می‌خواهد تشویق كند تا كارمندان از تهران بروند. كاش ما هم تهرانی بودیم.»

طرح‌های خلق‌الساعه و بی‌سرانجام

این مشکل سال‌هاست وجود دارد و در پی تغییر مدیریت‌ها بر آن افزوده شده است، اما بد نیست بدانیم ماجرا از زمانی شدیدتر شد که در دولت دهم بنزین‌های آلوده که توسط پتروشیمی‌ها تولید می‌شد باعث آلوده شدن بیش از پیش هوای تهران شد و به ناچار طرح‌های خلق‌الساعه و ناکامی مانند «دورکاری» و کاستن از ساعت‌های اداری در دستور کار قرار گرفت.

با این همه امروز در تابستان 93 این مشکل هنوز پابرجاست و حتی شهرستان‌ها نیز از این قاعده مستثنا نیستند، چنانکه مهرنوش. ع که بارها به یکی از اداره‌های تامین اجتماعی رشت مراجعه کرده در این‌باره به «فرصت امروز» می‌گوید: «چند وقتی است کارم به تامین اجتماعی شعبه یک رشت افتاده، چشمتان روز بد نبیند. وقتی کارها انجام می‌شود تا به امضاها برسد ساعت 11:30 است. سراغ هر کدام از کارمندان می‌رویم می‌گویند رفته‌اند برای ناهار، نیم ساعت دیگر بر می‌گردند، نفر کناری هم کارش را انجام نمی‌دهد! بعد هم که نفر اول می‌آید و امضا می‌دهد، نوبت امضای همان کناری است که او هم رفته برای ناهار! بعد... تا فردا؛ فردا نفر بعدی رفته مرخصی ساعتی! یکی جدا رسیدگی کند یا بنویسند که ساعت اداری تا 11:30.»

تغذیه و بالا رفتن راندمان کاری

بی‌شک نقش تغذیه در راندمان کار کارکنان اداره‌ها قابل‌انکار نیست. کارشناسان معتقدند تغذیه صحیح و به موقع می‌تواند بازدهی کارکنان را به مراتب بالاتر ببرد. اکنون بی‌شک کارمندان هم میان‌وعده صرف می‌کنند و هم ناهاری را که از منزل با خود آورده اند یا از بیرون از اداره سفارش داده اند یا حتی از پیمانکاران مستقر در اداره‌ها تهیه کرده‌اند به‌صورت نامنظم مصرف می‌کنند، تنها تفاوت آن با گذشته مشخص و هماهنگ نبودن وقت ناهار و تکلیف کسانی است که می‌خواهند به آنها رجوع کنند.

ابتدایی‌ترین حسن صرف ناهار در وقت مقرر، تنظیم سوخت و ساز بدن در مدت زمان مشخصی است که کارمند پس از آن آمادگی خواهد یافت به ارائه خدمت بپردازد و از تجمع و نارضایتی ارباب رجوع نیز جلوگیری خواهد شد. «Refreshment» یا همان بازیابی قوای جسمی و روحی برای کارمندان موضوعی است که باید فکر تازه‌ای برای آن کرد؛ موضوعی که «آرش. ح» دانشجوی پیشین یکی از دانشگاه‌های مالزی با اشاره به آن می‌گوید: «این موضوع در اداره‌های مالزی نیز وجود دارد، اگرچه گاهی بیش از اندازه است.»

شهروندی که در شرکتی خصوصی داخلی کار می‌کند، می‌گفت: «روز اول که برای استخدام رفتم، شخص مصاحبه‌کننده گفت نیازی نیست شما از منزل با خود هیچ‌گونه مواد خوراکی بیاورید. اینجا چای، نسکافه، قهوه وناهار (طبق فهرست هفتگی) موجود است و شما هر روز - در زمان مشخص- می‌توانید از آنها استفاده کنید.»

او با ذکر این نکته که هرگز فکر نمی‌کرده چنین قوانینی قابل اجرا باشد، می‌افزاید: «پس از مدتی که از حضورم گذشت، مشاهده کردم نه تنها همه کارمندان به قوانین احترام می‌گذارند که حتی احترام متقابلی بین روسا و کارمندان برقرار است و شاید بخش عمده‌ای از موفقیت این شرکت -که در کار صادرات فعال است- همین دیسیپلین حاکم بر محیط است.» به نظر می‌رسد مدیران امروزی چه در بخش‌های دولتی و چه خصوصی باید هرچه سریع‌تر درباره مدیریت وعده‌های غذایی کارمندان تجدیدنظر کنند تا هم جلوی اتلاف وقت و انرژی را بگیرند و هم رضایت کارمندان را تامین کنند. تجربه نشان داده وقتی کارمندان از مدیران بالادست خود رضایت قلبی داشته باشند گاهی نشدنی‌ها را شدنی می‌کنند؛ درست مثل سربازانی که به عشق فرمانده از جانشان می‌گذرند.