معرفی ۵ بازیگر بزرگ بازار ارز

بازار ارز در حالی خود را برای ارز تک نرخی در دوران پسابرجام آماده می‌کند که هم‌اکنون دلار ۵‌نرخی در بازار، دردسرهای خاص خود را به دنبال داشته است.به گزارش مهر، با افزایش قیمت دلار در روزهای اخیر در بازار آزاد، دلایل متعددی از سوی کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی برای آن اعلام می‌شود اما فارغ از آنچه آنها اعلام می‌کنند؛ نرخ‌های ارزی که هر روز به نوعی در بازار اعلام می‌شود و با ملاک قرار گرفتن، قیمت‌های بازار ارز را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، از جنس‌های متفاوتی است. کارشناسان اقتصادی می‌گویند، ارز کالایی در اختیار و انحصار دولت است و بازاری به نام ارز به معنای واقعی کلمه نداریم. در ماه‌های اخیر هم قیمت ارز در بازار روندی افزایشی داشته، به‌طوری‌که در طول ماه قیمت دلار روندی افزایشی در پیش گرفته اما در پایان ماه قیمت آن تا حدودی تعدیل می‌شود تا قیمت ارز در پایان ماه با نرخ کمتری بسته شود، اما در ماه بعد دوباره همین روند تکرار می‌شود.

برخی تحلیل‌های اقتصادی مطرح می‌کنند که افزایش نرخ ارز به نفع صادرات کشور است ولی به اعتقاد برخی اقتصاددانان هنوز صادرات ما این موضوع را درک نکرده است و بنابراین جز متضرر شدن مردم حاصل دیگری ندارد. پیش از این گفته می‌شد، بازار ارز نرخ‌های سه‌گانه‌ای دارد اما با بررسی‌های بیشتر مشخص می‌شود که هم‌اکنون بازار ارز از پنج نوع قیمت تبعیت می‌کند و تحت تاثیر آن قرار می‌گیرد و در اصل پنج قیمت ارز در این بازار حاکم است و همین امر به‌شدت بازار ارز و قیمت‌ها را دچار نوسان و دستکاری می‌کند. این پنج قیمت غیر‌از نرخ دلالی و سوداگری است.

این در حالی است که بازار باید خود را برای ارز تک نرخی آماده کند، این وعده‌ای است که مسئولان بانک مرکزی آن را اعلام و مطرح کرده‌اند که تا پایان امسال ارز تک نرخی خواهد شد و مقدمات آن در حال حاضر فراهم شده و با اجرایی شدن برجام، دیگر شاهد ارز چند نرخی نخواهیم بود. حال به بررسی پنج نرخی شدن دلار در بازار می‌پردازیم.

نرخ اول؛ نرخ ثبت شده در سامانه سنا

در خردادماه امسال بود که بانک مرکزی برای مشخص شدن میانگین موزون نرخ خریدوفروش ارز بر مبنای معاملات ثبت شده، اعلام کرد که معاملات از تاریخ ۱۳ خرداد از طریق سایت «سنا» اعلام خواهد شد. براساس اعلام مسئولان، نرخ‌های اعلامی مندرج در سایت مزبور بیانگر میانگین وزنی نرخ‌های خریدوفروش ارز بر مبنای معاملات ثبت شده در سامانه سنا توسط صرافی‌های مجاز کل کشور و مربوط به معاملات نقدی دلار آمریکا، یورو و درهم امارات است.

اطلاعات معاملات توسط صرافی‌های مجاز در سامانه سنا ثبت و به طور مستقیم به سامانه فوق ارسال می‌شود، متعاقبا میانگین موزون نرخ خریدوفروش نقدی برای هر ساعت و کل روز محاسبه و در سایت درج می‌شود. براساس ماده (۶) مقررات مزبور تمام صرافی‌ها موظفند معاملات عمده را به‌صورت همزمان در سامانه سنا ثبت کنند. همچنین براساس ماده (۷) آن، ثبت معاملات جزئی در سامانه سنا می‌تواند در پایان روز کاری توسط صرافی‌های مجاز انجام شود. نرخ‌های اعلامی برای روزهای کاری بانکی بوده؛ میانگین وزنی کلیه معاملات انجام شده و ثبت شده توسط صرافی‌ها در سامانه سنا است. صمد کریمی مدیر اداره صادرات بانک مرکزی در این زمینه گفته است: براساس سامانه میانگین وزنی معاملات ارزی در بانک مرکزی میانگین وزنی دلار تا دیروز ۳‌هزار و ۵۵۰ تومان بود. براساس دستور بانک مرکزی، تمامی صرافی‌های مجاز، لازم است که روزانه در ساعتی مشخص میانگین موزون معاملات را در این سامانه درج کنند و این شامل تمامی صرافی‌های مذکور بدون استثنا می‌شود و در واقع اعلام اطلاعات در این زمینه توسط تمامی صرافان اجباری است.اما بررسی‌های بیشتر به نقل از فعالان بازار نشان می‌دهد که برخی صرافی‌ها، آمار و میانگین موزون نرخ خریدوفروش ارز و در اصل معاملات واقعی خود را در این سامانه ثبت نمی‌کنند و این موضوع نتیجه اشتباهی را رقم می‌زند و باعث می‌شود که همیشه نرخ‌های اعلامی در این سامانه ۵۰ تا ۶۰تومان کمتر از نرخ حقیقی بازار باشد.

نرخ دوم؛ مرکز مبادلات ارزی

دومین نرخی که همیشه برای بازار و فعالان اقتصادی، واردکنندگان و تجار ملاک است و در اصل نرخ روزانه ارز براساس آن در بازار شکل می‌گیرد، نرخ پایه‌ای است که بانک مرکزی آن را هر روز روی سایت خود اعلام می‌کند. ارزها با این نرخ در مرکز مبادلات ارزی عرضه می‌شوند و نه تنها صرافی بانک‌ها آن را خریداری می‌کنند بلکه متقاضیان ارزی یعنی فعالان بخش وارداتی کشور نیز درخواست‌هایی برای آن دارند. در ماه‌های اخیر بانک مرکزی به‌صورت نامحسوس این نرخ را افزایش داده است و به اصطلاح می‌خواهد با نزدیک کردن آن به نرخ دلار بازار و نرخ ارز آزاد، مقدمات اجرای ارز تک نرخی را در بازار فراهم کند، فارغ از اینکه بانک مرکزی هر چه این نرخ را بالاتر می‌برد، نرخ ارز در بازار آزاد هم به تبعیت از آن افزایش می‌یابد و همچنان اختلاف قیمتی بین نرخ دلار دولتی و بازار آزاد بالا است.  بانک مرکزی نرخ دلار دولتی را روز دوشنبه برای عرضه در مرکز مبادلات ارزی ۲۹۹۶ تومان اعلام کرد.

نرخ سوم؛ حواله ارزی

جهت ارسال ارز از طریق یک بانک به حساب فرد یا شرکت در بانک مقصد از حواله ارزی (Remittance)  استفاده می‌شود. در همه این روش‌ها، ارسال‌کننده پول ابتدا از اینکه بانک مقصد دارای کد رهگیری یا سوییفت معتبر است، اطمینان حاصل کرده و سپس واحد پول ارسالی را تعیین می‌کند و معادل آن را بر مبنای واحد پول بانک مبدا جهت ارسال حواله تحت عنوان حواله رمیت تحویل بانک می‌دهد. حواله‌های فوق از طریق بانک ثالثی که بر مبنای واحد پول ارسالی متغیر است، به بانک مقصد می‌رسد و بسته به نوع حساب شخص یا شرکت در بانک مقصد به واحد پول رایج تبدیل شده یا در حساب ارزی وی/شرکت ثبت می‌شود.

حواله ارزی به دو نوع T/T و D/D از لحاظ نحوه و زمان انتقال ارز تقسیم می‌شود: T/T مخفف(Telegraphic Transfer)در این روش انتقال ارز به‌صورت سریع در وجه ذینفع از طریق شبکه سوییفت انجام می‌شود. D/D  مخفف(Demand Draf)  این روش در واقع به مفهوم پرداخت یک حواله/برات ارزی به تاریخ آینده است و متعهد تحویل مقدار مشخصی ارز به ذینفع در آینده را می‌پذیرد.حواله T/T در سیستم صرافی پیوست به نام حواله مستقیم و حواله D/D به نام حواله غیر‌مستقیم شناخته می‌شود. به هر یک از این عملیات کارمزدی تعلق می‌گیرد که در مورد T/T معمولا کارمزد بیشتری دریافت می‌شود.نکته مهم در استفاده از حواله ارزی، کارمزدی است که به آن تعلق می‌گیرد و همین عامل باعث می‌شود که قیمت ارز حواله‌ای حدود ۵۰ تا ۶۰ تومان بالاتر از قیمت واقعی آن باشد.

نرخ چهارم؛ دلار عمده

اصلی‌ترین و تعیین ‌کننده‌ترین نرخ در بازار ارز، نرخ صرافی بانک‌ها به‌ویژه صرافی پارسیان است. بانک مرکزی از طریق این صرافی‌ها، ارزها را به بازار تزریق می‌کند و نرخ آن همواره حدود ۲۰تومان از نرخ بازار آزاد پایین‌تر است.البته کوروش پرویزیان مدیرعامل بانک پارسیان اخیرا صرافی پارسیان را اهرم بانک مرکزی دانسته و گفته است: در دو سال گذشته صرافی این بانک در حوزه کارگزاری بانک مرکزی فعال بوده است. کیفیت عملکرد صرافی پارسیان از نظر بانک مرکزی مناسب است و برهمین اساس بانک مرکزی خواستار بهره‌گیری از این صرافی به‌عنوان اهرم است.

نکته حائز اهمیت در عملکرد صرافی بانک‌ها این است که هرچه به معاملات ساعات پایانی نزدیک‌تر می‌شویم، بخشی از عرضه ارزها به صرافی بانک‌ها در همین ساعات انجام می‌شود اما بنا به گفته فعالان بازار و با اتمام ساعات معاملات و تعطیلی شعب، این ارزهای تزریقی در صرافی بانک‌ها باقی می‌مانند و در مواردی نرخ صوری ارز در پایان معاملات روزانه به‌خصوص حوالی ساعت ۱۵ و ۳۰ دقیقه را کلید می‌زنند.در این میان، برخی فعالان بازار ارز روایت می‌کنند، نرخ دلار عمده که معمولا حدود ۲۰ تومان از نرخ دلار بازار آزاد پایین‌تر است، در ساعت پایانی معاملات این اختلاف حتی در برخی موارد تا بیش از ۱۰۰تومان هم می‌رسد. دو جدول ذیل که مربوط به نرخ «دلار عمده» و «بازار آزاد» در آبان ماه است، وجود اختلاف نرخ حتی تا بیش از ۱۰۰تومان در روز را به نوعی تایید می‌کند.

نرخ پنجم؛ دلار صرافی‌ها

پنجمین نرخ، نرخ صرافی‌ها است که روزانه توسط صرافان دارای مجوز و بدون مجوز روی تابلوها درج و اعلام می‌شود و این نرخ‌ها ملاک بازار آزاد ارز است. در حال حاضر بانک مرکزی لیست اسامی ۴۲۱ صرافی دارای مجوز را در سایت خود اعلام کرده که خریدوفروش ارز از طریق این صرافی‌ها مجاز است. گرچه این صرافی‌ها هم هر از گاهی از انجام اقداماتی از جمله خریدوفروش ارز با مبالغ کم و غیره سرباز می‌زنند.  بانک مرکزی هم اخیرا برای ساماندهی فعالیت صرافی‌ها دستورالعمل ناظر بر عملکرد صرافی‌ها را صادر کرد که البته با مقاومت‌هایی از سوی برخی صرافی‌ها همراه شد. به هر حال نرخ دلار بازار آزاد که همان نرخ اعلامی صرافی‌ها است، هم‌اکنون نرخ آن ۳۵۸۲تومان است.