فرصت‌ها و تهدید‌های سرمایه‌گذاری در حمل‌و‌نقل دریایی

کشور ایران به واسطه موقعیت جغرافیایی و دسترسی به آب‌های آزاد و همچنین قرار گرفتن در منطقه‌ای که می‌تواند پل ارتباطی آسیای جنوب شرقی و اروپا باشد، قابلیت‌ها بالایی در زمینه سرمایه‌گذاری و استفاده از ظرفیت‌های ترانزیت کالا داراست، از این رو می‌توان با سیاست‌گذاری مناسب و سرمایه‌گذاری اصولی در این زمینه فرصت‌های شغلی و درآمدهای سرشاری را به وجود آورد. بررسی‌های گروه سرمایه‌گذاری «فرصت امروز» حاکی از آن است که فرصت‌های بسیاری در جهت سرمایه‌گذاری در سیستم حمل‌و‌نقل دریایی و ریلی و جاده‌ای کشور وجود دارد اما آنچه مشخص است روند حرکتی سرمایه‌گذاری در این بخش نشان می‌دهد که نه‌تنها توجه مناسبی به قابلیت‌های این حوزه در کشور صورت نگرفته، بلکه زیرساخت‌های لازم در جهت سرمایـــه‌گذاری بخش‌خصوصی اقتصاد نیز مهیا نشده است.

از این رو در گفت‌وگویی با روزبه مختاری، از فعالان این عرصه و یکی از اعضای هیات‌مدیره انجمن کشتیرانی کشور به بررسی جنبه‌های مختلف سرمایه‌گذاری در ایــن بخش، فرصت‌هـــا و تهدید‌های موجود و زمینه‌های سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی در این حوزه می‌پردازیم که در ادامه می‌خوانید.

***

وضعیت سرمایه‌گذاری‌های انجام شده مناسب نیست

در سال‌های اخیر بنا به شرایط تحریمی که در اقتصاد کشور حاکم بوده، افت محسوسی در تمامی حوزه‌های اقتصادی رخ داده که حمل‌و‌نقل دریایی و بنادر بازرگانی و تجاری نیز از این قاعده مستثنا نبوده است. از سوی دیگر تمرکز بیش از حد برای سرمایه‌گذاری و رشد برخی بنادر از جمله بندرعباس و. . . باعث شده تا رشد نامتوازنی در سرمایه‌گذاری در این بخش اتفاق بیفتد. تمرکز اصلی در جهت سرمایه‌گذاری در بنادر نفتی و مسئله ترانزیت نفت چه در بنادر شمالی و چه در بنادر جنوبی کشور رخ داده است، از این رو بسیاری از قابلیت‌های بنادر بازرگانی و تجاری کشور نادیده انگاشته شده است. از سوی دیگر در بحث لجستیک به دلیل رکود سال‌های گذشته اقتصاد توفیق خاصی حاصل نشده و به دلیل کم بودن بار و ترانزیت کالا، سرمایه‌گذاری‌های انجام شده عایدی لازم را نداشته است.

در همین رابطه دکتر روزبه مختاری عضو هیات رییسه انجمن کشتیرانی کشور در خصوص سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در بخش حمل‌و‌نقل دریایی و ترانزیت کالایی در گفت‌وگو با «فرصت امروز» می‌گوید: به دلیل مشکلاتی که در سال‌های اخیر گریبانگیر اقتصاد کشور بوده متأسفانه سرمایه‌گذاری مناسبی در بخش‌های حمل‌و‌نقل دریایی و توسعه بنادر کشور انجام نشده و ما نتوانستیم از قابلیت‌های ترانزیتی کشور به نحو مطلوبی استفاده کنیم. از سوی دیگر، شبکه حمل‌و‌نقل جاده‌ای و ریلی ما نیز از ظرفیت‌های لازم برای توسعه حمل‌ونقل دریایی برخوردار نبوده و مجموع این عوامل سبب شده تا وضعیت چندان مناسبی را در این بخش شاهد نباشیم.

وی در ادامه می‌افزاید: متأسفانه نگاه درآمدی در توسعه بنادر و استفاده از قابلیت‌های ورود و خروج کالا به جای نگاه کسب درآمد در حرکت روی کسب درآمد در سکون تغییر جهت داده و تمام تمرکز‌ها در بحث انبارداری در بنادر کشور صورت گرفته و سیاست‌های سازمان بنادر و دریانوردی نیز بر این مسئله دامن زده است بنابراین شرایط رکودی از یک سو و نگاه سرمایه‌گذاری و سیاست‌گذاری نامناسب از سوی دیگر باعث شده تا وضعیت لجستیک بنادر کشور در شرایط مناسبی قرار نداشته باشد، درحالی‌که تمرکز اصلی درآمدزایی بنادر باید در این بخش صورت گیرد.

این کارشناس و فعال بازار می‌گوید: با توجه به اتفاقات اخیری که در بحث هسته‌ای ایران پیش آمده و نگاهی که سازمان بنادر در بازگرداندن و جذب سرمایه‌گذاران خارجی دارد، امیدواریم رشد قابل قبولی را در سرمایه‌گذاری در این بخش شاهد باشیم اما نکته‌ای که ممکن است به آن توجه نشود این است که ما علاوه بر بنادر بزرگی که در کشور داریم و باید سرمایه‌گذاری خوبی در آنها انجام شود بنادر دیگری هم هستند که قابلیت‌های زیادی برای سرمایه‌گذاری وجود دارد از جمله بندر قشم و بنادری نظیر آن‌که می‌تواند در اولویت‌های سرمایه‌گذاری بخش دولتی و خصوصی قرار گیرد.

سرمایه‌گذاری در بنادر شمالی مغفول مانده است

مختــــــاری درخصــــوص سیـــاست‌گـــذاری در زمینــــه سرمایه‌گذاری در بنادر شمالی نیز می‌گوید: انجمن کشتیرانی نمی‌تواند در زمینه سیاست‌گذاری اقدامی انجام دهد، ولی می‌تواند به‌عنوان مشاور در کنار سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی قرار گیرد و متولی اصلی این امر سازمان بنادر و دریانوردی کشور است. یکی از اقدامات خوبی که در جهت سرمایه‌گذاری در بنادر شمالی کشور رخ داده احداث بندر کاسپین در شمال کشور است که می‌تواند تبعات اقتصادی و سیاسی بسیاری را برای منطقه به دنبال داشته باشد و زمینه‌ساز فرصت‌های جدیدی در حوزه اشتغال و درآمدزایی در منطقه باشد. با توجه به شرایطی که در عرصه بین‌الملل برای روسیه اتفاق افتاده ما می‌توانیم در زمینه افزایش حجم صادرات به این کشور برنامه‌ریزی کنیم و همین امر فرصت مناسبی را در جهت توسعه حمل‌و‌نقل دریایی کشور ایجاد کرده که هم می‌تواند در جهت توسعه صادرات کالا‌های داخلی مؤثر باشد و هم فرصت‌هایی را در عرصه ترانزیت کالا پیش‌روی ما قرار دهد.

بنابراین در کوتاه کلام می‌توان گفت برای اینکه از قابلیت‌ها و ظرفیت‌های توسعه‌ای بخش دریایی و ترانزیتی کالا استفاده کنیم باید بررسی دقیقی روی این مسئله صورت گیرد. برای این کار ابتدایی‌ترین موضوع بحث آمار است اما متأسفانه ما آمار منسجم و جامعی از بنادر کشور در اختیار نداریم. از سوی دیگر از آمار‌های موجود هم به نحو بهینه‌ای استفاده نمی‌شود، بنابراین تمام محاسباتی که باید در جهت رونق یک بندر انجام شود مسیر درستی را طی نخواهد کرد.

قابلیت‌های ترانزیتی کشور کجای داستان قرار دارد

عضو هیات رییسه انجمن کشتیرانی کشور می‌گوید: در شرایط فعلی عمده ترانزیت کالاهای ما به افغانستان و ترکمنستان بوده و عراق و آذربایجان نیز در رتبه‌های بعدی قرار دارند اما آنچه مسلم است از قابلیت‌های ترانزیتی کشور که قابلیت‌های بالایی هم هست به نحو مطلوبی استفاده نمی‌شود و مهم‌ترین دلیل آن این است که ترانزیت ما متولی‌های مختلفی دارد و ارگان یا سازمانی که تصمیم گیرنده تمام مسائل ترانزیت کالا در کشور باشد وجود ندارد و همین نبود مدیریت جامع و یکپارچه در این بخش بیشترین آسیب را به این بحث وارد کرده است. اما اتفاق بهینه‌ای که در این بخش رخ داده نگاه جدید گمرک به موضوع ترانزیت کالا در کشور است. به این ترتیب در بخش سرعت دهی به ترخیص و جریان ورود و خروج کالا اتفاقات خوبی رخ داده که قابل تحسین است و حرکت در این مسیر می‌تواند زمینه‌ساز درآمد‌های بیشتر برای اقتصاد کشور باشد.

وی می‌افزاید: استفاده از قابلیت‌های بنادر خشک و پتانسیل‌های حمل‌و‌نقل ریلی می‌تواند اتفاقات خوبی را در بحث ترانزیتی کشور رقم بزند اما همچنان زیرساخت‌های لازم برای توسعه این بخش وجود ندارد. از این رو می‌توان با توسعه بنادر خشک در کشور از رفت و آمد کانتینر‌های خالی در کشور جلوگیری کرد. متأسفانه بخش زیادی از تردد کانتینری در کشور کانتینر‌های خالی است که می‌توان با توسعه بنادر خشک و برنامه‌ریزی اصولی وضعیت بهینه‌ای را در این عرصه به وجود آورد و تا حد زیادی هزینه‌های حمل‌و‌نقل را کاهش داد. همه این عوامل می‌تواند به‌عنوان فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش حمل‌و‌نقل و ترانزیت کالایی در کشور محسوب شود، بنابراین با توجه به اینکه ما در کشور مناطقی را داریم که برای سرمایه‌گذاری در زمینه احداث بنادر خشک مناسب‌اند، مدیریت جامع و برنامه‌ریزی مدون در این بخش می‌تواند فرصت‌های جدید را پیش‌روی اقتصاد کشور قرار دهد.

وی ادامه می‌دهد: توسعه زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل ریلی و جاده‌ای مهم‌ترین عامل در توسعه حمل‌و‌نقل دریایی و استفاده از پتانسیل‌های ترانزیتی کالا در کشور است اما متأسفانه ظرفیت‌های این بخش بسیار محدود است و سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در این بخش به هیچ‌وجه کافی نیست و نمی‌تواند جوابگوی نیاز‌های کشور باشد.

فرصت‌های سرمایه‌گذاریدر حمل‌و‌نقل دریایی و ترانزیت کالا

مختاری می‌گوید: در حال حاضر با توجه به نیاز‌های کشور مهم‌ترین بخشی که نیاز به سرمایه‌گذاری دارد بخــــش لجستیـــک و تجهیزات بنادر کشور است. با این وجود فرصت‌های مناسبی در زمینه توسعه بنادر کوچک، اسکله‌سازی، حمل‌و‌نقل ریلی و احداث و توسعه بنادر خشک وجود دارد که سرمایه‌گذاران بخش‌خصوصی می‌توانند تمرکز خود را بر سرمایه‌گذاری در این بخش قرار دهند. از سوی دیگر در زمینه راه‌اندازی و توسعه ناوگان کشتیرانی خصوصی فرصت‌های خوبی وجود دارد و سرمایه‌گذاران داخلی می‌توانند در توسعه این بخش نقش تأثیر‌گذاری را ایفا کنند، چرا که در شرایط تحریمی چند سال گذشته این نیاز در کشور به‌طور جدی احساس شد.

وی مــی‌گوید: مهــم‌تـرین عامل در تــوسعه سرمــایه‌گــذاری در حمل‌و‌نقل دریایی و استفاده از قابلیت‌های ترانزیتی کشور، ورود بخش‌خصوصی به این حوزه است، اما باید در نظر داشت که ابتدا لازم است زیرساخت‌های مناسب توسط بخش دولتی انجام گیرد و زمینه برای سرمایه‌گذاران بخش‌خصوصی فراهم شود، علاوه بر این، سیاست‌های تشویقی مناسب در جهت جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در نظر گرفته شود.