شوری سد گتوند بازیچه دعواهای گروهی

حاشیه‌های سد گتوند و انتشار اخبار شور شدن آب آن، در غیاب نظر کارشناسان مستقل سبب شد درنهایت دولت کمیته‌ای را در دانشگاه تهران تشکیل دهد تا صحت و سقم سخنان مطرح شده درباره این پروژه از نظر کارشناسانی بی‌طرف مورد بررسی قرار گیرد. این کمیته حداکثر تا یک ماه آینده نظرات خود را اعلام خواهد کرد اما به نظر می‌رسد طرفین دعوای گتوند به هیچ‌وجه حاضر به شنیدن توضیحات یکدیگر نیستند زیرا سمینار علمی بررسی تبعات زیست‌محیطی-اجتماعی گتوند که قرار بود با حضور طرفین دعوا تشکیل شود، در غیاب برخی مسئولان بدون دستیابی به نتیجه مطلوب با به اغتشاش کشیده شدن جلسه، خاتمه یافت.

سمینار علمی بررسی تبعات زیست‌محیطی-اجتماعی سد گتوند و راهکارهای مقابله با آن روز پنجشنبه در سازمان جهادکشاورزی استان خوزستان با حضور متولیان کشت و صنعت نیشکر، کارشناسان شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران و علاقه‌مندان محیط‌زیست استان تشکیل شد. غایبان بزرگ این نشست، متولیان آب و برق خوزستان و محیط‌زیست استان بودند. نبود متولیان محیط‌زیست با واکنش سیدحسین فاضلی، دبیر کمیته برگزاری این سمینار همراه شد. وی که چندی است برای برگزاری سلسله‌نشست‌هایی در زمینه نجات کارون تلاش می‌کند، بر این باور است که اخبار منتشر شده رسانه ملی در زمینه شوری گتوند با آمارهای نمایندگان مجلس همخوانی ندارد. وی تاکید کرد: سازمان آب و برق خوزستان نباید به منابع آبی کارون با نگاه تامین برق توجه کند. بلکه تامین حق‌آبه کشاورزان باید در سیاست‌گذاری‌ها پررنگ شود. دبیر کمیته برگزاری همایش در خاتمه سخنان خود بر تدوین سند ملی حمایت از کارون تاکید کرد.

نمک کف سد گتوند هیچ‌کس را تهدید نمی‌کند

مصطفی پورمحمدی به‌عنوان رییس سازمان بازرسی، پنجم دی‌ماه سال 91 از ابلاغ تصمیم قوه‌قضاییه برای تخلیه سد گتوند به رسانه‌ها خبر داد. این تصمیم هیچ‌گاه اجرایی نشد و هنوز هم این پرسش در ذهن بسیاری از مردم وجود دارد که آیا سد گتوند به‌راستی برای کشور مخاطرات زیست‌محیطی به همراه دارد یا خیر. البته متولیان شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران به‌عنوان پیمانکار این پروژه مدعی‌اند دستور تخلیه گتوند فقط در فضای رسانه‌ای مطرح شده و هیچ ابلاغی از سوی قوه‌قضاییه به این شرکت ارسال نشده‌ است. در نشست روز پنجشنبه هم کارشناسان این شرکت برای دفاع از اثرات مثبت سد گتوند بر تنظیم شوری آب رودخانه کارون، حضور یافتند. داریوش محجوب، مدیر مطالعات طرح سد و نیروگاه گتوند بر این باور است که آب کارون به دلیل افت آورد سالانه ناشی از تغییرات اقلیمی، افزایش جمعیت و برداشت بیش از حد از آب این رودخانه با کاهش کیفیت مواجه شده‌ است و مردم باید مصارف خود را کنترل کنند. وی ادامه داد: سد گتوند آبی که برای تولید برق از نیروگاه‌های بالادست این سد نظیر کارون یک، سه و چهار رها می‌شود را پشت خود ذخیره کرده و اجازه نمی‌دهد که این آب هدر رفته و به خلیج‌فارس وارد شود.

محجوب بر این باور است آبی که درجه شوری آن چندین برابر دریاست، در کف مخزن سد گتوند ذخیره شده و برای هیچ‌کس مشکلی ایجاد نمی‌کند. به گفته محجوب آب براساس میزان شوری و وزن در مخزن سد گتوند لایه‌بندی شده و بخش عمده آن دارای درجه شوری قابل استفاده برای مردم پایین‌دست است. اگرچه نگرانی‌هایی وجود دارد که با تغییر دمای لایه‌های مختلف سد، اختلاط آب شور و شیرین در مخزن این سد رخ دهد، اما مدیر مطالعات سد گتوند تاکید کرد: شرایط محیطی سد به‌گونه‌ای است که تغییرات دمایی فقط در لایه‌های بالایی که کیفیت مناسبی از نظر شوری دارند، رخ می‌دهد.

رودخانه کارون زباله‌دانی است

پساب مزارع نیشکر، فاضلاب‌های خانگی و بیمارستانی و بسیاری آلاینده‌های دیگر به همراه کاهش حجم آورد رودخانه، آلودگی کارون را چندین برابر کرده ‌است. بوی فاضلاب رها شده در کارون در شهری مثل اهواز آزار‌دهنده است. هوشنگ حسنی، نماینده شرکت مهندسی مهاب قدس (به‌عنوان مشاور پروژه) در نشست علمی بررسی تبعات سد گتوند به این آلاینده‌ها اشاره کرد و گفت: هیچ‌کس به وظایف خود عمل نمی‌کند اما همه تاکید دارند که باید آب با کیفیت دریافت کنند. مخالفان ساخت سد گتوند تاکید دارند که اگر آب از لایه‌های پایین مخزن سد برداشت نشود، به‌زودی مخزن سد گتوند به‌طور کامل شور شده و دیگر لایه آب شیرینی در آن وجود نخواهد داشت. در چنین شرایطی خروجی این سد زمین‌های کشاورزی پایین دست را نابود می‌کند.

اما حسنی در حاشیه نشست پنجشنبه با رد این اظهارات به «فرصت‌امروز» گفت: تخلیه تمام آب مخزن ضروری است زیرا تامین‌کننده آب مردم پایین‌دست است. اما اگر قصد داشته باشیم تمام شوری را در مخزن سد گتوند نگه داریم –که البته کار منطقی نیست- و فقط آب با درجه شوری هزار، به پایین‌دست تحویل دهیم، می‌توانیم تا 50 سال آب شیرین مورد نیاز را تامین کنیم. وی در پاسخ به منتقدانی که مشاوران را افرادی در اختیار کارفرما می‌دانند، این تصورات را نادرست توصیف کرد و افزود: با ورود به این پروژه با واقعیت‌های دیگری آشنا شدم که نشان می‌داد گتوند می‌تواند مصیبت و تهدید نباشد، اگر تدابیرلازم برای آن اندیشیده شود.

مرور گزارشات و نظرات کارشناسی

نیشکر خوزستان یکی از مدعیان اصلی اثرات مخرب زیست محیطی سد گتوند است. حسین آمیلی، معاون کشاورزی شرکت توسعه نیشکر معتقد است که شوری آب سد گتوند سبب شده کشاورزی تحت تاثیر قرار گرفته و زمین‌های کشاورزان تبدیل به شوره‌زار شود. با وجود این اظهارات، متولیان ساخت سد گتوند با استناد به گزارش‌های منتشر شده از سوی شرکت توسعه کشت نیشکر، بر این باورند که این شرکت پس از سال‌ها بیشترین میزان برداشت در واحد سطح را در سال زراعی گذشته تجربه کرده‌است.

معاون کشاورزی شرکت توسعه نیشکر در سخنان خود به نامه‌هایی اشاره کرد که شرکت توسعه مدیریت منابع آب پیش از آبگیری سد گتوند تدوین کرده و نسبت به حجم نمک موجود در مخزن سد هشدار داده‌است. وی همچنین حجم گچ و نمک موجود در مخزن سد گتوند را 560 میلیون تن اعلام کرد و گفت: این حجم نمک و گچ، آب بسیار شوری را در مخزن این سد تولید می‌کند. آمیلی در این سمینار گفت که مسئولان آب و برق خوزستان به دلیل دستور وزارت نیرو اجازه حضور در نشست را ندارند. وی به دلیل آنکه وزارت نیرو مجری و مسئول پروژه‌های آبی است، آمارهای ارائه شده از سوی این وزارتخانه درخصوص سد گتوند را فاقد اعتبار لازم دانست.

پاسخ معاون فنی آب نیرو

متولیان ساخت سد گتوند برای جلوگیری از شور شدن بیشتر آب مخزن سد قصد دارند آب «ابر شور» لایه‌های پایین مخزن را به خلیج فارس منتقل کرده یا به مصرف پتروشیمی‌ها برسانند. معاون کشاورزی شرکت توسعه نیشکر بر این باور است که با توجه به شوری بالا و حجم این آب، خروج آن از مخزن نیاز به 5/9 سال زمان دارد. ضمن آنکه آب شور در لوله به‌راحتی حرکت نمی‌کند و عملیات انتقال با اشکالات جدی مواجه می‌شود. عیسی بزرگ زاده، معاون فنی و پژوهش‌های شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران که در نشست روز پنجشنبه قبل از اتمام جلسه درخواست 10 دقیقه وقت برای ارائه سخنرانی کرد و در نهایت اجازه صحبت پیدا نکرد، درباره این اظهارات به «فرصت‌امروز» گفت: با فرض خروج یک متر بر ثانیه آب از بخش شور سد، برای تخلیه آن به پنج سال زمان نیاز داریم. بدون شک اگر خروج آب را افزایش دهیم، سرعت کار افزایش می‎یابد.

وی نه‌تنها سد گتوند را تنظیم‌کننده شوری آب کارون اعلام کرد، بلکه افزود: افزایش درجه شوری آب کارون در پایین‌دست سد گتوند براساس تعاریف هیات بین دولتی تغییر اقلیم (IPCC) به دلیل عملکرد نامناسب در بخش مصرف است و مدیران بخش آب در این زمینه تقصیری ندارند. معاون فنی و پژوهش‌های شرکت آب نیرو صنعت نیشکر را عامل مهمی در شوری گتوند اعلام کرد. زیرا این محصول آب‌بر، یک چهارم آب خروجی از سد گتوند را راهی زمین‌های نیشکر برای آب‌شویی این زمین‌ها و کشت محصول می‌کند اما خروجی آب از اراضی نیشکر، درجه شوری چندین برابری نسبت به آب دریافت شده دارد. این آب بدون تصفیه وارد کارون یا تالاب‌های اطراف شده و زمینه شوری آنها را فراهم می‌کند. وی همچنین تاکید کرد: آب شور پایین مخزن سد، با استفاده از نیروهای ثقلی به‌راحتی قابل انتقال به خلیج فارس است.

نمایندگان خوزستان شاکی از عملکرد محیط‌زیست

عباس پاپی‌زاده، عضو کمیسیون کشاورزی و اسماعیل جلیلی نماینده مردم مسجد سلیمان در مجلس شورای اسلامی هم از دیگر حاضران این نشست بودند. این دو نماینده، سد گتوند را عامل شوری آب کارون معرفی کردند. آنها سازمان حفاظت محیط‌زیست را به‌عنوان دستگاه ناظر بر ساخت سدها، به دلیل مخاطرات زیست محیطی ناشی از سد گتوند، مقصر اعلام کردند.