استفاده بیش از حد از آب های زیرزمینی و فروش بی سابقه تراکم کار دست پایتخت می دهد / سقوط تهران در چاله فرونشست ها

آلودگی، ترافیک، گسل های زلزله و کمبود زمین؛ اگر این ابهامات در طول سال های گذشته به عنوان اصلی ترین خطرهایی که زندگی در پایتخت را تهدید می کنند مطرح بود، حالا باید به آنها گزینه ای جدید اضافه کرد که می تواند بسیاری از این نگرانی ها را پشت سر بگذارد، خطری که رصد آن در بسیاری از موارد ممکن نیست اما توانایی تخریب بسیار بالایی دارد.

فرونشست زمین در پایتخت هرچند پیش از این نیز اتفاق افتاده بود اما در طول ماه های گذشته به خبری پرتکرار بدل شده است. باز شدن دهان خیابان و فروریختن آن این روزها به تهدیدی بدل شده است که نشان می دهد تهران توانایی ادامه حیات به سبک گذشته را ندارد.

سنجش چگونگی به وقوع پیوستن فرونشست ها در نخستین نقطه به ابهامی بزرگ در عرصه زمین شناسی بازمی گردد. استفاده بیش از اندازه از بستر آب های زیرزمینی باعث شده که در طول سال های گذشته معضل کم آبی بیش از هر زمان دیگری زندگی ایرانیان را تهدید کند. صحبت از پایان یافتن این منابع در طول سال های نه چندان دور نشان از خطرناک شدن اوضاع در صورت مراعات نکردن در مصرف دارد.

استفاده بیش از اندازه از منابع آب های زیرزمینی تهدیدی جدی را نیز در مناطق شهری به وجود آورده که کاهش استحکام زمین و عدم توان آن برای حفظ بارگذاری های جدید اصلی ترین مسئله ای است که تهران را به عنوان بزرگ ترین شهر کشور تهدید می کند.

در چنین فضایی تداوم فروش تراکم اصلی ترین موضوعی است که می تواند زمین هایی با استقامت پایین را به چالش بکشاند. نگرانی درباره زمین های جنوب تهران از آزادگان گرفته تا میدان راه آهن از یک سو و البته تداوم ساخت خطوط متروی جدید در زمین هایی که اخیرا ریزش یکی از تونل های آن به حادثه ای خطرناک منجر شد نشان از آن دارد که شاید تهران برای سال های آینده با معضلاتی جدی رو به رو شود.

هرچند در نظر نگرفتن منابع مالی قطعی و ثابت برای شهرداری باعث شده عملا بخش عمده ای از هزینه های شهر از محل فروش تراکم به دست آید و دست نکشیدن از آن لااقل در کوتاه مدت ناممکن شده است، اما تداوم حرکت در این مسیر شاید حوادث بزرگ تری به وجود بیاورد که عبور از کنار آنها چندان ساده نخواهد بود؛ حوادثی که شاید فرونشست های زمین در طول ماه های گذشته تنها مقدمه ای برای آن باشد.

توقف فروش تراکم در چارچوبی بلندمدت

یک کارشناس عمران و مسکـــن معتقــد است فعـــالیـــت های سال های گذشته در عرصه های عمرانی و اقتصادی زنگ خطرها را برای زمین های شهرهای بزرگ به صدا در آورده و در صورت متوقف نشدن این روند شاید در سال های آینده مشکلات در این حوزه بسیار بیشتر شود.

محمد عدالت خواه در گفت و گو با «فرصت امروز» تصریح کرد: اصلی ترین موضوعی که باعث کاهش مقاومت زمین و افزایش خطرها می شود، استفاده از منابع آب زیرزمینی و به کار بستن آنها بیش از حد استاندارد است. این امر در ایران اتفاق افتاده و ما خطرهای جدی در این زمینه برای خود به وجود آورده ایم.

به گفته وی، در چنین شرایطی کاهش استفاده از زمین و بارگذاری های جدید روی آن نخستین راهکاری است که می تواند در دستور کار قرار گیرد. این در حالی است که آمارها در سال های گذشته نشان از آن دارد که فروش تراکم همچنان ادامه داشته و تغییری در آن مشاهده نمی شود.

عدالت خواه با بیان اینکه نبود اعتبارات ثابت برای شهرداری ها، آنها را وادار کرده به فروش تراکم دل ببندد، تاکید کرد:  هدف از فروش تراکم استفاده از منابع مالی آن برای توسعه شهر و افزایش توان زیرساختی آن است. این در حالی است که اگر این فروش به نابود شدن بخشی از بستر زمین و خطرناک شدن زندگی در روی آن منجر شود، هیچ منطقی در ادامه آن وجود نخواهد داشت.

وی ادامه داد: در شرایط فعلی قطعا گزینه جدی باید استفاده از توان کارشناسان و مطالعه دقیق بسترهای شهری باشد تا مشخص شود کدام مناطق امکان ساخت و ساز دارند و کدام بخش ها به مرحله خطر رسیده اند. محدود کردن فروش تراکم و سخت گیری های جدی تا آن زمان می تواند گزینه ای کوتاه مدت در اختیار ما قرار دهد.

احسان رجبی، کارشناس بازار مسکن نیز در گفت وگو با «فرصت امروز» به لزوم مطالعه جدی و سریع زیرساخت های شهر اشاره کرد و گفت: شهرهای ایران در شرایطی با ساخت و سازهای جدید روبه رو هستند که بسیاری از این ساخت و سازها با توجه به مطالعات زمین شناسی انجام نمی شود، اگر این موضوع را در کنار خطر رو به رشد فرونشست زمین ها قرار دهیم کار به نقاط خطرناکی می رسد.

به اعتقاد وی، استفاده از تجربه جهانی می تواند اصلی ترین راهکار برای رسیدن به نقاط ایمن برای ساخت و ساز باشد. اینکه هنوز شهری مانند تهران مجبور است درآمد خود را از محل تراکم فروشی به دست آورد قطعا نقطه امیدوار کننده ای نیست و در آینده نزدیک نیز نمی توان تصور کرد این منبع دگرگون شود.

این کارشناس ادامه داد: اگر راهبرد کلانی در استفاده از زمین ها به کارگرفته نشود شاید در آینده با مشکلاتی جدی تر روبه رو شویم و از این رو دفع خطر الزامی است.

هرچند رشد غیرقابل کنترل جمعیت پایتخت در طول سال های گذشته باعث شده عملا راهکارهای مدیریتی شهر در بسیاری از نقاط به بن بست برسد اما خطر تداوم فرونشست های زمین مسئله ای است که نپرداختن به آن حتی زندگی ساکنان فعلی تهران را نیز تهدید می کند؛ موضوعی که در طول ماه های گذشته رشد یافته و مشخص نیست تا کجا ادامه خواهد یافت.

ارتباط با نویسنده: j.hashemi1992@gmail.com