روزگار تیره اقتصادی همسایه غربی

شاید وقتی ترکیه در اواسط سال گذشته ناگهان تصمیم گرفت راه را بر کامیون‌های ایرانی بسته، نسبت به تغییر در ساختار عوارض جاده‌ای اقدام کند، هرگز گمان نمی‌برد در فاصله کمتر از یک سال نه‌تنها قدرت چانه‌زنی خود بر سر تعرفه‌های ترانزیت را از دست دهد که حتی در تأمین حداقل امنیت در خاک خود نیز با مشکلات زیادی مواجه شود. دولت ترکیه که در طول تمام سال‌های گذشته با روی کار آمدن حزب اعتدال و توسعه توانست مسیر رشد اقتصادی مثبت را برای دوره‌ای مداوم پشت سر بگذارد و با تبدیل شدن به یکی از قدرت‌های منطقه بارها درخواست ورود به اتحادیه اروپا را مطرح کند، حالا روزهایی را تجربه می‌کند که کمتر کسی تصور ورود به آن را داشت؛ روزهایی که بیشترین تأثیر را در مسیر ترانزیتی این کشور با ایران داشته است.

هرچند اختلافات اقتصادی در تعیین تعرفه ترانزیتی تقریباً تمام روزهای گذشته در چند ماه اخیر در مرز بازرگان را غیر‌عادی کرد اما با رسیدن دو طرف به راه‌حلی موقتی، بسیاری گمان می‌کردند بار دیگر محور ترانزیتی مهم منطقه به حال عادی بازمی‌گردد. این تصور اما چندان دوام نداشت تا این بار نه مشکلات به وجود آمده برای کامیون‌ها که حمله به قطارهای ایرانی، آسمان همکاری‌های دو طرف را تیره کرد؛ ابتدا خرابکاری در مسیر یک قطار که حامل مسافران ایرانی بود و سپس انفجار در مسیر قطار دوم که از ایران راهی ترکیه بود تا مسافران ایرانی را باز گرداند.

این دو اتفاق پی‌در‌پی نخستین تأثیر خود را بر آینده همکاری‌های توریستی دو کشور داشت. شرکت رجا رسماً اعلام کرد تا زمانی که اوضاع امنیتی ترکیه مناسب نشود و دولت این کشور نتواند بار دیگر عبور و مرور ایمن قطارها را تنظیم کند تا اطلاع ثانوی قطاری به سمت این کشور حرکت نخواهد کرد. به دنبال جدی شدن تهدیدها در خاک ترکیه برآیند‌های ابتدایی نشان از آن دارد که درخواست سفر به این کشور توریست‌پذیر نیز پایین آمده و این به معنای آن است که همسایه غربی ایران خطر از دست دادن بازاری را دارد که در سال برایش چند صد هزار مسافر به همراه داشته و بخش قابل توجهی از بازار توریست این کشور را تأمین می‌کرده است.

در کنار بازار مسافرتی اما شاید نگرانی اصلی ترکیه را از دست رفتن بازار ترانزیتی این کشور بسازد. قرار داشتن این کشور به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین نقاط اتصال زمینی اروپا با آسیای مرکزی و سابقه امنیت مطلوب آن در جابه‌جایی کالا‌ها، ترکیه را در تمام سال‌های گذشته به‌عنوان یک شریک مطمئن برای ایران مطرح کرده و حالا این مشکلات می‌تواند اوضاع را به کلی دگرگون کند. از سوی دیگر مسائل امنیتی و سیاسی اخیر به کاهش ارزش پول ملی این کشور نیز انجامیده و هشدار یک بحران اقتصادی را می‌دهد.

مرز دوباره باز شد اما. . .

آخرین حمله مسلحانه که شاید تیر خلاصی بر تلاش ترکیه برای ثابت نگه داشتن اوضاع باشد چند روز قبل و در هجوم به یک کامیون ایرانی اتفاق افتاد. در این حمله که کامیون و محموله‌ آن در خاک ترکیه و توسط افراد ناشناس به آتش کشیده شد، هرچند به خسارت جانی نرسید اما رانندگان کامیون به‌عنوان آخرین گروهی که هنوز به قصد عزیمت به ترکیه برنامه‌ریزی می‌کنند را نیز برای ادامه فعالیت‌شان دودل کرده است. هرچند ترک‌ها پس از این حمله نیز دوباره مرز خود را گشودند اما شاید دیگر خبری از رونق حضور در خاک ترکیه نباشد.

محمد جواد عطرچیان، مدیرکل دفتر ترانزیت و پایانه‌های مرزی سازمان راهداری در گفت‌وگو با «فرصت امروز» در تشریح آخرین وضعیت موجود در مرز بازرگان اظهار کرد: پس از حمله اخیر به کامیون ایرانی، ترک‌ها برای مدتی کوتاه مرز خود را بستند اما پس از چند ساعت راه دوباره باز شده و کامیون‌ها به شکل عادی در تردد هستند. به گفته وی در حال حاضر در مرز دو طرف هیچ محدودیتی برای آمد و شد وجود ندارد اما برخی از راننده‌های ایرانی نسبت به ورود دوباره به خاک ترکیه تردید دارند. عطرچیان تصریح کرد: اولویت ما در عرصه ترانزیت حفظ امنیت راننده‌ها و محموله‌های ترانزیتی ایران است و قطعاً زمانی خودروهای ایرانی به سمت دیگر مسیرها حرکت می‌کنند که کشور میزبان درباره حفظ ایمنی‌ آنها قولی جدی داده باشد. 

مدیرکل دفتر ترانزیت و پایانه‌های مرزی درباره آینده ترانزیتی دو کشور و تصمیمات جدید ایران در این رابطه نیز گفت: قطعاً با توجه به سابقه همکاری‌های گسترده‌ای که بین ایران و ترکیه وجود داشته ما نسبت به تداوم این روند خوشبینیم اما قطعاً این موضوع باید با رعایت ضوابط ایمنی و البته قول مستقیم دولت این کشور برای تأمین امنیت باشد. ما گزینه‌های دیگری نیز برای تعیین مسیر ترانزیتی جدید به اروپا داریم که قابلیت بررسی دارند اما ترجیح بر این است که نسبت به روشن شدن وضعیت ترکیه اقدام کنیم.

هرچند مسئولان ایرانی ترجیح می‌دهند تا مشخص نشدن موضع دقیق دولت ترکیه درباره اتفاقات اخیر از اظهارنظر مستقیم درباره مسیرهای جایگزین یا کشورهای مقصد خودداری کنند اما از هم‌اکنون می‌توان گزینه‌هایی مانند آذربایجان یا ارمنستان را برای عبور کامیون‌های ایرانی روی میز آورد. البته با توجه به بعد مسافت بالاتری که سفر به این کشورها به کامیون‌های ایرانی تحمیل می‌کند، می‌توان انتظار داشت گزینه‌های این‌چنینی پس از قطع امید از ترک‌ها اجرایی شوند. هرچه هست کشوری که خود را برای پیوستن به غول‌های اروپایی آماده می‌کرد امروز در حوزه‌های مختلف با مشکل امنیتی مواجه است و این شاید آغازی بر پایان رشد اقتصادی ترک‌ها باشد.