درهای دنیا را به روی آفریقا باز کنید

مدتی است که دنیا تمام تلاش خود را در راستای «جهانی نشدن» به کار می برد. نزدیک به سه دهه است که سیاست کشورهای مختلف به گونه ای علیه پدیده «جهانی شدن» عمل کرده است. برگزیت یکی از نمونه های بارز این سیاست هاست که حتی از زمزمه های اولیه اش مخالفت طرفداران و حامیان جهانی شدن را برانگیخت.

جنگ ها، سیاست های خودسرانه قدرت های منطقه ای و جنبش های عوام فریبانه در دنیای مدرن امروز دنیا را روزبه روز از اتحاد و یکپارچگی ای که در واقع هدف اصلی «جهانی شدن» است، دورتر می کند.

مجمع جهانی اقتصاد در یکی از گزارش هایی که به تازگی در خصوص پدیده جهانی شدن منتشر کرده، می گوید حامیان جهانی شدن هنوز نتوانستند مخالفان را متقاعد کنند که جهانی شدن به نفع تمام جوامع است. تنها دستاوردشان آزادسازی روابط تجاری بین المللی بوده که آن هم به لطف تکروی بریتانیا مشخص نیست به چه سرنوشتی دچار خواهد شد. اما مسئله این است که جهانی شدن چیزی فراتر از اینهاست.

گیرنز، جامعه شناس بریتانیایی در کتاب «عواقب مدرنتیه» خود جهانی شدن را این طور تعریف می کند: «نزدیک شدن روابط اجتماعی جهانی که جوامع را طوری به هم نزدیک می کند که اتفاقات داخلی شان تحت تأثیر اتفاقاتی که با فرسنگ های فاصله از آنها رخ می دهد، شکل خواهد گرفت و بالعکس.»

روابط اجتماعی که نزدیک شود، دو خاصیت کاملا متفاوت این پدیده خودش را نشان می دهد. شبکه های جهانی فرصت هایی را برای دولت ها، جوامع و شرکت ها به وجود می آوردند که بتوانند در اشلی به مراتب جهانی تر کار کنند، اما همین باعث می شود که هر یک بتوانند هویت های بومی خود را تقویت کنند.

اگر به این شکل به پدیده جهانی شدن نگاه کنیم، به راحتی این حقیقت را می پذیریم که تمام کشورهای دنیا در حالی که بخشی از اتحاد وسیع تر فراملیتی هستند، به دنبال تقویت و استحکام هویت های فردی خود هم هستند. منطق این نظام ها روابط و تعامل کشورها را تقویت و گره های میان آنها را برطرف می کند. همچنین سیر تکامل سیستم کلی جهانی را انعطاف پذیرتر می کند.

این رویکرد نظام مند به پدیده جهانی شدن، هم آزادسازی روابط تجاری را میسر می کند و هم توانایی کشورها برای حضور در عرصه جهانی را بالا می برد. آفریقا نمونه  خوبی است که می تواند شکل مسیر جهانی شدن در آینده را مشخص کند.

کشورهای آفریقایی با وجود پتانسیل اقتصادی خوبی که دارند، در سطح جهانی نقش خاصی را ایفا نمی کنند. در واقع بهتر است بگوییم کسی آنها را بازی نمی دهد. شهرهای بزرگ و مراکز مهم مالی این منطقه بخش زیادی از تولید ناخالص کشورهای آفریقایی را تأمین می کنند، اما همه چیز به همان سطح بومی محدود می شود. اما عملکرد اقتصادی کشورهای آفریقایی نشان می دهد که آنها توانایی مشارکت در اقتصاد جهانی را دارند، در صورتی که به قابلیت های شان استقلال بیشتری داده شود.

مراکز مهم آکادمیک آفریقای جنوبی به عنوان مثال دانشگاه کیپ تاون می توانند مدیریت دیپلماسی آموزشی را بر عهده بگیرند؛ دانشگاه ملی سنگاپور که از جمله اقتصادهای نوظهور و موفق دنیاست و نقش مهمی را در دیپلماسی اقتصاد جهانی ایفا می کند، الگوی مناسبی برای مدیریت دیپلماسی آموزشی است.

اتصال به جهان اطراف که در این برهه از تاریخ بشر فرصت رشد در انقلاب دیجیتال را برای کشورها به وجود می آورد، یکی دیگر از جنبه هایی است که آفریقا از طریق آن می تواند قدم به عرصه اقتصاد جهانی بگذارد.

براساس گزارش اخیر بنیاد مک کنزی، خرد جمعی می گوید پدیده جهانی شدن متوقف شده، اما با وجود اینکه تجارت کالا در عرصه جهانی با رکود مواجه است و گردش سرمایه در میان کشورها از سال 2008 تا حد زیادی با افول مواجه بوده اما سنگی در مسیر جهانی شدن نینداخته است. در واقع این پدیده را وارد مرحله جدیدی کرده است که حالا یک مشت داده کامپیوتری آن را هدایت می کند.

امروز اطلاعات زبان تعاملات انسانی است و هر چه کشورهای آفریقایی بیشتر به این جریان اطلاعات دسترسی داشته باشند، فرصت های بیشتری برای شکوفایی در عرصه فناوری در اختیارشان قرار خواهد گرفت.

یکی از حوزه های دیگری که لازم است آفریقا برای قرار گرفتن در مسیر فرآیند جهانی شدن آن را تقویت کند، قدرت حرکت در سطح جهانی است، یعنی همان از نقطه ای به نقطه دیگر رفتن. امروز معاملات تجاری به خاطر انقلابی که در شیوه انتقال کالا به وجود آمد، به مراتب آسان تر از گذشته انجام می شد. اما آفریقا به خاطر زیرساخت و تولید صنعتی ضعیف نتوانسته سهمی در این انقلاب داشته باشد. حمل و نقل جاده ای هنوز بخش زیادی از بارها را از جایی به جایی دیگر منتقل می کند اما شبکه ضعیف جاده ای آفریقا جلوی مشارکت کارآمد این قاره در اقتصاد جهانی را گرفته است.

یکی دیگر از جلوه های جهانی شدن افزایش وابستگی متقابل میان کشورهاست که البته با توجه به شرایط فعلی دیگر زیاد نمی توان روی آن حساب کرد، اما سازمان همکاری و توسعه اقتصادی و بانک جهانی در یکی از گزارش های تازه خود می گویند: «یکی از مهم ترین راه هایی که کشورها از طریق آن می توانند به اقتصاد جهانی وصل شوند و توسعه پیدا کنند، پیوستن به زنجیره ارزش جهانی است.»ارزش جهانی مجموعه عملیاتی است که در یک صنعت به صورت زنجیرگونه انجام می گیرد تا در نهایت به ارزش تبدیل می شود. البته مشارکت کارآمد در زنجیره ارزش جهانی تنها در صورتی اتفاق می افتد که دولت، صنعت و مراکز آکادمیک هم در سطح ملی و هم منطقه ای پتانسیل لازم را داشته باشند یا دست کم از خود نشان دهند.

کشورهای آفریقایی برای رسیدن به وابستگی متقابل در وهله اول باید یکپارچگی اقتصادی خود را در منطقه تقویت کنند. وضعیت فعلی صنعت هوایی آفریقا نشان می دهد که اجرای سیاست های وابستگی متقابل منطقه ای تا چه اندازه می تواند رقابت جهانی را پرورش دهد.

بر خلاف اتحادیه اروپا که به دنبال ایجاد یک ساختار دولتی متمرکز است، رویکرد آفریقا به یکپارچگی منطقه ای، تمرکز روی تقویت یکپارچگی تجاری منطقه ای بدون گرفتن استقلال از سایر کشورهاست. این رویکرد با پدیده جهانی شدن همخوانی دارد.

همین رویکرد بود که آفریقا توانست به کمک آن سه جامعه اقتصادی منطقه ای را با هم یکی کند و منطقه آزاد تجاری سه جانبه را به وجود آورد؛ توافق نامه ای که 26 کشور و یک جمعیت 620میلیون نفری و یک اقتصاد 1/5هزار میلیارد دلاری را تحت پوشش خود دارد. مذاکرات موفقیت آمیز همین توافق نامه بود که باعث شد آفریقا با امضای توافق نامه ای با عنوان منطقه آزاد تجاری قاره ای در سال 2017 موافقت کند.

آفریقا برای ورود به فرآیند جهانی شدن نیاز به آموزش دارد؛ اگر اتصال بیشتری به دنیا پیدا کند می تواند از تجارت کشورهای دیگر در این زمینه استفاده کند و کسی هم ادعا نمی کند که جهانی شدن هیچ خطری با خود نمی آورد. شیوع جهانی ویروس ابولا و زیکا نشان داد که باز شدن درهای کشورهای دنیا به یکدیگر تا چه اندازه می تواند خطرناک باشد اما وضعیت بهداشتی حاکم بر آفریقا نباید باعث شود که دنیا درهای خود را به روی این کشور ببندد. آینده همیشه از آن کسانی خواهد بود که جرات مواجهه با آن را داشته باشند. امروز آفریقا این شانس را دارد.