دربست به سمت جایگاه‌های سوخت ارزان‌تر

قیمت انواع سوخت، تحت تأثیر عوامل مختلفی چون کاهش بهای بشکه‌های نفت قرار دارد. این تأثیر برای دو سوی معامله در بازار یعنی خریدار و توزیع‌کننده بسیار متفاوت است. خریداران سوخت‌هایی چون بنزین و گازوییل از افت قیمت‌ها رضایت دارند و کاهش بهای نفت و انواع سوخت برای صادرکنندگان و فروشندگان عمده این اقلام چندان خوشحال‌کننده نخواهد بود. در ماه‌های اخیر روند نزولی بهای نفت در خاورمیانه تبعاتی داشته است، اگر چه این تبعات گاه سمت و سویی دوگانه دارند. تیره و تار شدن روابط ایران و عربستان در خصوص بهای نفت نشان می‌دهد  اهمیت نفت برای کشوری صادر‌کننده چون ایران تا چه حد است.

از سوی دیگر با تحولات جدیدی که در وضعیت دیپلماسی بین‌المللی ایران رخ داده و فضای تجارت این کشور را از محدودیت خارج کرده است، کاهش بهای نفت و مشتقات آن چندان نگران‌کننده به نظر نمی‌رسد. با این وجود اظهار نظرها در خصوص بهای بنزین بسیار متنوع است و شاید نتوان در خصوص بهای بنزین و دیگر انواع سوخت به راحتی قضاوت کرد.

معامله‌ای که گاهی جور در نمی‌آید

کاهش بهای نفت با بسیاری از ارکان اقتصاد رابطه پایاپای دارد. اما تأثیر بهای نفت بر اقتصاد کشورهای صادر‌کننده و مصرف‌کننده به‌شدت متفاوت است. کاهش تورم، کاهش هزینه‌های زندگی، کاهش هزینه‌های حمل‌و‌نقل، سفرهای هوایی و زمینی ارزان‌تر، افزایش تولید ناخالص داخلی و کاهش بهای سوخت از تبعات مستقیم کاهش بهای نفت در کشورهای وارد‌کننده خواهد بود.

انگلستان از جمله کشورهایی است که بخشی از کاهش تورمش را مدیون کاهش بهای نفت است. اما کشورهای صادر‌کننده که بخش بزرگی از ذخایر ارزی و بودجه خود را از طریق صادرات نفتی به دست می‌آورند، در این معامله چندان سود نخواهند کرد، مشکلات در کسری بودجه روسیه و مشکلات در بخش تنظیم مالیات بسیاری از کشورهای صادر‌کننده نفت نمونه‌هایی از حواشی کاهش بهای نفت است.

در این میان قیمت بنزین و روند کاهشی که به ازای سقوط قیمت نفت تجربه می‌کند برای شهروندان این دوطیف یکسان نیست. درواقع معادله تأثیر بهای نفت و به تبع آن بنزین و انواع دیگر سوخت در جوامع صادر و مصرف‌کننده بسیار پیچیده است گرچه کاهش بهای بنزین دورنمایی جذاب دارد، اما برای اقتصاد‌های متکی به نفت این دورنما متفاوت است. مسائلی چون تأثیر قیمت سوخت بر قیمت کالاها از مواردی است که باعث می‌شود تحلیل اقتصادی شرایط موجود کمی دشوار باشد.

اگرچه هر اندازه سیستم اقتصادی یک کشور استانداردتر و منسجم‌تر باشد، میزان تأثیرپذیری قیمت‌ها از کاهش یا افزایش قیمت سوخت کمتر خواهد بود. به عبارت دیگر، به نظر می‌رسد احتمال افزایش تورم ناشی از افت قیمت نفت و مشکلات تامین بودجه در کشورهای توسعه نایافته یا در حال توسعه به‌طور مستقیم کاهش بهای بنزین را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

از آزاد‌سازی انرژی تا ایجاد فضایی رقابتی

آزاد‌سازی انرژی یک فرآیند سیاسی نظارتی است که با هدف ایجاد فضایی رقابتی رخ می‌دهد. در واقع هدف اصلی آزاد‌سازی انرژی افزایش بهره‌وری و ایجاد نوآوری در این صنعت و هدف ثانویه آن، کاهش قیمت هاست. براساس گزارش‌ها، در اتحادیه اروپا این روند بین سال‌های 1999تا 2007 اجرایی شد؛ روندی که همچنان در حال آزمون و خطاست و برخی دولت‌ها کماکان به شکل کامل با آن همگن نشده‌اند. دکتر سیمونا بندنیتی، عضو ارشد مؤسسه برونو لئونی و مشاور وزیر نیروی ایتالیا معتقد است؛ شکست در آزاد‌سازی انرژی، وضعیت فروش و تعادل بازار را با مشکلاتی حاد مواجه می‌کند.

عجیب به نظر می‌رسد ولی آزاد‌سازی انرژی در سراسر اتحادیه اروپا هنوز به‌طور کامل میسر نشده است.عمده مشکلات عدم کامیابی در این خصوص عدم وجود قوانین منسجم و یکپارچه، عدم توافق بر سر قیمت‌های متعادل و چندگانه بودن قیمت‌هاست. گرچه کشورهایی مثل ایتالیا، فرانسه، اسپانیا، پرتغال و دانمارک با رعایت قوانین کلی در آزاد‌سازی فضای انرژی، نتایج مثبتی کسب کرده‌اند و پیشرفت سالانه محسوسی را تجربه کرده اند، اما برخی کشورها همچنان در اجرای طرح‌های آزادسازی دچار مشکل هستند.

در این مدل فعالیت‌ها، رقابت و ایجاد فضای رقابتی اهمیتی بسزا دارد، چرا که هر چه رقابت افزون شود وضعیت مقرون به صرفه اقتصادی برای مصرف‌کنندگان حامل‌های انرژی مناسب‌تر خواهد بود. همچنین یک بازار رقابتی به ایجاد تغییرات در فضای عمده‌فروشی و خرده‌فروشی منجر می‌شود.

حضور بنزین ارزان در سوپرمارکت‌ها

از سال 2009 میلادی، تاکنون و به‌ویژه با شدت گرفتن روند نزولی قیمت بنزین، برخی کشورها چون بریتانیا، روند کاهش قیمت بنزین را تجربه کردند، برای مثال، در آستانه سال میلادی گذشته، قیمت بنزین ارائه شده در سوپرمارکت‌ها به کمترین نرخ در طول شش سال گذشته رسید و با ارقامی نزدیک به زیر یک یورو در هر لیتر معامله شد.

برندهایی چون تسکو، آیسدا و موریسون قیمت بنزین را شامل تخفیف کردند و برخی فروشگاه‌ها بن‌های خرید تخفیف به مشتریان عرضه می‌کردند، این فضای رقابت در فروش سوخت برای رانندگان بریتانیایی و مسافرانی که قصد سفر در تعطیلات کریسمس را داشتند با استقبال زیادی همراه شد. به‌طوری‌که بنا بر گفته پیتر کتل، مدیر سوخت و انرژی تسکو، کاهش قیمت سوخت در دوران کریسمس با استقبالی پر شور از سوی مصرف کنندگان روبه‌رو شد تا جایی که از سوی برخی کارشناسان اقتصادی به مثابه یک جشن انرژی تعبیر می‌شود.